Tíminn - 29.10.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 29. nktóbcr 1972.
Menn og máUfni
Upphaf iðnþróunar-
óætlunarinnar
Kinar Agústsson llclgi Bergs.
Akvæði
stjórnarsáttmálans
um iðnþróunaráætlun
I málefnasamningi rikisstjórn-
ar Ólafs Jóhannessonar frá 14.
júli 1971 er m.a. vikið sérstaklega
að iðnaðarmálum og hljóðar sá
kafli samningsins á þessa leiö:
„Rikisstjórnin hefur ákveðið,
aö helztu verkefni i einstökum at-
vinnugreinum veröi þessi:
Að fela Kramkvæmdastofnun
rikisins að semja iðnþróunar-
áætlun, og verði i henni lögð
höfuðáherzla á uppbyggingu fjöl-
breytts iðnaðar i eigu lands-
manna sjálfra. Skal einkum
stefnt að þvi að gera stórátak til
að byggja upp fjölbreyttan full-
vinnsluiðnað islenzkra afurða
sjávarútvegs og landbilnaðar
með þvi meðal annars að útvega
verulegt fjármagn i niðursuðu- og
niðurlagningariðnað, skipuleggja
viðtæka markaösleit og koma upp
öflugum sölusamtökum þessa
iðnaðar.
Að beina auknu fjármagni til
iðnaðarins með það fyrir augum,
að hann verði fær um að taka við
verulegum hluta þess vinnuafls,
sem sjá þarf fyriratvinnu á næstu
árum. Könnun i'ari fram á þvi,
hvaða greinar iðnaðar hafi mesta
þjóðhagslega þýðingu, og þær
lálnar njóta forgangs um opin-
bera l'yrirgreiðslu.
Að halda áfram með auknum
þrótti rannsóknum á möguleikum
til islcnzks cfnaiðnaðar.
Að leggja áherzlu á eflingu
skipasmiðaiðnaðarins með það
takmark lyrir augum, að ls-
lendingar smiði að miklu lcyti
skip sin sjálfir og geli annazt við-
hald fiskiskipa og kaupskipa.
Að gera Sðrstakt átak til að
endurbæla frystihúsareksturinn,
og taka liiggjiil' og rekstur Sildar-
verksmiðja rikisins til endur-
skoðunar.”
I framhaldi málel'nasamnings-
ins er svo ra'tt um önnur atvinnu-
mál en iðnaðarmál og verður það
ekki rakið hér.
Tillaga
Einars Agústssonar
Tilefni þess, að ákva-ðið um
iðnþróunaráætlun varfekið upp i
málefnasamning rikisstjórnar-
innará sér alllangan aðdraganda
og þykir ekki úr vegi að rekja
hann hér. þar sem iönaöarmála-
ráðherra hefur nýlega lagt fram
drög að iðnþróunaráa'tlun og
Kramkvæmdaslofnunin mun nú
la til frckari meðferðar samkv.
framangreindu ákva'ði stjórnar-
sátlmálans.
Karl Kristjánsson mun hafa
orðið lyrstur þingmanna til að
flytja tillögu um sérstaka athug-
un á iðnaðarmálum, er beindist i
sömu átt og iðnþróunaráætlun.
Siðar lók Kinar Agústsson þetla
mál upp og flutti á haustþinginu
1907, ásamt t'leiri þingmönnum
Kramsóknarflokksins. tillögu um
eflingu iðnrekstrar. Meginelni
hennar var á þá lcið. að Alþingi
feli rikisstjórninni eftiríarandi
verkefni:
1. Að leggja l'yrir rannsókna-
ráð rikisins að taka til rækilegrar
athugunar og rannsóknar i sam-
ráði við Iðnaðarmálastofnun Is-
lands. hvaða iðngreinar geta hér
lendis haft jafngóðan eða
betri starfsgrundvöll en hlið
stæðar iðngreinar hafa i ná
grannalöndum lslands. Jafn-
framt verði kannað. hvaða ráð-
stafanir séu nauðsynlegar og til-
tækar til þess að búa sem allra
flestar iðngreinar þannig i stakk
að þær geti mætt samkeppni frá
öðrum þjóðum. Áliti verði skilað
sem fyrst og það birt almenningi.
svo að oröið geti m.a. til leið-
beiningar þeim. sem vilja hefja
nýjan iðnrekstur.
2. Að sérstök lánafyrirgreiðsla
verði veitt þeim iðnfyrirtækjum.
sem keppa við erlend fyrirtæki.
sem bjóða greiðslufresti. og kom-
ið á sérstöku útflutningslána-
kerfi.
