Tíminn - 08.02.1975, Blaðsíða 9

Laugardagur 8. febrúar 1975.
TÍMINN
9
ViBbötarhúsahitunarþörfin i
töflu II er i samræmi við töflu I.
Arið 1980 er t.d. gert ráð fyrir um
530 Gwst viðbótarraforku til
hiisahitunar. Þó hygg ég, að óhætt
sé að fullyrða, að slik áætlíin um
aukningu húsahitunar með raf-
orku byggist á mikilli bjartsýni.
Eins og daglegar fréttir um
truflanir á raforkukerfinu viðast
hvar um landið sanna, er dreifi-
kerfi raforkunnar ákaflega veikt.
Hver vill treysta á raforku til
upphitunar sins húsnæðis, t.d. á
Austfjörðum, eins og ástandið er
núna? Hver viU treysta'á ein-
falda linu, sem liggur langar
leiðir um erfiða vegu? Staðreynd-
in er sú, að framundan eru gifur-
leg verkefni við að styrkja og
bæta dreifikerfið. Helst þyrfti það
að yéra tvöfalt, ef þvi á aö
treysta. Einnig er ókannaö,
hvernig hentugast er að nýta raf-
orkuna til upphitunar i kaupstöö-
um og kauptúnum, þ.e. með þvi
að nota hana beint i einstökum
húsum, eða til upphitunar hita-
miöstöð, þaðan sem vatninu er
siðan dreift i einstök hús. Seinni
leiðin er að sjálfsögðu öruggari en
kostnaður meiri. Þá má nota oliu
til upphitunar þegar raforkan
bregst. Verkefnin eru þvi mörg
framundan, sem leysa þarf áður
en raforka verður notuð til upp-
hitunar alls staðar, þar sem
hennar er þörf.
Þegar umræddar upplýsingar
lágu fyrir Alþingi vorið 1974, var
aðeins um eitt af tvennu að ræða,
ef tryggja átti raforku til húsa-
hitunar, sem allir eru sammála
um. Annað hvort varö að hætta
við málmblendiverksmiðjuna,
eða ákveða nýja virkjun. Alþingi
tók siðari kostinn. Virkjun Kröflu
var ákveðin og er nú unnið af
krafti að undirbúningi hennar.
Slðustu áætlanir benda til þess, að
Kröfluvirkjun geti orðið tilbúin að
hluta a.m.k. árið 1978 eða jafnvel
fyrr. Fyrir jólin heimilaði Alþingi
jafnframtað virkja Bessastaðaá I
Fljótsdal. Sú virkjun er ráðgerð
32 MW og talið, að hún gæti orðið
tilbúin árið 1979 eða 1980. Auk
þess fékk rikisstjómin þegar fyrir
nokkrum árum heimild til þess að
láta virkja Hrauneyjarfoss. Sú
virkjun yrði yfir 100 MW af for-
gangsorku og gæti orðið fullbúin á
árinu 1979, ef þörf krefur. Hins
vegar tel ég af ýmsum ástæðum
æskilegra að næsta stórvirkjun
verði á Norðurlandi, t.d. Detti-
foss.
Með þeim ákvörðunum, sem
hafa veriö teknar um næstu
virkjanir, sýnist mér engin
ástæða til aö ætla, að orkuskortur
verði þótt málmblendiverksmiðj-
an sé byggö, og jafnvel þótt raf-
orka sé nýtt til húsahitunar með
mestum hugsanlegum hraða.
í þessu spjalli um orkuþörf og
orkuframboð hef ég litið minnst á
afgangsorkuna. Það er órka, sem
ekki er notuð af hinum venjulega
markaði, t.d. á sumrum eða á
nóttum, þegar álagið er minna.
Ef ekki er unnt aö geyma vatnið,
rennur það til sjávar án þess að
framleiða raforku og vélarnar
standa ónotaðar. Það er að sjálf-
sögðu dýrt. Húsahitun er tiltölu-
lega óhagkvæmur markaður.
