Tíminn - 13.12.1972, Side 13
Miðvikudagur 13. desember 1972
TtMINN
13
issins
Á svalköldum sævi
Furðulega lengi getur geymzt i
hugum manna minning atburða,
sem mikla eftirtekt og spennu
vöktu, þegar þeir voru að gerast
og ekki var sýnt, hvernig þeim
mundi lykta eða hverjar yrðu af-
leiðingar þeirra. Þetta gerist ekk-
ert siður, þótt maður leiði aldrei
árum saman hugann að þessum
atburðum. Það kemur i ljós, ef
eitthvað verður til að rifja at-
burðinn upp og ýta við minninu.
Þá liggur stundum við að segja
megi, að maður lifi hina gömlu
spennu upp aftur.
Þetta er sagt hér vegna þess, að
mér barst fyrir skömmu i hendur
bók, sem rifjar á þennan hátt upp
atburð, meira en þriggja áratuga
gamlan, en sá atburður var hvort
tveggja i senn, spennandi i sjálf-
um sér og gat á hinn bóginn dreg-
ið á eftir sér stóran slóða og jafn-
vel orðið til að koma Norðmönn-
um i heimsstyrjöldina gegn Bret-
um og bandamönnum þeirra.
Hér er átt við þann atburð, þeg-
ar þýzka flutningaskipið Alt-
mark, sem hafði siðari hluta árs
1939 verið birgðaskip fyrir vasa-
orrustuskipið Admiral Graf Spee,
sem þá herjaði á farmskip á At-
lantshafi sunnanverðu og sökkti
mörgum, en var nú úr sögunni, og
var Altmark að leita til heima-
hafnar i Þýzkalandi með yfir 300
brezka sjómenn, sem verið höfðu
á skipum, er Graf Spee hafði
sökkt, en vitað var, að brezki flot-
inn myndi leggja kapp á að
bjarga mönnunum úr haldi og
jafnframt ná þessu þýzka skipi,
sem svo lengi hafði stutt Graf
Spee i fágætri storkun við hið
mikla flotaveldi. Þá var það, að
brezkur tundurspillir sótti að Alt-
mark inn i landhelgi Noregs og
náði föngunum, en ekki skipinu,
þvi að skipstjórinn sigldi þvi i
strand.
Frásögnin um Altmark og þessi
átök tekur yfir 43 blaðsiður i bók-
inni A svalköldum sævi, sem Jón-
as St. Lúðviksson hefur þýtt og
ÆgisútgAfan gefið út. Fleiri þætt-
ir eru i bókinni um miklar slys-
farir og hetjuleg björgunarafrek
og einnig um sjóorrustur.Þar
segir meðal annars frá atburði,
sem mikla athygli vakti um allan
heim á sinum tima. Það var þeg-
ar farþegaskipin Andrea Doria og
Stockholm rákust á i blindþoku
skammt fyrir utan höfnina i New
York með þeim afleiðingum.að
5 menn fórust af Stockholm og 66
af Andrea Doria, en yfir 1600
mönnum var bjargað af Andrea
Doria við hinar erfiðustu aðstæð-
ur áður en það sökk. Er þessi
saga mikil hetjusaga, þótt
átakanleg sé.
Þær sex bækur, sem Ægisútgáf-
an hefur áður gefið út i þessum
bókaflokki, hafa verið mikið lesn-
ar. Mér sýnist, að þessi, hin sjö-
unda, sé um margt einna fremst
þeirra. Ólafur Þ. Kristjánsson.
íslenzku
hestarnir
yndislegir
Talið berst enn viðar, og þegar i
ljós kemur, að Erfurth hefur áður
komið til tslands, liggur beinast
við að spyrja hann, hverjar
breytingar honum finnist hafa
orðið siðan.
Til allrar hamingju hefur
náttúran ekkert breytzt, siðan ég
var hér með konu minni sumarið
’37, segir hann. en aðrar
breytingar eru stórfelldar, t.d.
hvað Reykjavik hefur þanizt út á
þessu timabili. Þegar við hjónin
vorum hér áður, voru að visu
komnir bilar, en eigi að siður
ferðuðumst við mest á hestum.
Þá fórum við m.a. norður i land
til Akureyrar.
Ég hef mikinn áhuga á að kom-
ast eitthvað út úr borginni, á
meðan ég er hér, en timinn leyfir
það ekki að þessu sinni. Ég verð
að fara strax morguninn eftir
frumsýnjnguna, en mig langar
mikið tií að koma hér siðar og er
reiðubúinn strax og þið bjóðið
mér aftur, segir hann og hlær.
— Ég er alveg einstaklega hrif-
inn af hestunum ykkar, heldur
hann áfram, og langar til að
kaupa mér einn eða fleiri núna.
— Kannski af Gunnari eða
Bessa?