:!. Að rekstrarlán til iðnaðar
verði veitt með hliðstæðum hætti
og lil ánnarra atvinnugreina.
Aukin fjölbreytni
atvinnuveganna
I itarlegri greinargerð, sem
l'ylgdi tillögu Kinars, segir m.a. á
þessa leið:
..Islendingar hljóta einsog aðr-
ar þjóðir að stelna að þvi að auka
fjölbreytni atvinnuvega sinna.
I>vi l'remur gildirþetta hér á landi
en viðast hvar annars staðar. að
atvinnuvegir okkar hafa frá upp-
hali vega verið einhæfir, og út-
l'lutningslramlciðslan hel'ur verið
og er enn að yfirgnæfandi meiri
hluta einskorðuð við sjávaraf-
urðir.
Kitlar likur eru á þvi, að land-
búnaður og sjávarútvegur geti
tryggt þjóðinni næga atvinnu og
góða afkomu á komandi árum,
þótt þeir hali vissulega mikil
vaxtarskilyrði og sjálfsagt sé að
efla þá með öllum tiltækum
ráðum. Með þeim verður þó ekki
allur vandinn leystur. stóraukinn
iðnaður þarf einnig til að koma. ef
vel á að ganga. enda beinist nú
athyglin að þeim atvinnuvegi i
vaxandi madi.
Köngum helur verið um það
ra'tt. að cðlilcgt sé. að tslendingar
stundi Iramleiðslu iðnvöru úr inn-
lendum hráefnum. og er vist er
um það. að þar þarf að herða róð-
urinn kappsamlega. t>ó má ekki
cinskorða sig við þetta, heldur
taka fullt lillit til þess lika. hvað
hagfelldast er til vinnslu og
öruggastur grundvöllur er íyrir.
að þvi er tekur til öflunar hráefnis
og siilu framleiðslunnar.
Krá ýmsum nágrannaþjóðum
okkar liggja fyrir upplýsingar um
það. að mikil hluti af útflutningi
þeirra er unninn úr innfluttum
hráelnum þar. Ýmiss konar
iönaður ætti að geta haft svipaða
aðstöðu hér á landi og sams konar
l'ramleiðsla i nágrannalöndunum.
þótt liklcgt megi telja. að fram-
lciðsla úr innlendum hráefnum
verði okkur hagfelldust."
Tillaga Helga Bergs
Tillaga Kinars Agústssonar
l'ékk engar undirtektir hjá stjórn-
arliöum og dagaði uppi. Þáv.
stjórnarflokkar litu islenzkan iðn-
að hornauga svo að ekki sé meira
sagt. og lögðu alla trú sina á er-
lenda stóriðju.
l>að gerðist svo næst i þessum
málum. að á haustþinginu 1969
flutti Helgi Bergs. ásamt all-
mörgum Kramsóknarmönnum
öðrum. tillögu um iðnþróunar-
áætlun fyrir næsta áratug. Tillag-
an var á þessa leið:
..Alþingi ályktar að skora á
rikisstjórnina að láta gera áætlun
um iðnþróun i landinu fram tií
ársins 19K0. Aætlunin skal miða
að þvi að gera grein fyrir, hvernig
skapa megi sem arðbærust við
fangsefni ört vaxandi þjóð innan
þeirra ramma, sem auðlindir
hcnnar og framkvæmdageta
leyfa.
Til undirbúnings áætlunargerð-
inni skal fara fram sérfræðileg,
kerfisbundin könnunáþvi, hvaða
iðngreinar hafi beztan starfs-
grundvöll og henti bezt aöstæðum
i landinu yfirleitt og einstökum
landshlutum sérstaklega. Kinnig
skulu dregnar saman niðurstöður
þeirra athugana á möguleikum til
stóriðju (orkufreks iðnaðar),sem
lram hafa farið á vegum stjórn-
valda, i þvi skyni að skapa heild-
aryfirlit yfir þá möguleika, sem
fyrir hendi eru á þvi sviði, og inn-
byrðis samhengi þeirra.
l*á séu athugaðar og metnar
þær aðgerðir af hálfu löggjafans
og stjórnvalda, sem til greina
koma til að efla iðnþróun og stýra
henni i þær stefnur, sem hag-
kvæmastar teljast samkvæmt þvi
mati. sem i áætluninni felst.
Kinnig skal höfð hliðsjón af þeim
aðl'erðum. sem aðrar þjóöir beita
i þessu skyni, og reynslunni af
þeim.