Nýtingartiminn er aðeins um
4.500 stundir á ári, þ.e.a.s.
vélarnar nýtast aðeins hálfan
timann. Við mikla húsahitun
skapast þvi mikil afgangsorka i
kerfinu. I töflu II hef ég aðeins
gert ráð fyrir 4500 tima nýtingu á
Kröflu og Bessastaðaárvirkjun,
þ.e.a.s. ég hef gert ráð fyrir þvi,
að orkan frá þessum virkjunum
verði aðeins notuð til húsahitun-
ar. Hins vegar hef ég heldur ekki
reiknað með afgangsorkunni,
sem málmblendiverksmiðjan
notar, enda virðist engin ástæða
til þess að óttast skort þar.
Samningarnir við
Union Carbide
Þegar ofangreindar staðreynd-
ir lágu fyrir um orkumálin,
heimilaði iðnaðarráðherra,
Magnús Kjartansson, að viðræð-
um við Union Carbide yrði haldið
áfram. Var þá að þvi stefnt að
leggja frumvarp fyrir Alþingi
fyrir vorið 1974 og fá það sam-
þykkt. óróinn i stjórnmálunum
og þingrofið kom þó i veg fyrir
þetta. Magnús Kjartansson ritaði
þá Union Carbide bréf dags. 21.
mai, 1974, þar sem hann lýsti yfir
Málmblendiverksmiðja — með og án hreinsitækja.
fylgi sinu við málið og þeirri von
sinni, að málið yrði tekið upp aö
nýju þegar eftir kosningarnar.
Það var gert.
SIBastliðið haust höföu ýmsar
breytingar orðið. Olian hafði enn
hækkaö I verði og dýrtföin aukist.
Var þvi talið nauðsynlegt að
endurskoða nokkur samning-
anna. Þvi var lokið að mestu I
nóvember og voru þeir þá sendir
hinni nýju rikisstjórn til meðferð-
ar. Mun ég hér á eftir gera grein
fyrir helstu atriðum samning-
anna. 1. Eignaaðild. Eftir að
Union Carbide féllst á að eiga
minni hluta i fyrirtækinu, kváðust
þeir helst ekki vilja eiga meira en
1/3 hlut. Siðastliðið vor var þvi
gert ráð fyrir, að Union Carbide
ætti 35 af hundraði hlutafjárins,
en Islenska rikið 65 af hundraði.
Um haustið kom i ljós, að stofn-
kostnaður hafði aukist mjög
verulega frá fyrri áætlunum.
Taldi rikisstjórnin þá rétt að
minnka sinn hlut. Náðist sam-
komulag um 55 af hundraöi
eignarhlut islenska rikisins, og 45
af hundraði hlut Union Carbide.
2. Raforkuverðið. Þegar I upp-
hafi var lögð áhersla á, að rafork-
an yrði örugglega seld yfir
kostnaöarverði, aö það hækkaði
með almennri hækkun orkuverðs
og endurskoða mætti verðiö, ef
aðstæður breyttust.
Samningar höfðu náðst um raf-
orkuverðið þegar siðastliðiö vor.
Hins vegar, vegna hækkunar á
byggingarkostnaði og á oliu, þótti
nauðsynlegt að endurskoða raf-
orkuverðið þegar samningar hóf-
ust að nýju siðastliðið haust. Var
það hækkað verulega. Tafla III
sýnir raforkuverðið samkvæmt
samningsdrögunum.
Tafla III
Raforkuverðið
Timabil Forgangs- orka kr/kwst Afgangs orka kr/kwst Meöalverð kr/kwst
1.-2. ár 1.12 0.06 0.59
3.-4. ár 1.18 0.165 0.67
5.-6. ár 1.18 0.21 0.70
7.-15. ár 1.18 0.28 0.73
Jafnframt er gert ráð fyrir þvi,
aö orkuverð skuli endurskoðað á
fjögurra ára fresti og skuli það
hækka hlutfallslega jafnt og orku-
verð norsku rikisrafveitnanna til
norsks iðnaðar. Norska verðið á
forgangsorku er nú um Ikr. 0.54
hver kwst. i samningum sem
gerðir hafa verið eftir 1962. Er
búist við verulegri hækkun á
þessu raforkuverði á næstu árum.
Loks er ákveðið, að hvor aðilinn
sem er geti krafist endurskoðun-
ar á raforkuverðinu ef grund-
vallaraðstæður breytast.
