Tíminn - 16.11.1972, Blaðsíða 9

Kimmtudagur l(j, nóveinber 1!)72
TÍMINN
9
Þorsteinn frá Hamri:
Veörah já Imur. útgef-
andi: Heimskringla,
Reykjavík, 1972.
Nýrrar ljóðabókar Þorsteins
frá Hamri biða ljóðalesendur með
eftirvæntingu. Hann hefur löngu
skipað sér i fremstu röð samtið-
arskálda; bækur hans bera vott
listfengi og kunnáttu skálds.sem
bregzt við öld sinni með eftir-
tektarverðum hætti. Sveinn
Skorri Höskuldsson hefur túlkað
megineinkenni listar Þorsteins og
lifsviðhorfs með þes^um orðum:
,,Hann er sérstakur meistari
myndmáls og tjáir i snilldarleg-
um myndhvörfum róttæka
félagsafstöðu, mannlega sam-
kennd og skynjun á veruleika nú-
timalifs”. Ennfremur segir
Sveinn Skorri: ,,Af ungum ljóð-
skáldum þekki ég engan, sem
mér þykir ganga geiglausari á
hólm við vanda nútimans en Þor-
steinn frá Hamri.” (Að yrkja á
atómöld, 1970).
Næstsiðasta Ijóðabók Þor-
steins, Jórvik, var þroskaður
ávöxtur af markvissri framvindu
á skáldferli hans. Sú bók lýsir
einkar næmri skynjun máls og
mynda undir ströngum formaga,
og ljóðmálið er auðugt af skir-
skotunum til fornra minna sögu
og bókmennta, sem skáldið tengir
samtiðinni i áhrifarikum mynd-
likingum. Þorsteinn beitir slikum
skirskotunum flestum nútiðar-
skáldum meira, en tök hans á
ljóðmáli eru löngu orðin öldungis
persónuleg.þótt þau séu föstust og
listrænust i Jórvik. En þvi miður
verður ekki sagt, að nýja bókin,
Veðrahjálmur, fullnægi þeim
kröfum.sem nú verða gerðar til
skáldsins. Hún virðist raunar
bæði að hugmyndalegri afstöðu
og efnistökum i samræmi við
fyrri bækur skáldsins. Nýju ljóðin
eru aðeins slakari og svipminni
skáldskapur. Hér sýnist stefnt að
meiri hnitmiðun ljóðmálsins: það
hefur varla áður verið sparlegra
en nú. Slikt hefur þó engan veginn
orðið til að efla það myndmál.sem
skáldið hefur beitt til sifellt meiri
fullnustu. Hér kann að koma til
breyting á viðhorfum skáldsins,
sem slævi list þess með nokkrum
hætti. Skal nú reynt að lýsa bók-
inni i stuttu máli.
Nafnið Veðrahjálmur er skýrt
svo i orðabók,að það sé kallað er
verða tveir hringar um sólu með
aukasólum: það eru úlfarnir,sem
gleypa sól og tungl i ragnarökkri.
Af þessu má ráða,að vitundin um
skelfileg örlög jarðar og mann-
kyns setji mjög svip á bókina.
Slikt er að visu kunnugt af fyrri
ljóðum skáldsins; Þorsteinn frá
Hamri hefur einmitt gengið
öðrum „geiglausari á hólm við
vanda nútimans”. svo að vitnað
Þorslciun frá llamri.
sé til orða Sveins Skorra. En nýja
bókin er að þvi skapi dauflegri og
drungalegri en hinar fyrri sem
þess verður hér minna vart.að
skáldið ,,gangi á hólm”, veiti við-
nám þeim ógnum, sem að steðja.
Svo virðist sem maðurinn sé seld-
ur undir sök, sem hann fær ekki af
sér hrundið: dómurinn hefur
gengið yfir heimi hans. Upphafs-
ljóð bókarinnar, Gunnarshólmi,
er á þessa leið:
Nóttin breiðir grænt
yfir húngurvöku heimsins —
enn stynur dæmda hjartað:
Fögur er hliðin.