Ég veit þaö ekki, en ég er búinn
að sjá fjölmarga fallega og hef
fengið langar skrár um góða
hesta, sem gaman væri að kaupa.
— Kannski hann kaupi hross
núna,áður en hann fer og færi
börnunum sinum i jólagjöf, skýt-
ur Geirlaug inn i.
Leikstjórinn brosir og segir
ekkert við þessu, en auðséð er, að
hann er þvi ekki með öllu afhuga.
Hér látum viö staðar numið og
kveðjum þennan lifsglaða mann,
þakklátir fyrir spjallið.
á leiðir til úrbóta á þvi, sem miður
m með leikstjóra og aðstoðarleik-
Samtínmgur frá Dalamönnum
Skuggsjá sendir frá sér bók,
sem heitir Mannlif og mórar i
Dölum. Hún er eftir Magnús
Gestsson. Þetta er einkum
samtiningur munnmæla, þó að
lika sé leitað i skrifaðar
heimildir. Þeir höfundar, sem
þannig er sótt til, eru Friðrik
Eggerz og Finnur á Kjörseyri.
Fyrri hluti bókarinnar eru
frásagnir af mennskum mönnum.
en seinni hlutinn er aftur á móti
sögur af ýmiskonar furðum og
fyrirbærum.
„Sumt af þvi,sem sagt er frá,
hefði orðið að þjóðsögum, ef fyrr
hefði gerzt”, segir höfundur i for-
mála. Það er alveg óhætt að
segja, aö sumt af þessu efni eru
þjóðsögur og þurfa alls ekki
hærri aldur til að bera það nafn.
Þær eru að visu sagðar af tölu-
verðu hispursleysi og tillitsleysi,
en yfirleitt eru þær fremur til-
komulitlar. Ekki dettur mér i hug
að rengja það, að maður hafi
bölvað Sólheimam-óra, þegar
hestur datt undir honum, en oft
hefur nú hestur hrasað og jafnvel
stungizt kollhnis undir manni án
þess að kennt væri draugum. Og
þó að einn heimildarmaður segi
tvær sögur af furðuhljóðum, sem
reyndust vera náttúruleg, þegar
betur var aðgætt, er seinnihlutinn
þó vitnisburður um þjóðtrú. Mér
þykir einna merkust sagan um
pönnukökurnar, sem feröa-
mennirnir fengu sendar sam-
kvæmt ósk sinni, — enginn veit
hvaðan.
í fyrri hluta bókarinnar eru
hinsvegar sagðar ýmsar góöar
skrýtlur. Þar kemur fram viss
tegund af lifskryddi liðinna tima.
Jafnvel þó að engu sé slegið föstu
um sannleiksgildi og nákvæmni
þeirra sumra, er það þó stað-
reynd, aö þær voru sagðar, og
þannig höfðu þær hlutverk og til-
gang, eins og sögur Jóhannesar
Stóra sannleiks.
Það er út af fyrir sig ekki
mikillarfrásagnar vert, hver var
uppáhaldsvisa Eyjólfs i Sól-
heimum. Þaö eru fleiri en hann,
sem hafa kunnað visur eftir
Matthias Jochumsson án þess að
vera vissir um höfund. En það er
svo sem engin skömm að þessari
uppáhaldsvisu hans þarna. Hún
ber langt af flestum þeim skáld-
skap, sem i bókinni er.
H.Kr.
Rætt við Jónas Jónsson, bónda á Melum í Hrútafirði:
Farga kúnum og fjölga fé
Meiri bjartsýni er hjá mönnum
i Hrútafirðinum en verið hefur
mörg undanfarin ár. Arferði er
betra,og grasspretta var góö s.l.
sumar og víða ágæt og heyfengur
eftir því. Það er furðulegt, hve vel
þau tún hafa tekið sig, sem verst
voru farin eftir kalárin. Sannast
þar góður gróðurmáttur islenzkr-
ar moldar, þegar gróðurinn fær aö
spretta upp úr henni við sæmileg
skiiyrði. og kuldinn kæfir ekki
gróðurinn. þegar hann er við-
kvæmastur. Þetta sagði Jónas
Jónsson, bóndi á Melum, er blaðið
hafði stutt tal af honum og spurði
tiðinda úr héraðinu.
— Bjartsýni manna kemur m.a.
fram i þvi, að hafin er bygging
nýrra ibúðarhúsa i sveitinni og
fleiri eru að stækka og bæta hús
sin.
