Tíminn - 23.11.1972, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 23. nóvember 1972
TÍMINN
7
má
Útgefandi: Framsóknarflokkurínn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-:;i;
arinn Þórarinsson (ábm.).'Jón Helgason, Tómas Karlsson;x
'Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timans)i::
Auglýsingastjóri: Steingrimur Glslason. ■ Ritstjórnarskrif-;:;:
stofur f Edduhúsinu við Lindargötu, símar 18300-18306Í;;;
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiöslusfmi 12323 — auglýs-i;;;
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofur:simi 18300. Askriftargjald;:;
225 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-!;;;
takið. Blaðaprent h.f.
Það, sem Bretar
verða að skilja
■ I byrjun næstu viku verður haldinn i Reykja-
vik nýr viðræðufundurislenzkraog brezkra ráð-
herra, þar sem reynt verður að finna bráða-
birgðalausn á fiskveiðideilu íslendinga og
Breta. Vafalaust hafa Bretar ekki siður áhuga
á þvi en Islendingar, að samkomulag náist,
þótt þeir eigi hér að visu miklu minna i húfi.
Hjá þeim er ekki um að ræða nema hagsmuni
örlitils brots af þjóðinni. Afkoma Islendinga
veltur hins vegar nær eingöngu á þvi, að það
takist að vernda fiskistofnana.
Hingað til hefur samkomulag strandað á þvi,
að Bretar hafa sáralitið gengið til móts við
sjónarmið Islendinga.Ráðamenn þeirra og út-
gerðarmenn hefur bersýnilega skort nægan
skilning á þeim tveimur meginatriðum, sem
hér skipta mestu máli.
Fyrra atriðið er, að allar rannsóknir og allar
staðreyndir benda til, að þegar sé um ofveiði
að ræða á íslandsmiðum. Fiskafli íslendinga
hefur minnkað verulega af þessum ástæðum.og
niðurstöður fiskifræðinga benda til, að aflinn
minnki miklu meira, ef engar ráðstafanir
verða gerðar til að draga úr veiðunum. Þess
vegna verður að gera tafarlaust ráðstafanir til
að draga verulega úr sókninni á fiskimiðin.
Siðara atriðið er sú þróun alþjóðaréttar, að
almennt er að verða viðurkennt, að strandrikið
skuli hafa forgangsrétt, þegar um er að ræða
ráðstafanir til verndunar fiskistofnunum.
Þetta er ekki aðeins stefna þeirra rikja, sem
berjast fyrir útfærslu á fiskveiðilögsögunni,
heldur einnig þeirra, sem eru ihaldssömust i
þessum efnum. Þessu til sönnunar má t.d.
benda á þær tillögur, sem Bandarikin og Sovét-
rikin hafa flutt i hafsbotnsnefnd Sameinuðu
þjóðanna. Samkvæmt þeim myndu Bretar
verða að draga miklu meira úr veiðum hér við
land en íslendingar, þegar tii friðunarráð-
stafana þyrfti að gripa.
Þetta eru þær tvær staðreyndir, sem Bretar
hafa ekki tekið tillit til i viðræðunum við
Islendinga til þessa. Þeir hafa ekki skilið
þörfina fyrir auknar friðunaraðgerðir á
íslandsmiðum. Þeir hafa verið eins og lokaðir
fyrir þeim staðreyndum, er þar blasa þó við
hverjum manni með ólokuð augu. Þeir hafa
einnig lokað augunum fyrir þeirri augljósu
viðurkenningu á forgangsrétti strandrikisins,
sem hvarvetna verður nú meira áberandi á al-
þjóðiegum vettvangi, þar sem þessi mál eru
rædd.
Þess verður fastlega að vænta, að á viðræðu-
fundi þeim, sem hefst hér eftir helgina, komi i
ljós, að Bretar hafi loks gert sér grein fyrir
þessum meginatriðum. Sú er von íslendinga.
Hafi Bretar gert sér grein fyrir þessum stað-
reyndum,verður auðvelt að semja til bráða-
birgða. Þá mun fordæmi það, sem felst i land-
helgissamningi Bandarikjanna og Brasiliu,
geta verið mjög til leiðbeiningar. I þessum
samningi er i fyrsta lagi samið um ákveðna
tölu og stærð skipa, og I öðru lagi um tiltekin
svæði, þar sem bandarisk skip mega veiða i til-
tekinn tima. Á þessum grundvelli hafa Is-
lendingar verið og eru reiðubúnir til bráða-
birgðasamkomulags.