Bókin greinist i þrjá kafla:
Handan grasa, Orð i útskeri og
Veður. öll eru ljóðin stutt og
myndir þeirra fáum dráttum
dregnar, og væri það ekki að lasta
ef þau miðluðu þannig máttugri
hugsýn. En lesandi Þorsteins get-
ur ekki varizt að sakna þess, að i
Veðrahjálmi gerir skáldið ekki
upp sakir við samtiðina i mynd-
auðugri og veigameiri ljóðum likt
og í tveim siðustu bókunum.
Ármannskvæði i Lángnætti á
Kaldadal og ljóðaflokkurinn Tii
fundar við skýlausan trúnað i
Jórvik veittu þessum bók-
um áherzluþunga og styrk, sem
Veðrahjálmur býr ekki yfir.
Það,sem gefið hefur skáldskap
Þorsteins frá Hamri mest lif og lit,
er sú togstreita,sem hann lýsir.
Þorsteinn er innhverft skáld og
temur sér lágmæltan og úrdrátt-
arsaman ljóðstil. Vandi ein-
staklingsins i samfélaginu er
jafnan i fyrirrúmi. En afstaða
skáldsins er mótuð af vitundinni
um samábyrgð allra manna, ,,að
gildin séu tvö: maður og maður”
eins og segir á einum stað i
Veðrahjálmi. Og i hægiátum og
stillilegum ljóðstil hans hefur ein-
att verið falin heit eggjun til
andófs gegn lortimingaröflum
heimsins. Á þessari spennu hefur
slaknað mjög; Veðrahjálmur er
ein innhverfasta bók skáldsins.
Þótt hér sé ort um andstæður
dags og nætur, vöku og svefns,
tekst ekki að gæða þær verulegu
lifi. Og háð skáldsins um mann-
lega vesöld, vanmátt nútima-
mannsins til að kveða sina höfuð-
lausn, sem ljóðið Jórvik i sam-
nefndri bók er til vintis um, virð-
ist einnig hafa sljóvgast. Þannig
ber allt að sama brunni: mót-
sagnir, mannlegs lifs sýnast
óleysanlegar, útgönguleið er éng-
in fær:
samt höldum við áfram að
unz villudyrnar stara
opnast og lykjast um okkur.
Einginn sér okkur fara.
(Útleið)
Það er þessi eyðileikatilfinning.
sem grúfir yfir bókinni og hana á
lesandinn erlitt með að sætta sTg
við. Eitt er að horfast i augu við
mannlegt umkomuleysi, mis-
ræmi og þjáningu heimsins, og
annað að finna sér leið út úr
sortanum. En í ljóðinu Veður er
þó látin i ljós vonarglæta um að
unnt sé að standa af sér fárviðrið:
jafngildi veraldar sem ég
lifa af verð aðlifai
eða láta bugast fyrir.
Manninum ereftirlátinn sá einn
kostur að standa uppi ber-
skjaldaður og taka þvi,sem að
höndum ber.með karlmennsku og
bersýni þar sem hann stendur:
Orð mitt hefur fliíið
i fjariægt útsker
til að biða þar ragnarökkurs
litið óttaslegið orð
er kannski eina rétta orðið.
(Stiklarstaðir)
i Veðrahjálmi má vissulega
finna kvæði gerð af listfengi i
meðferð máls og mynda,eins og
vænla má af skáldinu. Þar má
nefna góða notkun andstæðna
(Kynslóðaskipti, i stiganum), og
dulmagnað andrúmsloft er i ljóð-
inu Þú opnaðir dyrnar, sem mér
þykir einna listrænasta kvæðið.
Viðar en skyldi gengur þó hið að-
skorna form og einhliða dökka
lifssýn of nærri þvi persónulega
andrúmi, sem gert hefur beztu
ljóð skáldsins svo eftirminnileg.
