Tíminn - 24.11.1973, Page 8

8
TÍMINN
Laugardagur 24. nóvember 1973.
Umræður um tillögu um rannsókn á landhelgisgæzluna:
Alþingi aetti nú að senda
starfsmönnum Landhelgis-
gæzlunnar sérstakar þakkir
— sagði forsætisróðherra í umræðum um tillöguna sl. fimmtudag
Talsverðar umræður urðu i
neðri deild Alþingis á fimmtudag
þegar til umræðu var tillaga
þeirra Karvels Pálmasonar og
Hannibais Valdimarssonar um
skipun sérstakrar rannsókna-
nefndar til að kanna, hvort land-
helgisgæzla hefði verið með eðli-
legum hætti úti fyrir Vcstfjörðum
frá 15. okt. Flutningsmenn töldu
nauðsynlegt, að hið sanna yrði
leitt i Ijós, þar sem ekki bæri
saman yfirlýsingum gæzlunnar
og frásögnum skipstjórnarmanna
á Vcstfjarðahátum.
Ólafur Jóhannesson, forsætis-
og dómsmálaráðherra, sagði
mjög fátitt að slikar rannsókna-
nefndir væru settar á fót og yfir-
leitt hefðu tillögur um slikt verið
felldar á Alþingi. Taldi Ólafur, að
bera hefði átt niður annars staðar
I rlkiskerfinu áður en spjótunum
væri beint að starfsmönnum
landhelgisgæzlunnar — sérstak-
lega nú, er þeir hefðu i rúmt ár
unnið mjög gott starf við mjög
erfiðar aðstæður, þar sem þeir
hefðu lagt lif sitt i hættu næstum
hvern dag.
Hér fer á eftir kafli úr ræðu
Ólafs Jóhannessonar á Alþingi á
fimmtudag:
Þessi þingsályktunartillaga
sem hér liggur fyrir, er um
rannsóknarnefnd á framkvæmd
landhelgisgæzlu út af Vestfjörð-
um á tfmabilinu frá 15. október,
og það hefur verið talað nokkuð
um landhelgisgæzlu almennt af
þeim ræöumönnum, sem hér hafa
talað áður. Þeir hafa vikið að þvi,
að þaö væri ástæða til þess að láta
fara fram rannsókn á fram-
kvæmd gæzlunnar allt s.l. ár.
Ekki hafa þeir viljað ganga
lengra aftur i timann, en sl. ár, og
hafa þeir iátið að þvi liggja, svo
ekki sé of sterklega til orða tekið,
að slælega hafi veriö haldið á
þeim málum.
Ég ætla að vikja aö þvi siðar,
hvort slik orð séu réttmæt i garð
hessara manna, sem einn ræðu-
maður nefndi áðan okkar beztu
löggæzlumenn.
En ég ætla fyrst, af þvi það hef-
ur verið talað almennt um land-
heigisgæzluna að rifja þaö upp,
hver verkefni hennar eru. Ég held
menn geri sér ekki ávallt grein
fyrir þvi, hve viðtæk verkefni
landhelgisgæzlunnar eru og ég
held, að þeir einblini stundum um
of, á það hlutverk hennar, sem er
vitaskuld nr. 1, að gæta landhelg-
innar. En jafnvel þetta ár, hefðu
menn átt aö minnast þess, að
annaö hlutverk hefur hún einnig.
Menn hefðu átt að minnast at-
burðanna við Vestmanaeyjar,
a.m.k. og minnast þess starfs
sem hún vann i þvi sambandi.
Samkvæmt þvi, sem henni var
skylt eftir föngum, og það gæti
kannski þá orðið skiljanlegt ein-
hverjum, að á þvi timabili a.m.k.
— ef rannsóknin ætti að ná til árs-
ins alls, — hafi eitthvað slaknað á
vörzlunni á meðan.
