Tíminn - 21.11.1973, Blaðsíða 2

2
TÍMINN
Miövikudagur 21. nóvember 1973.
Shakespeare-þýðingar
Helga Halfdanarsonar
Ný endurskoðuö útgáfa er nú komin
út tif II. hindi og eru því öll hindi aftur fáanleg:
I. Draumur á Jónsmessunótt
Rómeó ogjúlía
Sem yður þóknast
II. Júlíus Sesar
Ofviðrið
Hinrik fjórði, fyrra leikritið
III. Hinrik fjórði, síðara leikritið
Makbeð
Þrettándakvöld
IV. Allt í misgripum
Anton og Kleópatra
Vindsórkonurnar kátu
V. Hamlet Danaprins
Lér konungur
Athugið að allt safnið er nú á
mjög hagstæðu verði eða kr. 2.880
bundið í shirting og kr. 3.650
bundið í skinn (að viðbættum
söluskatti).
Heimskringla-Mál og menning
Laugavegi 18, Reykjavík. Pósthólf 392
POSTSENDUM
Mölning & Járnvörur
Laugavegi 23 • Símar 1-12-95 & 1-28-76 • Reykjavík
ALLIR VEGIR
FÆRIR Á
Yokohama
SNJÓBÖRÐUM
OLÍUSALÁ K Þ
HÚSAVÍK
Heimilis
ánægjan
eykst
með
Tímanum
„Rektorinn” i Skálholti sendir
mér kveðju í Landfara 23. okt.
s.l., sem hann nefnir „Skyndisvar
frá Skálholti”. Ég vii þvi biðja
Landfara að flytja honum viður-
kenningu þess, að ég hafi séð
hana — þó ekki athugasemda-
laust. Svar hans er i tölusettum
liðum, og skal ég hafa sama hátt
á um athugasemdir minar.
1. „Rektor” segir: ,,Það mun
matsatriði og deila um orð, hvort
telja beri skólastofnun i Skálholti
endurreisn eða nýsmiði eina.”
Þetta hygg ég misskilning. Skól-
inn i Skálholti var fluttur til
Iteykjavikur samkvæmt fyrir-
skipun rikisvalds, og rekinn
áfram þar og á Bessastöðum, eins
og ég benti á. Hann var embættis-
mannaskóli. Hinn nýi er frjáls
lýðháskóli. Námsskrár þeirra
hljóta að vera ólikar, ekki aðeins
vegna timabils þess, er skilur þá,
heldur miklu fremur vegna þess
hlutverks, sem þeim er fengið.
Þetta hygg ég sögulega stað-
reynd. Framvinda hins nýja
skóla i Skálholti breytir engu i Is-
landssögunni til þessa.
2. Um rektorsheitið segir „rekt-
orinn”: „Þar hefur einfaldlega
verið fylgt málvenju, sem algeng
er viða um Norðurlönd”. Nú mun
það svo, að „sinn er siður i landi
hverju” i þessu efni eins og fleiru.
Danir, sem ég þekki og hefi náð
til, kannast ekki við þessa mál-
venju.Þar i landierembættisheit-
ið „höjskoleforstander”.
t Sviþjóð munu þessi mál horfa
annan veg við. Þar mun málvenj-
an sú, að skólastjórar við fjöl-
marga skóla, sem hér á landi
yrðu flokkaðir undir samheitið
„framhaldsskólar", hafa em-
bættisheitið rektor. Trúlegt er
þvi, að lýðháskólarstjórar Svia
beri það nú. Ég játa, að ég veit
það ekki. En hitt mun vist, að
þegar Manfred Björkquist var að
móta skólann i Sigtúnum, sem
hann nefndi „Kyrkilig folkhög-
skola”, rikti þessi málvenja ekki
þar. A fyrstu árum skólans dvald-
ist þar gagnmerkur Islendingur.
Sendi hann þaðan grein, er vakti
mikla athygli hér á landi, fyrst og
fremst fyrir aðdáun hans á
kennsluháttum og forustu Björk-
quist, á göfgi hans og áhrifa-
mætti, enda fór þar maður, er sið-
ar óx með þjóð sinni að verða tal-
inn einn af fremstu höfðingjum
hinnar sænsku kirkju á þessari
öld. En Islendingurinn gætti þess
vandlega að titla Bj'örkquist
aldrei hærra en „forstöðumann”.
„Rektor” sést ekki i greininni. Þá
hefur „rektor” trauðla verið rikj-
andi málvenja þar. Hún ræður
þar trúlega nú, en ekki aðeins við
lýðháskóla, eins og ég hefi þegar
bent á.
Þá er málvenja Norðmanna i
þessu efni athyglisverð. Ég tel
mig vita, að frumherjar þessarar
hreyfingar eins og t.d. Kristofer
Bruun og Lars Eskeland, voru
ekki titlaðir svo. Sá af lærisvein-
um Bruun, er einna fyrstur mun
hafa freistað þess að flytja hug-
sjónir lýðháskólamanna hingað
til lands, hinn þekkti alþýðufræð-
ari Guðmundur Hjaltason, sat á
skólabekk i Vonheimum á fyrstu
árum skólans þar. Hann titlaði
ekki i ritum sinum þennan læri-
föður sinn „rektor”. Ég hygg, að
Guðmundur hafi fyrstur Is-
lendinga efnt til lýðháskóla hér á
landi, og tvimælalaust að fyrir-
mynd Bruun. Þessi tilraun mun
hafa verið reynd norður i Höfða-
hverfi, litlu eftir 1880, að ein-
hverju leyti i skjóli Einars As-
mundssonar i Nesi. Engin af
þessum tilraunum Guðmundar
festi varanlegar rætur nema þá ó-
beinlinis. Mun engan undra það
nú. En hann mun fyrstur tslend-
inga hafa freistað þess að byggja
yfir lýðháskóla hér. Fyrir þessari
hugsjón barðist hann hartnær tvo
tugi ára, aldrei sem „rektor”,
enda hygg ég engan, sem i fótspor
hans hefur fetað, hafa skreytt sig
með þvi heiti fyrr, svo mér sé
kunnugt.
