Tíminn - 16.05.1973, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 16. maí 1973
Séra Guðmundur Sveinsson, skólastjór-, afhendir skóladúxinum, Ernu
S. Snorradóttur frá Hvammstanga bókaverðlaun fyrir frábæran
árangur i námi, en hún fékk 9.27 á lokaprófi.
Ræða Guðmundar Sveinssonar skólastjóra,
flutt vlð slit Samvinnuskólans Bifröst
1. maí síðast liðinn
Nemandi minn,
sem á þessum degi hverfur burt
úr skólanum eftir erfiði vetrar og
annir prófa, til þin beini ég að lok-
um 'jnokkrum orðum. Þau orð
eru frá minni hendi tvennt i senn:
óskir og endurmat. Ég óska þér
til hamingju, að dagur uppskeru
og árangurs er upprunninn. Þú
ert þér þess meðvitandi að lokið
er starfi og þú getur i huganum
metið framlag þitt og þau tæki-
færi, sem gefin voru. Ég óska þér
til hamingju að þú hefur sótt á
brattann, vikið til hliðar löngun
þinni að njóta daga i værð og á-
byrgðarleysi, en kosið að reyna á
þolinmæði þina og þrautseigju.
Ég óska þér til hamingju, að þú
hefur reynzt þessari mennta-
stofnun trúr og tekið á þig kvaðir
og kvöl hennar vegna i trausti
þess að verið væri að gera tilraun
til að greiða götu þina siðar. Ég
sannara, að allt, sem stórt er,
verður þvi aðeins skynjað og hlut-
ur þess greindur, að það hafi ver-
ið nálgazt með virðingu og vel-
vild. Allt það bezta, sem lifið fær
okkur boðið, er lokað og hulið
þeim hug, sem neikvæður er. Þar
eiga við orðin, að hægt er að gera
allt að engu.
II.
Albert Einstein lagði eitt sinn
fyrir sjálfan sig spurninguna:
Hver til tilgangur lifsins? — Hann
svaraði henni á þessa leið: „Eng-
inn getur svarað þessari spurn-
ingu án þess að eiga trú. Þú
spyrð, segir hann: Er þá nokkurt
vit i þvi að bera slika spurningu
upp? Svar mitt verður: Sá mað-
ur, sem telur lif sitt og samferða-
manna sinna tilgangslaust, án
merkingar og innihalds, er ekki
aðeins ógæfusamur og vansæll,
hann er lika naumast um það fær
lifsins þágu. Það er i öðru lagiallt
það, sem við metum þess virði að
gera að eign okkar og eðli, það
sem við tökum og þiggjum úr
sjóði lifsins. Og siðast en ekki sizt
er það afstaða okkar og viðbrögð
andspænis þvi, sem ekki verður
umflúið, hinni harmrænu þrenn-
ingu mannlegrar tilveru: Þján-
ingu, dauða og sekt. — En i öllu
þessu ber að hafa i huga telur
Frankl hina margræðu staðhæf-
ingu, sem heimspekingurinn
Martin Heidegger ritaði i gesta-
bók hins fyrrnefnda, er þeir höfðu
átt langt viðtal sáman um samtið,
fortið og framtið. Orðin, sem
Heidegger skrifaði, voru þessi.
Das Vergangene geht
Das Gewesene kommt -
Hið orðna kemur.
hið orðna kemur.
Liðið og orðið — Hið liðna er
fortiðarinnar einnar, hin orðna
ÞEKKING ER DYGGD,
VALD OG BREYTING
Merki skólans, Lifsorka.
óska þér til hamingju að þú ert
nemandi minn, ungur og átt lifið
framundan i birtu þess hugar,
sem er þinn. Birta hugar þins er
dýrmætasti fjársjóðurinn, sem
þér getur hlotnazt.
En með óskunum, reyndar i
óskunum, felst endurmat. Það
segir sig sjálft, að hvorki hefur
þér sé heldur mér fundizt sam-
skipti okkar skuggalaus. Ekkert
er fullkomið á jörðu, heldur ekki
ég né þú, og þá að sjálfsögðu ekki
sú stofnun sem við reyndum sam
eiginlega að skapa, skólinn og
skólaheimilið. Það er hvorki stað-
ur né stund til þess nú að endur-
meta alla þætti, enda margt, sem
framtiðin ein getur leitt i ljós.
