Tíminn - 11.10.1973, Qupperneq 9

Fimmtudagur 11. október 1973.
TÍMINN
9r
Lesmál:
Valgeir Sigurðsson
Myndir:
Róbert Ágústsson
Tómstundaiðja manna er með
ýmsu móti. Sumir leggja stund á
laxveiðar eða annað skepnudráp,
þegar þeim gefst fri frá daglegum
störfum. Aðrir tefla, spila eða
sækja misgóða skemmtistaði.
Séra Jón M Guðjónsson, prestur
á Akranesi, hefur farið eðra leið,
þegar hann hefur þurft að leita
sérhvildarog tilbreytingar. Hann
hefur um langt árabil lagt á það
mikla stund að safna gömlum
munum, og nú er svo komið, að
afraksturinn er orðinn stórt og
glæsilegt byggðasafn. Safnið i
Görðum á Akranesi, hinu forna
prestssetri.
Það gerist alltaf annað slagið,
að myndir úr safninu birtast i
blöðum, en ég minnist þess ekki,
að saga þess hafi verið rakin i
dagblaði, eða að talað hafi verið
við séra Jón um einstaka muni,
sem þar eru. Þvi var tækifærið
notað, þegar það gafst, ekki alls
fyrir löngu. Byggðasafnið i
Görðum var sótt heim, séra Jón
tekinn tali og hann beðinn að
svara nokkrum spurningum. Það
var að sjálfsögðu byrjað á
byrjuninni og fyrst spurt:
,,Ég vissi af ágætum
hlutum...”
— Hvenær byrjaðir þú, séra
Jón, að draga föng að þessu
safni?
— Það var árið 1955, sem þessi
árátta min byrjaði. Ég vissi af
ágætum hlutum, bæði hér niðri á
Skaganum og eins i sveitunum i
kring, og ég fékk þá löngum að
ræða við fólk, fá hjá þvi hluti og
safna þeim saman i heild.
— Manstu, hver fyrsti hluturinn
var, sem þér tókst að klófesta?
— Fyrstu tveir hlutirnir, sem
mér, eða öllu heldur safninu,
áskotnuðust, voru rokkur og
hesputré, sem ég fékk frá ágætri
konu, önnu Jónsdóttur frá Hákoti
hér á Akranesi. Skömmu seinna
komu aðrir góðir menn til, sem ég
átti tal við, og létu mér i té ágæta
gripi.
— Hvar gazt þú geymt gripina,
þegar þeim tók að fjölga?
— Fyrstu hlutunum safnaði ég
saman hér heima og geymdi þá
niðri i kjallara. Siðan þurfti auð-
vitað að hyggja að þvi, hvar
maður ætti að geyma þá til fram-
búðar. Fyrir valinu varð gamla
prestseturshúsiði Görðum, fyrsta
steinsteypta húsið á íslandi. Það
var byggt af séra Jóni Benedikts-
syni, presti i Görðum á árunum
1878-82. Séra Jón var seinasti
prestur, sem sat i Görðum. Hann
var sóknarprestur Akranesþinga
frá 1865-1886. Siðar fluttist hann
að Saubæ á Hvalfjarðarströnd, og
var prestur þar. Presturinn, sem
kom hingað á eftir séra Jóni
Benediktssyni hét lika Jón. Hann
fluttist aldrei upp að Görðum,
heldur sat hér niðri á Skaga alla
sina prestsskapartið, sem var
Likan séra Jóns M. Guðjónssonar af islenzkum bóndabæ, eins og þeir gerðust áður fyrr. Nánari skilgreiningu á likaninu er hægt aö lesa I með-
fylgjandi grein.
löng, hvorki meira né minna en
hálfur fjórði áratugur.
1 Görðum bjuggu jafnan
bændur eftir þetta. Einn þeirra
var Sigmundur Guðmundsson og
kona hans Vigdis Jónsdóttir. Þau
bjuggu mjög lengi i Görðum, eða
frá 1890-1932.
