Tíminn - 04.11.1973, Qupperneq 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 4. nóvember 1973.
Sunnudagur 4. nóvember 1973.
TÍMINN
21
Fullkomið
samræmi og
fegurð er það
sem einkennir
skapnað skordýra
i
4 i
Járnsmiftir
Jh
kassa.

Cíeir Ciigja. náttúrufræftingur.
Viðtai:
Valgeir
Sigurðsson
Myndir:
Gunnar V.
Andrésson
meö söfnun. Hvaö mig snertir,
sérstaklega, þá hef ég einkum
reynt aö safna plöntum frá þeim
stööum, þarsem menn eiga sjald-
an leiö um. Þegar ég var að
ganga á fjöll, hér i gamla daga,
reyndi ég allt hvað ég gat að nota
þær ferðir til jurtasöfnunar.
— Hvaða þættir grasafræðinnar
voru það, sem þú gafst mestan
gaum?
— Útbreiðslan. Ég fékk
snemma mikinn áhuga á þvi að
vita um útbreiðslu hinna ýmsu
tegunda. Sá þáttur hefur verið
mjög litið kannaður, sérstaklega
vegna þess, að landið okkar er
gifurlega stórt, að minnsta kosti,
þegar miðað er við fjölda þess
fólks, sem það byggir.
Kftir að ég var farinn að ferðast
að ráði, var ég að visu að mestu
leyti með hugann við skordýrin,
en þó lagði ég mikla stund á að at-
huga jurtirnar, einkum ef mig
bar á fáfarna staði. Þegar ég
gekk á Hvannadalshnjúk, tók ég
og hafði heim með mér jurtir,
sem ég fann þar, þvi að þótt þær
væru ekki neitt einstæðar i sjálfu
sér, þá voru þær merkilegar
vegna þess, að þær skyldu geta
þrifizt i svona mikilli hæð.
Ilvaða tegundir hérlendra
plantna eru brekkusæknastar?
Það er mosinn. Hann kemst
svo að segja allt. Þegar ég gekk á
Hvannadalshnjúk fannst mér
hann vera upp eftir öllu. Lægstu
tegundirnar komast hæst, þvi að
þær eru svo nægjusamar, að þær
geta lifað við mjög erfið skilyrði.
Mér hefur oft fundizt nokkuð
skorta á, að við sýndum þessum
lágplöntum þá virðingu,sem þeim
ber. þvi að það eru þær, sem eru
brautryðjendurnir og gera öðrum
og hávaxnari gróðri kleift að
festa rætur.
*
Fiskilluga eða ekki?
Margt er hvað öðru likt
— Vikjum þá að skordýrunum.
Er fiskiflugan ekki algengasta
skordýrið á tslandi?
— Hún er ákaflega algeng, og
heima við bæi er hún eitt algeng-
asta skordýrið, en þegar fjær
dregur mannabyggð er hún það
ekki Þó fer hún viða. Þeir sem
fjallgöngur stunda — bæði ég og
aðrir — hafa orðið hennar varir
furðuhátt til fjalla.
— Það hefur verið sagt, að einu
megi gilda, hvar tekið er upp
nesti. alltaf komi fluga svifandi
að. Er vist, að það sé ævinlega
fiskifluga?
— Nei. það þarf ekki að vera
fiskifluga og er meira að segja
nokkurn veginn öruggt, að það sé
ekki nærri alltaf hún. Það eru til
fleiri tvivængjur. sem likjast
henni mjög. Hinar eiginlegu fiski-
flugur eru stórar. Húsflugan er
Cleir (ligju náUúrufræðing
þekkja allir islendingar. Ilann
h e f u r v e r i ð e i n li v e r k u n n a s t i
náttúrufræftingur landsins um
áraluga skeift. Þaft er þvi ekki
ætlunin aftkynna liann sjálfan hér
— þess gerist ekki þiirf —en hins
vcgar gæti þaft orftift ekki ófróft-
legt aft spyrja hann uni ritl og
annaft.sriu fyrir lianii liefur horift
á áratuga liinguni slarfsferli
hans.
— Eyrst er þá að vikja að upp-
hafinu og spyrja: Hvenær l'ékkst
þú, Geir, þinn mikla áhuga á
skordýrum?
— Þann áhuga hel' ég liklega
fengiðum likt leyti og áhugi minn
á jurtum vaknaði. Eg ólst upp á
Marðarnúpi i Vatnsdal. Þar er
gil, sem heitir Marðarnúps'gil
Hvammarnir i þessu gili eru
framúrskarandi gróðursælir, og
þar undi ég bókstaflega öllum
stundum, þegar ég var barn og
unglingur. Auðvitað var ekki
hægt að njóta þessara dásemda
nema að sumrinu, en þau notaði
ég lika vel, ekki aðeins til þess að
dást að gróðrinum, heldur lika að
skordýrunum, þvi að þeim veitti
ég nána athygli.