Iðþróunaráætlunin verði lögð
fyrir Alþingi og birt þjóðinni svo
l'ljótt sem verða má."
Aukning vinnuafls
1 greinargerðinni fyrir tillögu
llelga Bergs segir m.a. á þessa
leið:
,,l>að er skoðun okkar Kram-
sóknarmanna, að mikla nauðsyn
beri til þess. að islenzka þjóðin
geri sér glögga grein lyrir þvi. af
hvaða atvinnurekslri hún ætlar
að liía i framtiðinni. Miklar
breytingar i atvinnuháttum eiga
sér nú stað og eru fram undan á
næstu árum, og það getur orðið
mjög afdrifarikt. ef ákvarðanir,
sem teknar eru i þvi sambandi,
eru ekki byggðar á traustum
grunni.
l>etta á að sjálfsögðu ekki við
um iðnaöinn einan. heldur einnig
aðrar atvinnugreinar en flestir
munuþóeammála um. að það sé á
sviði iðnaðarins. sem flesta nýja
möguleika sé að linna. lslenzka
þjóðin er i örum vexti. Kyrir
nokkrum árum birti Kfnahags-
stofnunin áætlun um fjölda at-
vinnufólks á næstu áratugum. og
var niðurstaða hennar sú. að á ár-
inu 1970 yrði fjöldi þess 82 þúsund.
1980 yrði hann 100 þúsund. 1990
119 þúsund og árið 2000 146 þús-
und. A næsta áratug má þvi gera
ráð fyrir. að á vinnumarkaðinn
bætist um 18 þúsund manns. auk
þess sem gera verður ráð fyrir
iramleiðniaukningu i þeim at-
vinnugreinum. sem nú eru
stundaðar. Ný störf þurfa þvi að
verða til fyrir miklu fleiri en þessi
18 þúsund.
Stóriðja
Þá er i tillögu Helga rætt um
möguleika, sem hér eru fyrir
hendi til stóriðju og minnzt á ál
samninginn i þvi sambandi. Siðan
segir i greinargerðinni á þessa
leið:
„Hvað sem mönnum sýnist um
samninga þá, sem gerðir voru við
hina erlendu eigendur verksmiðj-
unnar i einstökum atriðum, verð-
ur ekki um það deilt, að orku
frekur iðnaður er eölilegur þáttur
i atvinnulifi þjóðar, sem býr i
landi mikilla orkulinda. Kn þeim
þætti eru þröng takmörk sett.
Kámenn þjóð og fjárvana verður
að byggja meira á þeim greinum,
þar sem vinnan skapar verð-
mætin, en hinum, þar sem fjár-
magnið gegnir þvi hlutverki. t
orkufrekum stóriðnaði er það al-
gengt. að fjárfesta þurfi 15-20
milljónir fyrir hvern mann, sem
vinna skapast fyrir, en i öðrum
greinum iönaðar er 1-2 milljónir
algengast. Þegar þess er gætt,
hve mikið verkfærum Islending-
um fjölgar á næstu áratugum, er
Ijóst. að sjálfir höfum við ekki
fjármagn til að byggja iðnþróun
ina að verulegu leyti á orkufrek-
um iðnaði. og að flytja inn fjár-
magn i svo stórum stil, hvort
sem væri sem lansfé eða áhættu-
fé, gæti stofnað fjárhagslegu
sjálfstæði i tvisýnu.
Iðnaöaruppbyggingin verður
þvi aðeins að mjög takmörkuðum
hluta byggð á orkufrekum iðnaði.
t meginatriöum verður hún að
verða á öörum sviðum iðnaðar.
Kn hverjum?”
Markviss iðnþróun
Kramangreindri spurningu er
svarað i næsta kafla greinargerð-
arinnar:
..Vissulega höfum við þegar
hafið iðnaðarstarfsemi á ýmsum
sviðum. Sumt hefur gefizt vel,
annað miður en skyldi. Kn öll
mistök eru dýr. og á þeim er mikil
hætta á miklum breytingatimum,
einkum ef hver og einn þarf að
móta viðbrögð sin á eigin spýtur
án þjóðfélagslegrar forustu og
leiðsagnar.
Það er skoðun okkar flm., að
við eigum sameiginlega-.
íslendingar. að móta viðhorf okk-
ar til þessara viðfangsefna og það
sé hlutverk rikisvaldsins að hafa
um það frumkvæði og forustu.