Sé það litla, sem ég veit um
þessa titla i þessum þrem lönd-
úm, sem ég hefi nefnt dregið
saman, sýnist mér þetta augljóst:
Ekki mun fyrirmyndin sótt til
Danmerkur eða þeirra frumherja
lýðháskólahreyfingarinnar i Svi-
þjóð og Noregi, sem ég hefi nefnt.
En hún mun auðsótt til nútima-
málvenju i Sviþjóð. En þar fylgir
böggull skammrifi. Þeir verða
talsvert margir islensku rektor-
arnir, ef sænska reglan á að gilda
hér. Fljótt á litið virðist augljóst,
að „rektorarnir” i Arnesþingi
einu yrðu ekki fulltaldir á fingr-
um annarrar handar. Hvað
mundi þá um land allt?
Ég get ekki stillt mig um að
koma enn við i Noregi. Ég fékk
fyrir skömmu bréf norðan úr
Þrændalögum. Þvi fylgdu tvö
námsvottorð, bæði á prentuðum
eyðublöðum. Virðast þau þvi
sicrásett samkv. settum reglum
þar i landi. Annar þeirra er
„landbruksskole”, og nær nám-
skeiðið yfir 8 mánuði. Undir
nafni búnaðarskólastjórans er
prer.tað „rektor”, en undir nafni
lýðháskólastjórans „sk.styrer”.
Þannig horfa þau mál við þar.
Samkvæmt þessari norsku
málvenju ber skólastjórunum á
Hólum og Hvanneyri embættis-
heitið „rektor”. 1 Skálholti mundi
það „sk.styrer”. En ekki veit ég
hvort hún gildir um allan Noreg.
3. Rektorinn segir 13. júni:
„Upplýsingum um starfsemi
skólans hefur verið komið á
framfæri oftsinnis undanfarin
misseri, bæði i ræðu og riti”. 23.
okt. segir hann: „Upplýsingum
um gang mála” hefur verið
komið oftsinnis á framfæri
undanfarin misseri i ræðu og
riti”. „Ég vakti athygli á fyrri
setningunni. „Rektorinn hefur
áttað sig á, að upplýsingar um
skóla, sem ekkier til eru ekki trú
verðugar. Nú . segir hann: „Upp-
lýsingum um gang mála.” Ég skil
þetta sem upplýsingar um undir-
búning að stofnun skólans. Þetta
veit ég að er satt, hef hlustað á
þessar upplýsingar með nokkurri
athygli, þótt sjálfsagt hafi ég ekki
heyrt þær allar.
4. „Rektorinn” segir: „Guð-
mundur gefur i skyn, að margt
hafi farið annan veg varðandi
skólastofnun i Skálholti, en upp-
haflega var áformað.” Ég hélt að
hann vissi þetta, eða veit hann
ekki, að Skálholt var tilnefnt,
þegar fyrst var rætt um skóla-
stofnun á Laugarvatni? Það var
ekki af þvi að glæsibragur eða
sagnhelgi Skálholts væri fullljós
þeim manni, er þar réði mestu
um. Ég hygg það vera tvennt,
sem úr skar um staðarvalið: 1.
Jarðhitinn var auðbeizlaðri á
Laugarvatni, eins og tækninni var
háttað þá. 2. Þar voru og betr-i
skilyrði til vetrariþrótta. Þar
mun dýpri skyggni hafa ráðið, en
almennt er úr að spila i islenzkum
stjórnmálum. Veit ekki rektorinn
lika, að Skálholt var árum
saman á dagskrá sem búnaðar-
skólasetur? Kom ekki fram til-
laga um, að þar væri reist Vida-
lins klaustur, — hvildar og
menntaheimili fyrir þjónandi
presta? Og nú er lýðháskóli risinn
þar af grunni, þótt ég skilji þau
orð „rektors” vel, að hann sé ”á
tilraunastigi”. Annað væri óeðli-
legt, með aðeins eins vetrar sögu
aðbaki.Enengaraf þessum skóla-
hugmyndum verða mér kenndar.
Éghefialdreilagtorðiþann belg,
og mun ekki gera.Skeyti
„rektors” um „þrjátiu ára gaml-
ar hugmyndir Guðmundar Jósa-
fatssonar” geigar þvi mjög.
Orsök þess, að ég gerði athuga-
semd þá, er þessum skiptum okk-
ar „rektors” olli, er sú, að ég ann
sagnhelgi Skálholtsstaðar og
virðist, að islenzkar málvenjur
hæfi henni bezt. En hvað sem
þessu liður, er það staðreynd, að
nú er „rektor” i Skálholti. Hann
hefur sagt þjóðinni það sjálfur.
Það fer ekki annarra á milli. En
er það ekki eini „rektorinn”, sem
hún á utan Reykjavikur?
Guðmundur Jósafatsson
frá Brandsstöðum
Auglýsið í
Tímanum
SÓlöðÍr HJÓLBARÐAR
til sölu ó mjög hagstæðu
verði. Full öbyrgð tekin ó
sólningunni. Sendum um
allt land gegn póstkröfu.
Hjólbarðaviðgerðir
Verkstæðið opið alla daga kl. 7.30 til 22
nema sunnudaga.
BARÐINRIf
ARMULA7
■*30501&84844