Þó var áhugi minn að mestu
bundinn jurtunum á þessum ár-
um, og reyndar Iengur.
útbreiðslan er
mikið rannsóknarefni
liefur þú rannsakað islenzka
jurtarikið skipulega?
- Eg hel' sal'nað nokkuð miklu
af jurtum, en allar jurtarann-
sóknir hljóta auðvilað að byrja
Kona Geirs, frú Svanhvit Guftmundsdóttir, heldur hér á kassa meft
islenzkum fiftrildum.
minni, en litur mjög likt út. Svo er
enn ein tvivængja,sem er mjög lik
húsflugunni. Hún er bókstaflega
út um allt og getur birzt á hinum
óliklegustu stöðum. Það er mjög
1iklegt,að það sé hún, sem mætir
manni svo að segja hvai^sem tek-
inn er upp nestispakki, upp til
fjalla eða inni á hálendinu.
— Nú sýnist leikmanni næstum
enginn útlitsmunur á þessum
flugum, þegar stærðarmunurinn
er undan skilinn.
— Rétt er það, en þær eru nú
samt ekki alveg eins. Þegar farið
er að skoða nákvæmlega, kemur i
ljós dálitill skapnaðarmunur, en
mikill er hann ekki. Það er al-
mennt viðurkennt, að erfitt sé að
þekkja þessar tegundir i sundur.
Fiskifluguna er þó auðvelt að
þekkja, þvi að hún er allmiklu
stærri en hinar.
— Leggjast ekki skordýr i dvala
á veturna hér norður á Islandi?
— Jú, um annað er naumast að
ræða. Þó er sú regla ekki algild.
Skordýr, sem lifa i vatni, þurfa
ekki á dvalanum að halda til þess
að lifa veturinn af, og eins geta
þau lifað i mjög rökum mosa.
Hvað flugurnar snertir, er eins
að gæta, sem fólk almennt leiðir
ekki hugann að. Við þekkjum það
öll, að seinni part sumars getur
allt verið fullt af flugum, bæði ut-
an húss og innan, svo að við erum
i hálfgerðum vandræðum. En
einn góðan veðurdag eru þær all-
ar horfnar, bókstaflega eins og
jörðin hafi gleypt þær. Þvi er þó
alls ekki þannig farið. Fullorðnu
dýrin drepast næstum öll á haust-
in, en lirfurnar einar leggjast i
dvala.
— Komast lirfornar niður fyrir
frost, eða þola þær að frjósa?
— Það er ekki neinum teljandi
vandkvæðum bundið fyrir þær að
komast niður fyrir frost, þetta
skrfður talsvert djúpt niður i jörð-
ina. Annars eru lifnaðarhættir
þessara dýra talsvert breytilegir
eftir tegundum, og hinu ber ekki
heldur að neita, að vitneskja okk-
ar um þau er enn harla takmörk-
uð, þótt sitthvað hafi verið athug-
að.
Þeir menn, sem helgað hafa sig
skordýrarannsóknum hér á landi,
eru svo fáir, að það er ekki von.
að vitríeskja okkar sé yfirgrips-
mikil. Hugsum okkur tvo eða þrjá
menn — já, og þótt þeir væru ein-
um eða tveimur fleiri. Þeir fara
til fjalla, safna skordýrum og
rannsaka lifnaðarhætti þeirra.
En hvað er þetta? tsland er stórt,
en bletturinn, sem svona fáir
ménn ná til að rannsaka á hverju
sumri, er næsta takmarkaður.
Auðvitað fer þekkingin vaxandi
með hverju árinu sem liður, en
hins vegar er það ekkert
undrunaréfni, þótt hægt miði,
þegar einungis fáir menn sinna
rannsóknunum.
Fegurð skordýra
— Hafði ekki verið litið um
rannsóknir á skordýrum hér á
landi, þegar þú lagðir út á þá
braut?
— Það höfðu margir rannsakað
skordýr hér á landi á undan mér,
einkum þó útlendingar. Bæði
Danir og Þjóðverjar höfðu stund-
að slikar rannsóknir og unnið allt
að þvi stórvirki i þvi að athuga
skordýralif hér. En hvað Is-
lendingum við kemur, þá getur
verið(að ég hafi lagt i þetta einna
mesta vinnu.
— Er ekki óhugnanlegt að fást
við og handfjalla skordýr?
— Það finnst mér ekki. t fyrsta
lagi er þetta mjög fróðlegt, en
hinu ber ekki heldur að gleyma,
að margar skordýrategundir eru
framúrskarandi fallegar skepn-
ur, þegar farið er að skoða þær.
Litum til dæmis á flugurnar, sem
mörgum þykja ógeðslegar. Glær-
ir vængir, sem glitrar á i sólskin-
inu, — það er sannarlega ekki á
neinn hátt óhugnanleg sjón. Ef
við svo tökum dýrið, látum það i
glas og skoðum það i smásjá eða
r
Þessi stóri járnsmiður fannst I innfluttri vörusendingu f Reykjavlk.