Tillaga þessi miðar að þvi. að við
skiigreinum markmið okkar með
iðnþróuninni og vörðum leiðir til
að ná þeim. Okkur virðist eðli-
legt. að tekið sé mið af þvi að
skapa sem arðbærust störf fyrir
allt verkfært fólk með þeim auð-
lindum og þeirri framkvæmda-
getu, sem þjóðin ræður yfir. Við
teljum, að undanfari áætlunar-
innar þurfi að vera skipuleg, sér-
fræðileg könnun á þvi, hvaða iðn-
greinar hafi beztan starfsgrund-
völl i landinu og einstökum lands-
hlutum sérstaklega og henti bezt
aðstæðum. Ástæða er til að ætla,
að iðngreinar, sem kunna aö eiga
vel við á einum stað, hent ekki á
öðrum. Kemur þar margt til: að-
staða til hráefnisöflunar, aðstaða
til markaða og margt fleira. Bezt
er að gera sér grein fyrir slikum
aðstæðum sem fyrst.”
Áætlun ein nægir
ekki
Lokakafli greinargerðarinnar
hljóðaði svo á þessa leið:
,,Þá gerir tillagan ráð fyrir þvi,
að athugaðar séu og metnar þær
aðferðir af hálfu löggjafans og
stjórnvalda, sem til greina koma
til að efla iðnþróun og stýra henni
eftir þeim brautum, sem hag-
kvæmastar teljast þjóðfélags-
lega. Sjálfsagt eru menn ekki á
eitt sáttir um það, hversu rik
áherzla skuli lögð á að stýra þró-
uninni samkvæmt áætlunum en i
þvi skyni koma ýmsar aðferðir til
greina, svo sem sérstök lánafyr-
irgreiðsla, skattaivilnanir, at-
vinnufræðsla og margt fleira,
sem þarf að kanna. Klm. leggja
áherzlu á það, að hverjum aðferð-
um sem beitt kann að verða i
þessum efnum, þá sé fram-
kvæmdin á þann veg, að farið sé
að almennum reglum, en það sé
ekki lagt i vald þeira fjölmörgu
stjórna og embættismanna, sem
um slika hluti fjalla, að gera það,
sem hverjum og einum kann að
litazt bezt á þá og þá.
Tillagan kveður svo á, að áætl-
unin skuli lögð fyrir Alþingi og
birt almenningi svo fljótt sem
verða má. Það er skoðun okkar
flm., að okkur liggi á. Við gerum
okkur ljóst, að frumsmið af þessu
tagi kann að vera ófullkomin
fyrst i stað, en við teljum, að
áætlun af þessu tagi eigi að vera i
sifelldri endurskoðun allt áætlun-
artimabilið. Við teljum nauðsyn-
legt, aö á hverjum tima riki
ákveðin stefna i þessum málum,
þó aö hún kunni að taka breyting-
um öðru hverju.”
Ályktun
flokksþingsins
Kkki fékkst stjórnarliðið til að
samþykkja þessa tillögu Helga.
Kn athygli sú, sem hún og tillaga
Kinars Agústssonar hafði vakið,
varð til þess, að Jóhann Hafstein,
sem þá var iðnaðarmálaráð-
herra, hófst seint og um siðir
handa um að láta útbúa iðnþróun-
aráætlun. Kn það verk var tæp-
lega hafið. er „viðreisnarstjórn-
in" fór frá völdum, en núverandi
iðnaðarráðherra hefur látiö
kappsamlega halda þvi áfram.
A fokksþingi Kramsóknar-
manna. sem var haldið voriö 1971,
var samþykkt itarleg tillaga um
iðnaðarmál. þar sem lögö var
áherzla á. að gerð yrði langtima-
áætlun um iðnaðarmál. 1 sam-
bandi við það, lagði flokksþingið
svo áherzlu á. að iðnaðinum verði
séð fyrir nægu rekstrarfé með
sæmilegum kjörum, stofnlána-
sjóðir hans sameinaöir og efldir
og létt verði af tollum á vélum og
hráefnum til iðnaðar. Þá lagði
flokksþingið mikla áherzlu á, að
sölumiðstöð iðnaðarins yrði efld
og hafin kerfisbundin markáðs-
leit erlendis fyrir islenzkan iðnað.
Þótt Kramsóknarflokkurinn
hafi haft forgöngu um að gerð
yrði iðnþróunaráætlun og talið
það mikilvægt mál. hefur hann
jafnan langt ekki minni áherzlu á.
að samhliöa yrðu gerðar ráðstaf-
anir til að styrkja svo aðstöðu
iðnaðarins. t.d. i sambandi við
lánamál. að áætlunin gæti náð
fram að ganga og orðið meira en
pappirsgagn eitt.
Þ.Þ.