Samningur þessi yrði að sjálf-
sögðu á milli Landsvirkjunar og
málmblendiverksmiðjunnar,
þ.e.a.s. á milli tveggja innlendra
aöila, þvi meiri hlutinn i stjórn
verksmiðjunnar verður að sjálf-
sögðu islenskur. Gert er ráö fyrir
þvi, að samningurinn verði gerö-
ur til 20 ára. Hann er hins vegar
ekki fastur, eins og að ofan grein-
ir og er þvi I stórum atriðum mjög
frábrugðinn samningnum, sem
gerður var við svissneska ál-
félagið. 1 samningnum eru jafn-
framt ýmis ákvæði um skyldur
málmblendiverksmiðjunnar til
þess að kaupa orku og heimild
Landsvirkjunar til þess aö rjúfa,
o.s.frv.
Sumum kann að virðast orku-
verðið lágt. Með tilliti til þess, að
álbræöslan notar eingöngu for-
gangsorku, þ.e.a.s. ekki er heim-
ilt að rjúfa nema lítið brot af
orkuþörf álbræðslunnar, er orku-
verðið, þ.e. forgangsorkuverðið,
u.þ.b. fjórfalt hærra en til ál-
bræðslunnar. Jafnframt verður
að hafa I huga, að slikt fyrirtæki
sem þetta tekur við orkunni á 220
þús. voltum, það sér sjálft um að
spenna hana niöur og að dreifa
henni. 1 slíku liggur mikill
kostnaður. Þeir, sem geta tekið
við orkunni við svipaðar aöstæður
og nýtingatima, eiga aö sjálf-
sögðu að geta fengiö orkuna með
sömu kjörum og sömu skilyröum.
3. Sala.Gert er ráð fyrir þvi, að
Union Carbide fái einkaumboð á
sölu á framleiðslu verksmiðjunn-
ar. Þó er Union Carbide ekki
heimilt að selja án samþykkis
stjórnar verksmiðjunnar. Einnig
getur stjórnin tekið viö pöntunum
beint og ákveðið, að slikum aðila
skuli selt. Þess má geta, að Union
Carbide mun að öllum likindum
vera reiðubúið til þess að ábyrgj-
ast sölu á mestum hluta af fram-
leiðslu verksmiðjunnar.
Söluþóknunin fer stighækkandi.
Fyrir fyrstu 10 þús. tonnin er
greitt I söluþóknun 3,0 af
hundraöi, fyrir næstu 10 þús.
tonnin 3,5 af hundraði, þá 4,0 af
hundraöi fyrir þriðju 10 þús. tonn
og loks 5,0 af hundraði fyrir það,
sem er umfram 30 þús. tonn. Mið-
að við að allt seljist, verður
meðalsöluþóknunin um 3,9 af
hundraði.
Gert er ráð fyrir þvi, að fram-
leiðslan verði að mestu seld i
Evrópu, ekki sist i Bretlandi.
Union Carbide hefur þar sterkar
söluskrifstofur og góð sambönd.
Ef til vill er ein mesta tryggingin
fyrir velgertgiii fyrirtækisins fólg-
in I þvi, að Union Carbide tekur að
sér sölu á framleiðslunni.
4. Tæknisamningar. Fyrir
liggja drög að tveimur samning-
um, sem veita verksmiðjunni af-
not að reynslu og þekkingu Union
Carbide á sviði járnsilvinnslu.
Annar samningurinn er um
tækniaðstoð i rekstri. Hann
tryggir verksmiðjunni aðgang að
hvers konar tæknilegri aðstoð og
þjónustu, sem Union Carbide get-
ur veitt. Union Carbide tekur
m.a. að sér aö þjálfa starfslið,
fylgjast með gæðum framleiösl-
unnar og senda sérfræðinga hing-
að hvenær sem þess er óskað
vegna erfiðleika i rekstri. Fyrir
þetta greiðir verksmiðjan þrjá af
hundraði af söluverðmæti fram-
leiðslunnar.
Hinn samningurinn fjallar um
afsal á tæknikunnáttu, bæði
þeirri, sem Union Carbide hefur
yfir að ráða nú og kann að öðlast i
framtiðinni á samningstimanum.
Union Carbide á um 500 einka-
leyfi á þessu sviði. Fyrirtækið
rekur mjög stórar rannsókna- og
verkfræðistofur i Bandarikjunum
og er leiðandi i slikri framleiðslu.