Hann er hvorki meira né minna en fjórir sentimetrar á lengd.

Ameriskt fiftrildi. Þaft hefur fimmtán sentimetra vængjahaf, Litir:
raufibrúnt og dökkbrúnt.
gegnum gott stækkunargler, þá
kemur i ljós alveg dásamlegur
skapnaður, sem unun er á að
horfa. Fullkomið samræmi i öli-
um hlutum, eins og vant er að
vera hjá náttúrunni.
— Fyrst þér býður ekki við
skordýrum: Hvaða islenzk skor-
dýr þykja þér þá fegurst?
— Ég er einna hrifnastur af
bjöllunum. Þar á ég til dæmis við
brunnklukkur, járnsmiði og aðrar
skyldar tegundir. Ég hef lagt
mesta stund á að rannsaka þessar
tegundir, svo ekki er óliklegt, þótt
mér þyki þær skemmlilegar. Og
þar er nú ekki ljótleikinn á ferð-
inni: Kolsvartur búkur, glamp-
andi og glitrandi, þegar þær
koma upp úr vatninu, brunn-
klukkurnar.
Þótt ég nefndi hér svarta litinn,
er langt frá.að hann sé einráður.
Sumar tegundir lita út eins og
glitrandi brennisteinn, og yfirleitt
er litskrúðið og fjölbreytnin
mikil.
Þótt gott geti verið að rannsaka
skordýr i stækkunargleri, er þó
miklu betra að hafa smásjá. Þá
getur dýr, sem er svo litið, að það
sést varla rneö berum augum, lit-
ið út eins og risi. Og þá koma hin
ýmsu atriði skapnaðarins i ljós:
Sex fætur, tveir fálmarar fram úr
höfðinu, kúptur bolur, svartur,
brú’nn eða jafnvel röndóttur. Já,
fallegt er það!
Veiöar og umhirða
— Hvernig fara skordýra-
safnarar að þvi að ná þessum litlu
dýrum heilum og óskemmdum til
þess að setja þau upp?
— Það er ákaflega misjafnt, allt
eftir þvi hvaöa tegund er um aö
ræða hverju sinni. Við skulum
hugsa okkur að við séum að veiða
flugu eða fiðriidi i þessu skyni.
Við þurfum að hafa sérstakan
háf, sem við sveiflum yfir dýriö,
drögum siðan stöngina að okkur,
tökum utan um pokann og lokum
honum þannig. Siðan reynum við
annað hvort að ná flugunni gæti-
lega úr pokanum eöa aö viö látum
pokann með þvi sem i honum er,
niður i glas með svefnlyfi og bið-
um þess aö bráðin sofni þar
svefninum langa.
Að þessu loknu stingum við
mjórri nál i gegnum frambolinn á
skepnunni,og þar næst er nálinni
stungið á oddinn niður i litla kass-
ann okkar, sem við höfðum með-
ferðis. Skepnan þolir talsverðan
hristing á heimleiðinni, án þess
að hrynja i sundur. af þvi að hún
stendur á nálinni.
— Er ekki geysilegum vand-
kvæðum hundiö að breiða úr
fiðrildavængjum, án þess að slita
þá eða brjóta?
— Nei. það er ekki svo mjög
erfitt. Við skulum hugsa okkur,
að við séum nýkomin heim úr
ferðalagi og hölum meðferðis
fiðrildi, sem við viljum setja upp
og geyma. Við hyrjum á þvi að
taka fram lítinn hlut, sem heitir
spenniborð. Það eru tvær fjalir,
festar saman með lislum, og rila
á milli. Nú lökum við fiðrildið,
slingum nálaroddinum, sem
stendur i gegnum það, niður á
milli fjalanna og breiðum siðan
vængina gætilega út á fjalirnar
báðum megin. Þar næst eru tekn-
ar litlar bréfræmur, leggjum þær
ofan á vængina og stingum þeim
niður með prjónum. Með þessu
móli haldast vængirnir útbreidd-
ir, eins og fiðrildið væri á llugi, og
slirðna i þeim skorðum. Golt er
að geyma sþenniborðið með dýr-
inu á þurrum slaft og hlýjum, en
það er ekkert betra að hitinn sé
mikill.
t>ú átl mikið sal'n islenzkra
skordýra. En hefur þú nokkurn
tima sal'nað erlendum dýrum?
— Já, það hef ég gert. Ég saln-
aði heilmiklu i Danmörku, þegar
ég var þar. I þvi ágæta landi var
ég heilt ár samfleytt, en auk þess
hef ég oft komið þar. Það er mikið
tilaf einstaklega fallegum fiðrild-
um i Danmörku, en af þeim erum
við ósköp l'álæk, hérna á tslandi.
Framhald
á bls. 23
Amerisk bjalla
Geir Gfgja meft nokkur af heiftursmerkjum sfnum, þau er hann haffti hlotift fyrir Iþróttaafrek. Myndin er
tekin árift 1928.