En það eru til lög um land-
helgisgæzlu Islands nr. 25 frá 1967
og i 1. grein þeirra laga eru talin
upp verkefni landhelgisgæzlunn-
ar. Það er reyndar sagt þar, sem
allir vita, að landhelgisgæzlan er
sér stök og sjálfstæð rikisstofnun
með sinum forstjóra, þó að hún
lúti eins og arðar rikisstofnanir
að sjálfsögðu undir tiltekinn ráð-
herra. Og verkefni hennar eru:
a) Aðhafa með höndum almenna
löggæzlu á hafinu umhverfis ís-
land, jafnt innan sem utan
landhelgi.
b) Að veita hjálp við björgun
manna úr sjávarháska eða á
landi, og að annast aðkallandi
sjúkraflutninga, ýmist á eigin
spýtur eða i samvinnu við
Slysavarnafélag Islands eða
aðra aðila, sem að björgunar-
störfum vinna.
c) Að aðstoða eða bjarga bátum
eða skipum, sem kunna að vera
strönduð eða eiga i erfiðleikum
á sjó við tsland, ef þess er ósk-
aö.
d) Að veita afskekktum stöðum
eða byggðarlögum nauðsyn-
lega hjálp og aðstoð, þegar
eðlilegar samgöngur bregðast
af ófyrirsjáanlegum orsökum,
svo sem vegna hafiss, snjólaga,
ofvirða eða annarra náttúru-
hamfara.
e) Aðsjá um sjómælingar og taka
þátt i hafrannsóknum og fiski-
rannsóknum, botnrannsóknum
svo og öðrum visindastörfum,
eftir þvi sem ákvæði kann að
vera hverju sinni.
f) Aðtilkynna, fjarlægja eða gera
skaðlaus reköld, tundurdufl,
sprengjur eða aðra hluti, sem
sjófarendum eða almenningi
getur stafað hætta af.
g) Að aðstoöa við framkvæmd al-
mannavarna, almennrar lög-
gæziu lækna, toll- og vitaþjón-
ustu, eftir þvi sem aðstæður
leyfa eða ákveðið kann að
verða sérstaklega.
h) Að tilkynna tafarlaust Skipa-
skoðun rikisins, ef vart verður
við, að brotin eru lög um eftirlit
með skipum eða brotnar eru
reglur, sem settar eru samkv.
þeim eða telji hún ástæðu til
þess að ætla að skip sé ekki haf-
fært.
Eins og menn sjá af þessari
upptalningu, þá eru það engin
smáræðisverkefni, sem Land-
helgisgæzlunni eru ætluð. Og þeg-
ar menn jafnframt hafa það i
huga, hversu mörg skip og marg-
ar flugvélar henni hafa verið
fengnar til umráða, þá geta menn
kannski afsakaö það, ef velvilja
er beitt, aö stundum verði þvi
ekki viðkomið að rækja öll þessi
störf alveg eftir strangasta laga-
boði, þvi að þarna er i mörg horn
að lita. Ég held, að það sé alveg
ástæðul. að fárast yfir þvl, þó
að varzlan sé verkefni Land-
helgisgæzlunnar nr. 1, að hún
dragi bjargþrota skip til hafnar,
að hún bjargi mönnum úr sjávar-
háska, að hún aðstoði bát, sem
hefur bilaða vél, til að komast til
hafnar.
Eftir hugsunarhætti okkar ís-
lendinga myndum við flestir
hverjir telja þetta verkefni, sem
ætti að setja ofar öllum öðrum og
þó að einhverjir sjómenn tali nú
kuldalega um Landhelgisgæzl-
una, þá hygg ég þó, að það yrði al-
mennara,ef til þeirra yrði leitað,
að þeir skildu og vildu viðurkenna
og meta einmitt þessa hliðina i
starfsemi Landhelgisgæzlunnar.
Ég er ekki i nokkrum vafa um
það, að margir eiga henni nokkra
skuld að gjalda i þessu efni og ég
er sannfærður um, að langflestir
sjómenn viðurkenna þetta og
meta. En það er auðvitað mál, að
eitt varðskip getur ekki sinnt i
einu mörgum störfum, og þegar
það þarf að sinna starfi eins og
þessu, þá getur það þurft að
hvarfla frá vörzlunni. Það er vit-
að mál, að Landhelgisgæzlan og
varðskipin voru mjög upptekin
um tima i sambandi við ósköpin i
Vestmannaeyjum og var ekki
nema eðlilegt, að þau tefðust þá
nokkuð frá vörzlustörfum, og ég
held, að allir landsmenn hafi skil-
iö það.