Grein frá APN:
í Swétríkjunum vinnur ein
milljón manna að vísindum
Um 60% þeirra eru af Gyðingaættum
I Sovétrikjunum hafa verið
stofnuð 5.300 visindafyrirtæki,
og meðal þeirra eru 2.648 vis-
inda- og rannsóknastofnanir
og undirdeildir þeirra. Sér-
hverthinna 15 Sovétlýðvelda á
sina Visindaakademiu, og i
sjálfstjórnarlýðveldunum 20
eru undirdeildir visindaaka-
demiunnar. 1 Siberiu, Austur-
Siberiu og Úral hafa risið upp
visindamiðstöðvar. Unnið er
að undirbúningi visindastöðva
i Norður-Kákasus og Volgu-
héruðunum. I Sovétrikjunum
eru rúmlega milljón manns,
sem vinna að visindastörfum,
en það er 1/4 hluti allra viá-
indastarfsmanna heimsins.
Skiptingin eftir lýðveldum er,
sem hér segir: i rússneska
lýðveldinu eru 670 þúsund
manns, sem vinna að visinda-
störfum, en ibúatala er rúm-
lega 131 milljón manns.
1 Úkrainu rúmlega 137
þúsund, en ibúar eru 48
milljónir.
t Kazahkstan rúmlega 27
þúsund. Ibúatala 13.5
milljónir.
i Úzbekistan rúmlega 26
þúsund, en íbúar eru 12.5
milljónir.
1 Hvita- Rússlandi rúmlega
24 þúsund. Ibúar 9.1 milljón.
i Grúsiu 21 þúsund og ibúa-
tala 4.8 milljónir.
i Azerbajdsjan rúmlega 18
þúsund, en ibúar eru rúmlega
5.3 milljónir.
1 Armeniu 14 þúsund, en
ibúar eru 2.6 milljónir.
i Litháen 10 þúsund, en
ibúatala er 3.2 milljónir.
ÍLettlandirúmlega 9 þúsund
og ibúar eru rúmlega 2.4
milljónir.
í Kirgisiu rúmlega 6 þúsund,
en ibúar eru 3.1 milljón.
i Tadsjikistan 5.5 þúsund, en
ibúar eru 3.1 milljón.
1 Eistlandi5 þúsund, en ibúar
eru tæplega 1.4 milljónir.
i Túrkmeniu 4 þúsund og
ibúar eru um það bil 2.3 mill-
jónir.
í Moldaviu 6 þúsund, en
ibúar eru tæplega 3.7 mill-
jónir.
Um það bil 40 prósent
þeirra, sem vinna að visinda-
störfum, eru konur, og 60
prósent eru Gyðingar.
Lenin skildi manna bezt
áhrif visinda á þróun sam-
félagsins. Þegar á þriðja
áratug aldarinnar hafði verið
komið á fót i Sovétrikjunum
visindastofnunum i öllum
þeim greinum, sem mestu
skiptu, og á næstu 15-20 árum
náðu sovézk visindi þeim
þroska, sem metinn verður á
heimsmælikvarða, einnig i
þeim greinum.sem ekki voru
til i hinu gamla Rússlandi.
A fjórða og fimmta áratug
aldarinnar báru visindamenn
landsins fram sinar kenningar
um efnafræðileg keðjuvið
brögð og kjarnaklofnun. Árið
1938 var gengið frá kenningu
um plasmaferli. A styrjaldar-
árunum varð til svonefnd '
sjálfsfösun, aðferð, sem varð
grundvöllur að starfi flestra
öreindaflýta samtimans. I
Sovétrikjunum varð einnig til
ný aðferð, tengd rafeinda-
tækni, til rannsóknar á föstum
hlutum.
Allt renndi þetta stoðum
undir þær visindalegu fram-
farir, sem gerðu Sovét-
mönnum kleyft að leysa
meiriháttar vandamál.eins og
t.d. að beizla kjarnorkuna og
hefja geimrannsóknir i
stórum stil.
A siðari árum hefur Visinda-
akademia Sovétrikjanna
fengið iðnaðinum til nytja
mikinn fjölda uppgötvana og
nýrra aðferða. Minna má á
500 kwt. rafeinda- „fallbyssu”
til málmbræðslu i mjóum
geisla. Tekin hefur verið upp
ný aðferð til stálherzlu, sem
nær 300 kg. á fermillimetra.
Viða um lönd hafa sovézkar
aðferðir við málmsuðu og
málmvinnslu hlotið almenna
viðurkenningu. Jarðfræðingar
hafa uppgötvað mikið magn
af nytjaefnum i jörð — oliu,
jarðgas, demanta ofl.