Kemur enn að þvi, að úr-
dráttarsemi i ljóðstil snýst upp i
stildeylð.ef lesandinn þykist ekki
lengur finna þá máttugu undir-
öldu, sem hann vænti.
Þannig veldur þessi bók nokkr-
um vonbrigðum. Kostir hennar
eru þó nógu miklir til að endast
myndu lakara skáldi en Þorsteini
frá Hamri til frægðar. En skáld,
sem kann jafn vel til iþróttar
sinnar og hann og hefur gert sér
þess svo glögga grein hvar hann
stendur, hlýtur að geta gengið
harðar l'ram i glimunni við
ágengan veruleika nútiðarlifs og
brugðið á hann skærara ljósi en
þessi bók votlar.
Gunnar Stefánsson.
Halldór E. Sigurðsson, fjármálaráðherra:
LÝÐRÆÐI OG NEFNDASTORF
Nú siðustu dagana hafa orðið
nokkrar umræður um nefndar-
störf á vegum rikisins i tilefni
útkomu skrár um stjórnir,
nefndir og ráð, sem störfuðu á
vegum rikisins árið 1971. Eins og
ég hef greint frá, bæði i fjárlaga-
ræðu og svari við fyrirspurn á
Alþingi, þá var þessi háttur upp
tekinn fyrir atbeina yfir-
skoðunarmanna rikisreiknings
við afgreiðslu reikningsins yfir
árið 1968. Fyrir yfirskoðunar-
mönnum vakti með þessu, að fá
heildarskrá yfir þessi störf i rikis-
kerfinu og þá jafnframt tryggja
það að ekki væru við liði nefndir
lengur en þörf var á. eða að menn
nytu launa lengur en nefndir
störfuðu. Það er ljóst, að nefndir
eru nauðsynlegar i lýðsræðis- og
þingræðisþjóðfélagi. Með þeim
hætti er frekast hægt að tryggja
það, að sjónarmið almennings i
landinu njóti sin við skipun og
undirbúning mála.
Ég minnist þess, að sem
stjórnarandstæðingur tók ég og
fleiri samherjar minir þátt i þvi
að gagnrýna það, að þá var meira
og minna horfið frá þvi að láta
milliþinganefndir undirbúa mál,
sem siðan kæmu fyrir Alþingi.
Rök okkar fyrir þessu voru þau,
að með þvi að hverfa frá slikum
milliþinganefndum fjarlægðist
málatilbúnaður fólkið sjálft og
færri sjónarmið kæmust að við
athugun málanna en nauðsyn
bæri til. Þessi sjónarmið ættu
menn að hafa i huga og minnast
þess, að það væri ekki i þágu
almennings eða til að auka lýð-
ræðið i landinu, ef horfið væri frá
þvi að fela nefndum undirbúning
mikilvægra þingmála. Ef vel
tekst til um val i nefnd, speglar
hún sjónarmið þeirra hópa i þjóð-
félaginu, sem málið varðar mest
og brýnast er að komi sinum
skoðunum á framfæri.
Á það má svo benda, að væru
nefndir ekki notaðar við könnun
og undirbúning mála, kæmi hann
i hlut embættismanna einna, og
hygg ég það siður en svo
almenningi meira að skapi.
Farsælla hygg ég að hvorttveggja
nái saman i nefndunum, reynsla
og sérþekking embættismanna og
sjónarmið hins almenna borgara.
Enda er seilzt eftir þvi að fá i
nefndir menn, sem hafa sýnt
málunum áhuga, hafa reynslu á
viðkomandi sviði og njóta trúnaðs
viðkomandi hópa. Þvi verða
forystumenn ýmissa stórra félaga
samtaka oftfyrir valinu i nefndir,
þar sem fjallað er um mál, sem
varða viðkomandi félagsheildir.