Tvær spurningar ber okkur samt
skylda til að bera fram við leiðar-
lok og svara hver fyrir sig. Sú
fyrri er þessi: Varð framiag þitt
og mitt á þessum vetri til að
stækka og gera hlut þessarar
menntastofnunar stærri eða
minni, hefur birtan og ljóminn
vaxið eða hefur skuggi og lágkúra
sigið yfir. Siðari spurningin verð-
ur persónulegri: Komum við, þú
og ég frá þessum vetri bjartsýnni,
viðsýnni og frjálsari, lausari við
ok okkar eigin niðurrifshneigða,
lausari við duttlunga þess hverf-
leika sem i okkur býr sjálfstæðari
og sannari I dómum og dreng-
skap. Svör augnabliksins skipta
ekki máli, i starfi og trú verður
reikningsskilin að finna. — En sé
það svo, sem sagt hefur verið, að
forsenda þess, að hvað eina sem
manninn varðar öðlist ást og
virðing sé að þekkja og reyna, þá
er tryggt að aldrei framar getur
okkurstaðiðá sama um neitt það,
sem tryggði okkur raun og
reynslu. En kannski er hitt þó
að lifa sem mannvera”. Sé lifið
skopleikur þeim sem hugsar,
harmleikur þeim sem finnur til,
þá er það sigur þeim sem treystir
og trúir.
Mig langar, nemandi minn,
sem héðan brautskráist i dag, að
fara örfáum orðum um nokkrar
þeirra spurninga sem mæta þér,
þann hugblæ sem býr I samtiðinni
og þú færð ekki umflúið. Þar
verður spurningin, sem Einstein
leitaðist við að svara, spurningin
um merkingu og tilgang áleitin i
ýmsum myndum, margvislegum
búningi.
Þú munt mæta henni i þeirri
framsetningu, sem skáldjöfur-
inn Pindar bjó henni: „Leitastu
við að verða það, sem þú ert i
raun og veru. „Vertu. sannur og
þá mun lif þitt öðlast þann tilgang
aö leiða i ljós hvað i þér býr.
En þú munt lika mæta sömu
spurningu, sama hugblæ i aðvör
unarorðum Goethes. „Ef við
sættum okkur við mannveruna
aðeins eins og hún er, þá.hljótum
við að smækka hana og gera hana
verri. Ef við aftur á móti litum
mannveruna i ljósi þess sem hún
gæti orðið, sjáum hana i fegurð
draumsins, munum við gera okk-
ar til að fegurð þess draums ræt-
ist”.
En spurningin um merkingu og
tilgang mun lika birtast þér i bún-
ingi Viktors E. Frankls, austur-
riska sálfræðingsins og geðlækn-
isins: Þrennt getur gefið Hfinu
gildi, segir Frankl og leitt undur
þess i ljós.:
Það er i fyrsta lagiallt það, sem
við leggjum sjálf af mörkum i
ber framtiðina i skauti sér. —
Hefur þessi,- vetur i raun skólans
aðeins liðið eða hefur hann orðið
þér eitthvað, sem aldrei glatast,
ungi nemandi minn? Leiddi hið
nauðsynlega og óhjákvæmilega
til einingar, knúðu vafaatriðin og
spurningarnar mörgu, sem engin
svör fundust, við þig til frelsis og
sjálfstæðis, urðu allir hlutir, öll
reynsla til þess að gera þig rikari
af mannelsku og miskunn?
III.
Til er franskur fræðimaður að
nafni Jacques Lacan. Hann hefur
vakið mikla athygli á siðari ár-
um, ekki sizt vegna þess að fræði
hans eru víðfeðma taka til margra
svokallaðra fræðigreina, en það
gerist nú æ algengara en menn
kunna heldur illa við sig i þröng-
um básum sérfræðinnar. — Það
er ekki ætlun min að gera tilraun
til að lýsa fræðum og skoðunum
Lacans itarlega. Til þess er
hvorki staður ne stund i stuttu á-
varpi til þin, kæri nemandi, sem
brautskráist á þessum degi frá
Samvinnuskólanum Bifröst. —
Ég ætla hins vegar að gera tveim
sjálfstæðum þáttum fræða
Lacans örlitil skil. Annar þáttur-
inn fjallar um það, sem Lacan
kallar „hina þrenns konar skip-
an”. Hinn þátturinn um það, sem
hann nefnir „ása eða hverfiskaut-
in þrjú”.
Það er sannfæring Jacques
Lacans, að mennsk tilvera búi yf-
ir þrenns konar skipan, i henni
megi greina þrenns konar niður-
röðun. — Sú er hin fyrsta skipan
mennskrar tilveru, að fela allt i
viðfeðmi imyndarafls og hugar-