Visindaakademiur landsins
vinna að tillögum um stórmál
eins og framtið Kaspiahafs,
landnám i eyðimörkum.
1 Sovétrikjunum hefur verið
reistur einhver stærsti
prótónaflýtir i heimi (76
milljarðir elektrónvolta).
Fyrsta kjarnorkurafstöð i
heimi var sovézk og sömu-
leiðis fyrsta kjarnorkuknúna
skipið — isbrjóturinn Lenin.
Til hcfurorðið ný grein vis-
inda — kvantarafeindafræði.
Nýir geislagjafar sameina
mikla orku og hárnákvæma
stefnuákvörðun geislans. Eru
þeir notaðir viða — bæði við
stjarnfræðirannsóknir, korta-
gerð, i læknisfræði osfrv.
Búnir hafa verið til gervi
demantar, sem hafa ekki
minni hörku en náttúrulegir
demantar, en þola meiri hita.
Gervikristallar eru þegar
notaðir i vélsmiði.
Mikið starf hefur verið
unnið að fræðum þeim og
tækniisem lúta að orkufram-
leiðslu. Einn ávöxtur þess er
aflstöðin i Krasonodar, 6
milljón kwt., hin öflugasta i
heimi. Mikið hefur verið lagt
af riðstraumslinum með 500-
750 þús. volta spennu og 800
þús. volta rakstraumslinum.
Áformað er að tengja saman
helztu orkusvæði landsins með
1,150 millj. volta riðstraums-
linum og 1,5 volta rak-
straumslinum.
A timabilinu 1971-75 verður
unnið að stækkun túrbina i
hitaaflstöðvum og kjarnaofna
i atómrafstöðvum. Unnið
verður að rannsóknum á sviði
beinnar breytingar hita- og
atómorku i raforku.
Mikil áherzla er lögð á
tölvutækni og rannsóknir.
Tölvumiðstöðvum hefur ekki
aðeins verið komið á fót i
helztu borgum heldur einnig i
Siberiu og i Kyrrahafs-
héruðum. Verður reyndar
seint ofmetin þýðing þess, að
visindamiðstöðvar hafa risið
mjög öflugar austur þar.
Sibiriudeild visindaaka-
demiunnar, sem stofnuð var
1957, hefur þegar náð forystu i
ýmsum greinum stærðfræði,
kjarneðlisfræði, efnafræði og
tölvutækni.
Sovézkir visindamenn hafa
samstarf við næstum þvi öll
lönd heims. Visindaaka-
demian tekur á ári hverju á
móti allt að 10 þúsund er-
lendum visindamönnum. Hún
er aðili að 140 alþjóðastofn
unum og tekur mjög virkan
þátt i alþjóðlegu samstarfi
um hafrannsöknir, umhverfis-
rannsóknir og rannsóknir á
Suðurskautslandinu — svo
nokkuð sé nefnt.
Visindaakademian sér um
framkvæmd áætlunar um al-
þjóðlegt samstarf á sviði
geimrannsokna. Einkar náin
er samvinna sovézkra og
franskra visindamanna á
þessu sviði.
Visindalegt samstarf við
Bandarikjamenn þróast nú
mjög greiðlega. Frá þvi 1959
hafa akademiur landanna
unnið saman eftir samningi
sin á milli. Arin 1970-71 heim-
sóttu um 200 bandariskir sér-
fræðingar Sovétrikin og um 20
þúsund heimsóttu landið sem
ferðamenn. Samningur sá,
sem undirritaður var á fundi
æðstu manna landanna i
Moskvu i vor, um samstarf
um umhverfisvernd, heilsu-
vernd og geimferðir er nýr
áfangi i samskiptum Sovét-
rikjanna og Bandarfkjanna.
Getur framkvæmd hans flýtt
mjög fyrir lausn flókinna
vandamála á sviði visinda og
tækni og umhverfismála.
Eins og kunnugt er.mun
árið 1975 efnt til tilraunageim-
flugs, þar sem sovézkt og
ameriskt geimfar tengjast á
braut og geimfarar ganga á
milli. Verður það fyrsta til-
raun sinnar tegundar.
Leiörétting
Sú villa varð i grein frá APN
hér i blaðinu fyrir skömmu, að
sagt var.að 75 þúsund stúdent-
ar i Sovétrikjunum hlytu
námslaun. Hið rétta er,að 75%
stúdenta fá námslaun,en sam-
tals eru stúdentar taldir 4.6
milljónir.
Þ.Þ.