Ég vil að gefnu tilefni benda á,
að það er oft langt frá þvi, að við-
komandi menn, sem oft þarf að
leita til hvað eftir annað, sækist
eftir nefndarstörfum eða þeim
launum, sem fyrir þau eru
greidd.
Ég tek eftir þvi, að i hópi þeirra
manna, sem Hannes Pálsson frá
Undirfelli telur upp i grein i
Timanum, nú fyrir fáum dögum,
vegna þess að þeir hafa setið i
mörgum nefndum og þegið veru-
legar greiðslur, eru menn, sem ég
hef á minum stutta starfsferli
sem ráðherra, orðið að leita veru-
lega til.
Það hefur orðið mitt hlutskipti
að leita til þessara manna, þó að
ég viti, að þeir eru störfum
hlaðnir og að aukastörfin hafa
orðið til þess, að þeir urðu að
vinna kvöld eftir kvöld og helgi
eftir helgi. A siðast liðnu ári var
einmitt mikið um að vinna þurfti
slik aukastörf vegna stjórnar-
skiptanna, og vegna þess, hve
takmarkaðan tima stjórnin hafði
til að undirbúa þau mörgu umbóta
mál, sem hún vildi koma fram á
Alþingi fyrir siðustu áramót. Ég
vil taka fram, til að fyrirbyggja
misskilning, að þeir embættis-
menn, sem hér um ræðir, hafa
engar aðrar greiðslur fyrir þá
yfirvinnu, hversu mikil sem hún
er, sem þeir verða að leggja á sig,
aðra en þá, sem þeir kunna að fá
greidda fyrir bein nefndarstörf.
Mér er svo ljóst að fjölskyldur
þessara manna kunna þeim
aöilum litlar þakkir, sem leggja
svo mikil störf á heimilisfeðurna.
Eins og ég hef bent á, er, auk
embættismanna, mikið leitað til
forystumanna á félagssviði, með
lialldór K. Sigurðsson.
það að starfa að undirbúningi
mála. 1 þvi sambandi verður mér
hugsað til tveggja manna, sem
nefndir eru i grein Hannesar
Pálssonar, en það eru þeir Björn
Jónsson, forseti Alþýðusambands
Islands og Gunnar Guðbjartsson,
formaður Stéttarsambands
bænda. Þeir eiga það sameigin-
legt, að vera forystumenn i mikil-
vægum stéttarsamtökum og
verða að heyja harða baráttu
fyrir réttindum og kjörum stétta
sinna og ætti að vera ljóst hve
mikiö lagt er á slika menn. Það
er vegna þeirrar tiltrúar, sem
þeir njóta, sem þeim hafa verið
falin þessi mikilvægu trúnaðar-
störf. Vegna þess og þeirrar
þekkingar, sem þeir búa yfir á
kjörum og aðstöðu viðkomandi
stétta, sækjast stjórnarvöld eftir
þeim i nefndir til undirbúnings að
mikilvægum málum.
En ég vil einnig vekja athygli á
þvi, að i sumum af þessum
nefndum verða þessir menn sjálf-
krafa að taka sæti, lögum sam-
kvæmt, svo er til dæmis að taka
um formann Stéttarsambands
bænda. Hann á sjálfkrafa sæti
bæði i Framleiðsluráði og
sexmannanefnd. 1 öðrum til-
fellum er beinlinis ætlazt til þess
að þeir taki sæti i nefndum og
ráðum sem lulltrúar samtaka
sinna. Ég vil geta þess, að það
hefur orðið mitt hlutskipti að leita
til beggja þessara manna, sem ég
hér hef nafngreint. Ég hef gert
það bæði vegna þeirra persónu-
legu hæfileika og þess trúnaðar,
sem þeir njóta hjá viðkomandi
stéttum.