En miðað við það, hve verkefn-
in eru mörg og við hvilikt ofurefli
Landhelgisgæzlunni hefur verið
ætlað að fást á þessu liðna ári, þá
held ég, að það þyrfti ekki að
undra neinn, þó að það hefði getað
komið fyrir einhver mannleg
mistök, hjá þessum mönnum,
sem i Landhelgisgæzlunni vinna
og hjá þeim, sem þessum málum
eiga að stjórna. Ég get búizt við
þvi, að þau hefðu getað átt sér
stað hjá fiestum háttvirtum
alþingismönnum, ef þeir hefðu átt
að standa i sporum þessara
manna á þessu liðna ári. Ég get
vikið að þvi, af þvi að það er sér-
staklega miðað i tillögunni við
ákveðið timabil, þ.e.a.s. timabilið
frá 15. okt að i einni blaðafregn-
inni sá ég, að það var sneitt að
varðskipi fyrir það, að það lægi á
Þingeyri að ferma einhvern flutn-
ing og væri ekki að sinna gæzlu-
störfum. Já, það var á Þingeyri,
og þaö var þar samkv. tilmælum
frá mér, tilmælum um það að
taka 12 lestir af fóðurbæti og
flytja til bónda á Hrafnabjörgum
við Arnarfjörð, sem býr við þá
staðhætti, að hann hefur engar
samgöngur nema á sjó. Ég veit,
að Hannibal Valdimarsson kann-
ast við þessa aðstöðu og skilur
hana, og satt að segja býst ég við,
að það séu býsna margir, þing-
menn hérna I salnum, sem hafi
endrum og eins leitað til Land-
helgisgæzlunnar um ýmiss konar
fyrirgreiðslu, jafnvel um flutning
á sjálfum sér. Það hefur verið
reynt að verða við slikum tilmæl-
um, a.m.k. i minni tið, og ég efast
ekki um i tið fyrirrennara minna,
eftir þvi sem aðstæður hafa leyft,
og fært hefur þótt. Þetta kalla
menn snatt, en þetta er fyrir-
greiðsla samt, sem menn ætlast
til að Landhelgisgæzlan inni af
höndum, og sem hún hefur innt af
höndum áratugum saman, hlotið
þakkir og ævilanga vináttu, veit
ég, manna, sem búið hafa á hin-
um afskekktu býlum, sem varð-
skipin hafa haft samband við.
Þessi tillaga fjallar sérstaklega
um rannsókn á framkvæmd
Landhelgisgæzlunnar á ákveðnu
timabili frá 15. okt. Nú má það vel
vera, að þessa tillögu mætti skilja
svo, að henni væri beint að
Landhelgisgæzlunni, sem venju-
lega er svo kölluð, þ.e.a.s. starfs-
liði Landhelgisgæzlunnar fyrst og
fremst, forstjóra hennar og öðru
starfsliði i landi, og svo skips-
höfnum og áhöfnum flugfélag-
anna. En að ég og dómsmála-
ráðuneytið væri þar undanskilið
vegna þess að að mér er ekki
þarna sérstaklega vikið né dóms-
málaráðuneytinu, og það er
a.m.k. ekki i daglegu tali tiðkað
að telja þessa aðila til Landhelg-
isgæzlunnar. Ég hefði skilið það
vel, ef menn hefðu talið, að ein-
hver mistök hefðu átt sér stað hjá
mér, að þeir hefðu nú viljað láta
fara fram rannsókn á þvi. Hitt
finnst mér dálitið köld kveðja,
helzt til köld kveðja, til þessara
Islands beztu löggæzlumanna,
eftir að þeir hafa átt við ofurefli
að etja i ár, og meira þó. Þeir
hafa gengið svo vel fram, að min-
um dómi, að það hefur sýnt sig,
aö þar hefur verið valinn maður i
hverju rúmi og komið þannig
fram i starfi sinu, að ég tel og
hika ekki við að halda þvi fram,
að þjóðin öll standi i þakkarskuld
viö þessa menn, sem hafa dag
hvern og nótt lagt lif sitt i hættu
og hafa getað átt von á þvi, að
slys yrði á þeim hvenær sem
væri. Við þessa áhættu hafa þeir
og þeirra fjölskyldur mátt búa.
Ég hugsa kannski, að það geri ei
allir alþm. sér grein fyrir þvi,
hversu erfitt þetta ár hefur verið,
meðan átökin hafa staðið yfir.
Það hefur lika sjálfsagt reynt
talsvert á forstjóra Landhelgis-
gæzlunnar. Hann hefur þurft að
hafa sima við rúmið sitt bæði dag
og nótt, hann hefur mátt eiga von
á þvi hvenær sem er að vera vak-
inn upp við váleg tiðindi.