Eftir daga Sigmundar kom sú
hugmynd upp að gera þetta
gamla prestsseturshús, sem var i
eigu safnaðarins, að likhúsi eða
kapellu, ég veit ekki með vissu,
hvort heldur. En hvað sem þvi
liður, þá er hitt vist, að nú var
húsinu breytt geysimikið. Það
var allt rifið innan úr þvi, settir á
það þessir stallar, sem enn má
sjá, og sömuleiðis krossmark.
Meira var ekki við húsið gert að
sinni, og þannig stóð það lengi.
Nú er þar aftur til máls að taka,
að ég var þúinn að safna nokkuð
mörgum hlutum, sem auðsjáan-
lega þurftu að fá einhvern góðan
samastað hið bráðasta. Okkur
datt nú I hug, hvort ekki væri
hægt að fá gamla Garðshúsið
fyrir safnhús til frambúðar. Við
gengum á fund sóknarnefndar og
tjáðum henni óskir okkar. Hún
tók þessari málaleitan frábær-
lega vel og gerði meira en að lá'na
húsið. Sóknarnefnd — i umboði
safnaðarins — gaf safninu húsið
til ævarandi eignar og afnota.
Nú, það var vitanlega þegar i
stað hafizt handa að færa sér
þessa ágætu gjöf I nyt. Ég tók
saman þessa hluti, sem ég hafði
safnað, fór með þá upp að
Görðum og kom þeim þar fyrir I
húsinu á borðum, sem sett voru
upp til bráðabirgða, þvi að sjálft
var húsið algerlega óinnréttað,
eins og áður segir.
A þessum árum var mjög erfitt
að fá smiði til starfa, ekki sizt hér
á Akranesi, þvi að sementsverk-
smiðjan var þá f smfðum og þar
voru flestir verkfærir smiðir I
vinnu. Engu að síður þokaði safn-
inu smám saman til réttrar áttar,
en það var ekki allt mér að þakka,
þvf að ég naut ágætrar hjálpar og
fyrirgreiðslu margra, sem voru
málefninu hlynntir. Ég ætla ekki
að þylja hér nöfn þeirra sem þar
lögðu hönd að verki og veittu
dyggilega aðstoð. Nöfn þeirra eru
geymd i þakklátu minni, þótt ég
geri alla jafna hér á þessum stað
og nefni ekki nein mannanöfn.
— Hefur þú nákvæmar tölur,
um, hversu margir hlutir eru nú I
safninu?
— Nei, nákvæma tölu hef ég
ekki á reiðum höndum, en þeir
munu vera orðnir hátt á sjötta
þúsund. Að visu eru þeir ekki allir
I sjálfu safninu uppi í Görðum,
þvi að þar er ekki rúm fyrir neina
viðbót —og alltaf eraðbætast við.
Sjálfseignarstofnun
— Safnið er auðvitað rekið af
bæjarfélaginu — eða er ekki svo?
— Fyrstu árin var þetta alveg á
minum snærum. En mér fannst
eðlilegt, að reyndar sjálfsagt, að
safnið yrði formlega afhent Akra-
neskaupstað og byggðinni hér
fyrir ofan, það er að segja
hreppunum fjórum sunnan
Skarösheiðar. Ég skrifaði svo
bæjarstjórninni og hrepps-
nefndunum hér I grendinni og
spurði, hvort þær væru ekki fúsar
til þess að velja fyrir sitt leyti
fulltrúa I stjórn, sem hugsanlegá
yrði mynduð, ef safnið yrði á
þeirra vegum I framtiðinni.
Þetta var gert. Bæjarstjórn
Akraness valdi fimm menn fyrir
sitt leyti, og hver hreppur einn
mann, þannig að i stjórn safnsins
eru niu menn, sem svo kjósa
aftur framkvæmdastjóra. í henni
sitja þrir menn, tveir héðan af
Akranesi, og einn fyrir sveitirnar.
— Er safnið formleg eign þess-
ara aðila, Akranessbæjar og
sveitanna i kring?
Séra Jón M. Guðjónsson á tali við blaðamann
Garöar. Til hægri er húsið, þar sem safniö er nú geymt. Það er með krossi á framgafii, og ber hann við himin. Til vinstri er sá hluti safnhússins, semrisinn er, en baft er afteing hiuti
þess, sem sfðar mun verða. ’