Ég kvaddi t.d. Björn Jónsson til
þess að sitja i nefnd til að endur-
skoða skattalögin. Með þvi taldi
ég bezt fyrir þvi séð, að þau
sjónarmið, sem launþegasam-
tökin, sem hann er forystumaður
fyrir, nytu sin við framgang
málsins. Mér var þó ljóst, að
Björn Jónsson var mjög störfum
hlaðinn, og tók aðeins við þessu
starfi sem skyldukvöð sakir þess
trúnaðar, sem honum er sýndur
af alþýðusamtökunum i landinu.
Það sama er að segja um Gunnar
Guðbjartss. form. Stéttars.bands
bænda. Vegna margháttaðra
starfa fyrir stétt sina, sem
beiniinis hafa fyigt formanns-
starfinu, hefur hann á hvaða
árstima sem er orðið að vera við
þvi búinn að hverfa frá búi sinu
og heimili, þegar þessi störf
kölluðu aö. Mér er persónulega
kunnugt um, aö honum hefði
verið ómögulegt að halda áfram
búskap á Hjarðarfelli, ef ekki
hefði verið hægt að velta ábyrgð-
inni yfir á konu og syni, sem nú
eru uppkomnir. Mér er einnig
kunnugt um, að hann hefur ekki
sótzt eftir störfum þessum né
launum, heldur fremur taliö það
sem skyldu sina við stéttina, að
láta ekki undir höfuð leggjast að
sinna þeim, þó að það kostaði
ærið erfiði. Fyrir vikið hefur hans
mikla þekking á hagsmuna-
málum bændastéttarinnar komið
að notum við margháttuð störf.
Rétt er að láta það einnig koma
hér fram, að það sem tiundað er
sem greiðslur til þessara manna
fyrir nefndarstörf, eru meira
heldur en launagreiðslur. Af þeim
hafa þessir menn, sem ég nefndi,
sem búsettir eru utan
Reykjavikur, orðið að greiða sitt
uppihald hér á meðan á þessum
störfum stóð.
Ég nefni þessi tvö dæmi til þess
að minna á það, hvaða rök geta
legið fyrir þvi að mönnum eru
falin svo margvisleg störf, og vil
jafnframtíullyrða, að slikir menn
sinna þeim eins vel og starfsorka
þeirra frekast leyfir. Það kann
svo að vera að stundum sé farið
yfir þau mörk. Auðvitað er van J-
inn sá að finna hér hinn gullna
meðal veg og ofhlaða engan af
störfum. Æskilegt er að dreifa
slikum störfum eftir föngum, án
þess að verða að vera án þeirrar
þekkingar, reynslu og tiltrúar,
sem styrkir undirbúning nvers
málefnis.
En á hitt vil ég svo benda, að
það er alrangt og ómaklegt að
beina geiri sinum að þeim
mönnum persónulega, sem hér
um ræðir, sé við einhvern að saka-
st eru það viðkomandi stórnar-
völd á hverjum tima. Ég á bágt
með að þola það, að menn, sem
leggja á sig störf fyrir min orð,
hljóli íyrir það almennt ámæli,
slikt ætti þá að bitna á mér en
ekki þeim.
Ég vil svo að lokum taka það
fram, að ég álit að hér sé að
mörgu leyti um vandasamt mál
að ræða, sem taka verður til
nákvæmrar athugunar og yfir-
vegunar.
Eins og ég hef lýst yfir i svari
við fyrirspurn á Alþingi eru i
undirbúningi tiliögur um bætta
skipan þessara mála. 1 tillögu
sem ráðuneytisstjórinn i Fjárm-
álaráðuneytinu og deildarstjóri
launamáladeildar hafa gert og
athugaðar verða betur, er lagt til
að þær reglur verði settar m.a. að
starfsmenn ráðuneytanna taki
ekki sæti i nefndum i málum, sem
heyra til þeirra eigin ráðuneyta,
og að rikisstarfsmenn þyggi ekki
laun fyrir nefndarstörf nema að
tryggt sé að þau séu unnin utan
vinnutima. Á þessu geta þó verið
vissir meinbugir, sem verður að
taka tillit til I einstökum til-
fellum.