Ég hef sömu reynslu að segja.
Ég hef haft sima við rúmið mitt
dag og nótt og ég hef alltaf mátt
eiga von á þvi að vera vakinn upp
við það, að eitthvert slys hafi átt
sér stað.
Ég held þess vegna, að þegar
þessari alvarlegu sennu, sem hef-
ur staðið á íslandsmiðum s.l. ár
er að ljúka með vopnahléi, þá
heföi verið ástæða til þess fyrir
Alþingi að senda frá sér ályktun
með sérstöku þakklæti til þessara
hermanna okkar, sem hafa staðið
I fremstu víglinu i þessari örlaga-
riku baráttu okkar. Ég held, að þá
kveðju hefðu þeir skilið og metið.
Ég held, að þá kveðju hefði þjóðin
einnig skilið og metið.
Þó að ég kunni ekki að falla
undir þessa tillögu samkvæmt
orðanna hljóðan, þá hef ég ekki
það geð, að ég ætli að skjóta mér
á bak við mina undirmenn. Ég
mun reyna að bera ábyrgð á þvi,
sem mér er ætlað að bera ábyrgð
á, og ekki biðjast undan þvi og
ekki leita skjóls með þvi, að ætla
að fara að varpa á aöra einhverj-
um mistökum, sem kunna að hafa
átt sér stað. Þau kunna að eiga
rætur sinar hjá mér, eða kunna að
eiga rætur sinar hjá undirmönn-
um. Hver getur ábyrgst það og
hver vill segja það og fullyrða
þaö, að engin mistök hafi átt sér
stað i þessu efni? Mér dettur ekki
i hug að gera það. Ég mun aldrei
skjóta mér á bak við þá. Ég veit,
að þann hugsunarhátt skilur hátt-
virtur 3. þingmaður Vestf. Hanni-
bal Valdimarsson. Og þess vegna
tel ég auðvitað sjálfsagt, að sú
rannsókn, sem hér er um að tefla,
— ef fram verður látin fara, —
beinist auðvitað að afskiptum
dómsmálaráðuneytisins og dóms
málaráðherra af þessum málum.
Og að sjálfsögðu hef ég ekkert á
móti þvi, þó að tillagan verði út-
vlkkuð, eins og sumir þingmenn
hafa verið að bera fram óskir um,
og láta hana ná til ársins alls og
allra þeirra atburða, sem hér
hafa átt sér stað á miðunum, ef
mönnum sýnist það viðeigandi að
hafa þann háttinn á, að setja
þessa starfsmenn Islenzka rikis-
ins nú eina, en ekki aðra, undir
slika sérstaka rannsókn.
Það er áreiðanlega viða pottur
brotinn i stjórnarkerfinu is-
lenzka. Það gæti verið ástæða til
þess að skipa fleiri rannsóknar-
nefndir og er kannski full ástæða
til þess að athuga ýmis atriði, en
mér finnst það skjóta skökku við,
að ætla að taka þessa fyrst, það
verð ég að segja.
Ég hef haft þann háttinn á, sem
ég taldi eðlilegan eftir að þessar
ásakanir bárust, — sérstaklega
frá Vestfjörðum, — að láta rann-
saka það svo vel, og á þann hátt,
sem ég taldi beztan. Ég hef látið
rannsaka hvað hæft væri i þess-
um ásökunum og við hvað þær
ÞIMGFRÉT
hefðu að styðjast og það hafa ver-
ið teknar skýrslur af allmörgum
skipstjórum á ísafirði og Pat-
reksfirði, og þær skýrslur liggja
nú fyrir og verða að sjálfsögðu af-
hentar nefnd, sem þetta mál fær
til meðferðar. 1 þessum skýrsl-
um, er ekki nafngreint eitt ein-
asta varðskip.
Það geta þessir skipstjórnar-
menn ekki gert, en samt er það
svo, aðaf þvi að landhelgisgæzlan
hefur reiður á þvi, hvar skipin eru
þá og þá, þá er hægt að finna það
út, hvaða varðskip hafi verið
stödd við Vestfirði á þessum
tima. Það er ætlunin að taka
skýrslu með sama hætti af varð-
skipsmönnunum, — varðskips-
foringjunum. Það hefur ekki ver-
ið hægt enn þá, nema þá að litlu
leyti, vegna þess, að þeir hafa nú
verið bundnir við sin störf. Það
verður þess vegna að sæta lagi,
þegar þeir koma til hafnar og
taka þá af þeim skýrslurnar.