Aukinn ferða-
mannastraumur
í sumar var ferðamanna-
straumurinn með mesta móti fyr-
ir norðan. Er það vafalaust vegna
þess, að veðursældin var mun
meiri en sunnanlands. 1 Hrúta-
firðinum eru starfræktir tveir
veitingaskálar og gekk rekstur
þeirra ágætlega, en starfsemi
þeirra byggist eingöngu á ferða-
löngum. S.l. vor tók til starfa
Veitingaskálinn að Brú og
sannaðist,að hann er vel i sveit
settur, þótt ekki sé langur akstur
milli hans og Staðarskála. Bygg-
ist það að mestu á þvi, að Laxár-
dalsheiði er vel fær öllum bilum
að sumarlagi og ferðamanna-
straumur mikill um heiðina og si-
fellt fleiri leggja leið sina vestur á
Strandir. Það veitingahús er ein-
göngu opið yfir sumarmánuðina,
en Staðarskáli opinn allt árið, en
hann var stækkaður verulega um
svipað leyti og hinn tók til starfa.
Yfir veturinn er litil umferð yfir
Laxárdalsheiði og norður um
vestan fjarðarins, en aftur á móti
er umferðin norður og suöur tals-
verð.og er þvi vel þegiö af ferða-
mönnum að geta komið við i
Staðarskála, þegar þeir koma of-
an af Holtavörðuheiði, eða áöur
en lagt er á hana.
Vetur lagðist snemma að fyrir
norðan, þó er ekki eins mikið
fannfergi hjá okkur og hjá ná-
grönnunum beggja vegna Húna-
flóans. Holtavöröuheiðin er oft
lokuð, en tvisvar i viku er hún
rudd, ef veður leyfir. Samgöngur
innanhéraðs eru sæmilegar, og
má m.a. þakka það endurbótum á
veginum i Staðarhreppi s.l. sum-
ar.
Læknisþjónusta góð —
en erfið fyrir lækninn
Hvað læknaþjónustu snertir er-
um viö vel settir, og er það meira
en hægt er að segja um mörg
byggðarlög önnur. A Hvamms-
tanga er ágætur læknir. Þar voru
áður tveir læknar, en aðeins einn
er þar núna, og er mikið álag á
honum. Sinnir hann allri Vestur-
Húnavatnssýslu og innsta hluta
Strandasýslu, en vegalengdir i
læknisdæminu eru miklar-, er
Bæjarhreppur t.d. 40 km. að
lengd. Hann gegndi einnig
Hólmavikurhéraði, þegar þar var
læknislaust, en nú er kominn
læknir þar, hve lengi sem það
verður.
Það, sem okkur vantar hvað
helzt, er aðstaða til félagslifs. 1
héraðinu er ekkert félagsheimili,
og samkomur ekki hægt að halda
nema i Reykjaskóla. Var haldið
hér uppi allliflegu leiklistarlifi og
þá leikið i skólanum, en siðan
flutti nokkuð af þvi fólki, sem var
driffjöðrin i leiklistarstarfsem-
inni, á brott,og lagðist þá þessi
þáttur menningarlifsins niður.
Annars er ekki fólksfækkun i
Hrútafirðinum og héruðunum i
grennd. Alltaf er nokkur hreyfing
á fólki, en þeir, sem héðan flytja
eru ekki fleiri en þeir, sem aftur
koma.
Reykjaskóli
fullsetinn
1 sambandi við félagsstarfsemi
er þess að geta, að ekki er von, að
Reykjaskóli láti i té húsnæði und-
ir slikt lengur. Er skólinn fullset-
inn og allt húsnæði hans nýtt.
Börn úr Vestur-Húnavatnssýslu
og Strandasýslu ljúka efstu
bekkjum skyldunámsins þar, og
þar eru landsprófs- og gagn-
fræðadeildir, eins og i öörum
hérðasskólum, og nú i haust var
bætt við 5.bekk, sem svarar til
fyrsta bekkjar i menntaskóla. Er
þvi mikil vöntun á auknu húsnæði
fyrir skólann, og eftirspurn eftir
skólavist er þegar meiri en hægt
erað anna og á örugglega eftir að
aukast.
Farga kúm
og fjölga fé
í haust var slátrað um 11 þús-
und dilkum á Borðeyri og var
meðalfallþungi 15,61 kg og er
hvorutveggja svipað og i fyrra.
Talsvert er um,að bændur fargi
Jónas Jónsson bóndi á Melum ■
kúm sinum beggja megin
fjarðarins og stunda þá eingöngu
fjárbúskap. og fjölga sauðfé,
Undanfarin ár hefur verið nokkur
þróun i þessa átt, en i haust var
veruleg hreyfing að þessu leyti.
Hrútafjörðurinn er vel fallinn
til fjárbúskapar og hafa bændur
ekki tima til að sinna hvoru-
tveggja.eins og búskap er nú hátt-
að, að hafa stór bú og margvisleg
umsvif. Með þvi að stunda aðeins
eina búgrein eru menn minna
bundnir en þegar fleiri búgreinar
eru stundaðar á hverjum bæ. Er
ekki ósanngjarnt.að þegar aðrir
heimta 40 stunda vinnuviku, eða
jafnvel minna, að bændur hag-
ræði sinum búskap svo, að þeir
séu ekki bundnir við hann nær all-
an sólarhringinn. OÓ
gsaaKæ