Þegar hæstvirt allsherjarnefnd
hefur fengið þessi gögn til með-
ferðar og litur yfir þau og les þau
og kynnir sér þau rækilega, t.d.
hver samdi það plagg, sem hátt-
virtur 2. þingmaður Vestf. las hér
upp áðan, kynnir sér tengslin á
milli þeirra manna tveggja, sem
undir það hafa skrifað og stöðu
þeirra að öðru leyti, og einnig
hvaða kynni hafi verið á milli
a.m.k. annars þeirra og Land-
helgisgæzlunnar, og allsherjar-
nefndin hefur einnig kynnt sér
þau gögn, sem koma frá Land-
helgisgæzlunni, þá hygg ég, að
henni reynist ekki erfitt að rekja
þræðina og sjá söguna, sem þarna
er.
Landhelgisgæzlumennirnir eru
okkar beztu löggæzlumenn var
sagt, við eigum marga góða lög-
gæzlumenn, en jafnvel beztu lög-
gæzlumennirnir komast ekki hjá
þvi að taka stundum á ýmsum
mönnum, koma hart við þá, og
það er nú svo, að þvi er ekki alltaf
svarað af sérstöku vinarþeli
a.m.k. fyrst i stað. Þannig að það
er ekki af öllum alltaf borið jafn
hlýtt hugarfar tii löggæzlumanna,
sem rækja skyldu sina vægðar-
laust. Þetta verðum við lika að
hafa I huga, þegar þessi mál eru
skoðuð.
Ég ætla ekki að fara að lesa
þessi plögg upp hér og ég ætla
ekki að fara að hafa út af þeim
neinn málflutning, vegna þess að
ég tel það algeran óþarfa. Ég tel,
að þau skýri sig algerlega sjálf, ef
þau eru athuguð af nægilegri
gaumgæfni og ég vona það, að
allsherjarnefnd komist að þeirri
niöurstöðu, eftir að hún hefur at-
hugað þessi gögn, og þau önnur
gögn, sem hún mun fá hjá Land-
helgisgæzlunni, að það sé ekki
nein ástæða til sérstakrar rann-
sóknar á þvi, sem hér er um að
ræöa. Og ekki ástæða til skipunar
neinnar sérstakrar rannsóknar-
nefndar.
Ég vil taka það fram, að það
skal ekki á skorta af hálfu dóms-
málaráðherra og dómsmálaráðu-
neytis að allsherjarnefnd skal fá
þau gögn i hendur i þessu sam-
bandi, sem hún óskar eftir. Og ég
efast ekki um, að bæði starfs-
mann ráðuneytisins og starfs-
menn Landhelgisgæzlunnar séu
þess albúnir að mæta hvenær sem
er og gefa henni þær skýrslur,
sem hún skyldi óska eftir.
En ef háttvirt allsherjarnefnd
telur sig ekki geta gengið úr
skugga um, hvað rétt er i þessu
efni og telur þörf á sérstakri
rannsókn til þess að leiða sann-
leikann hér i ljós, þá er það auð-
vitað sjálfsagt, að hún geri tillögu
um það og ef Alþingi meiri hluti
þess er sömu skoðunar, þá er
sjálfsagt, að það geri það. Ég
mun ekki taka það illa upp að
leggjast undir slika rannsókn og
min vegna má rannsóknin ná til
ársins alls og taka til þess, sem
gerzt hefur hvarvetna á miðum i
kringum landið.
Ég tel, að ég hafi hér ekkert að
fela og ég tel, að starfsmenn
Landhelgisgæzlunnar, jafnt for-
stjóri og skipherrar, geti gengið
kinnroðalaust fyrir hvern sem er,
hvaða rannsóknanefnd sem er og
skýrt þar frá og þurfi engu að
leyna. Ef meiri hluti Alþingis hef-
ur þá tortryggni i garð þessara
manna eða til okkar, sem höfum
farið með æðstu stjórn þessara
mála, þá er það sjálfsagt, að
skipa slfka rannsóknanefnd en þá
vil ég bæta við, að þá vona ég, að
háttvirt Alþingi verði sjálfu sér
samkvæmt og skipi fleiri rann-
sóknarnefndir á eftir.