Fyrir þetta greiðir málmblendi-
verksmiðjan um kr. 375 millj.,
sem Union Carbide leggur fram
sem hlutafé.
Mér þótti þetta i upphafi hátt
verð. Voru erlendir ráðgjafar
fengnir til þess að meta verðmæti
þessarar tækniþjónustu. Þeir
vöktu m.a. athygli á þvi, að Union
Carbide ræður eitt fyrirtækja yfir
fullkominni tölvustýringu á slikri
framleiðslu, sem út af fyrir sig
getur sparað meö aukinni nýtni
tugi milljóna á ári hverju. Einnig
er erfitt aö meta til fjár bestu
hreinsunartæki, sem völ er á og
fjölmargt fleira mætti nefna.
Ráðgjafarnir reyndu þó að meta
allt slikt til fjár og komust að
þeirri niðurstöðu, aö tækniþekk-
ingin væri vel þessa virði. Ég hef
siðan skoðað rannsóknastofur
Union Carbide og sannfærst um
aö svo muni vera.
5. Lögsagan. Gert er ráð fyrir
þvi, að málmblendifyrirtækið lúti
i einu og öllu islenskum lögum.
Agreiningsmál skulu koma fyrir
islenska dómstóla. Ekki er gert
ráð fyrir neinum sérstökum
gerðardómi.
Helstu einkenni
og stofnkostnaður
Að sjálfsögðu hefur stofn-
kostnaður verið vandlega áætlað-
ur. Fyrst og fremst hafa sér-
fræöingar Union Carbide gert
Efni
Vinna
Frumkostnaður
Vátrygging og flutningur
Vinnubúðir og fæðiskostnaður
Byggingareftirlit
Verðhækkanir á byggingartima
Verkfræðiþjónusta
Ófyrirséð
Byggingarkostnaður
þaö, en íslenskir verkfræðingar
og starfsmenn nefndarinnar hafa
yfirfarið slikt og athugað sérstak-
íega með tilliti til islenskra að-
stæðna. Einnig fóru hinir erlendu
ráðgjafar nefndarinnar vandlega
yfir kostnaðaráætlunina. Nauð-
synlegt reyndist að endurskoða
áætlanir allar mjög oft vegna si-
felldra hækkana. Þannig tvö-
faldaðist kostnaðaráætlunin á
u.þ.b. einu ári.
t skýrslu nefndarinnar til rikis-
stjórnarinnar frá 23. nóvember
s.l. eru settar fram eftirgreindar
forsendur fyrir stofnkostnaðar-
og rekstraráætlunum:
Helztu einkennistölur og hönn-
unarforsendur fy rirhugaðrar
verksmiðju.
Ofnstærð.hvorofn 30MWmest
Meðalálag i
starfi 26,5MWhvorofn
Onnur verksmiðjunotkun 8MW
Arlengur starfstimi
ofna 8000 stundir
Orkuþörf á hvert
tonn framleiðslu 8835 kwh
+ hjálparnotkun 1500 kwh
Ársframleiðsla tveggja ofna 47000
tonn
Hráefnaþörf á hvert tonn fram-
leiðslu
Kvarts
Brotajárn
Kol
Spænir
Rafskaut
Samtals
1,69 tonn
0,275 tonn
1,077 tonn
0,255 tonn
0,083 tonn
3,38 tonn
Flutningsþörf
aðogfrá 206000 tonn/ár
Fjárfesting án vaxta
á byggingartima 8472 Mkr
Rekstursfé 809.2 Mkr
Eigið fjármagn
(hlutafé) 2856 Mkr
Hlutur íslands 55% = 1570 Mkr
Hlutur Union
Carbide 45% = 1286Mkr
Starfsmannafjöldi 114
þar af I verksmiðju 87
og á skrifstofu 27
Arlegur launakostnaður 195.7
Mkr.
Sfðasta kostnaðaráætlunin var
gerð I nóvember s.l. Þegar ég hef
breytt dollurum i islenskar krón-
ur u genginu 119,00 kr. i dollaran-
um, litur sú kostnaðaráætlun
þannig út:
$ 26.367.000 13.095.000 Millj. tsl. kr. 3137,7 1558,3
39.462.000 4695,0
L500.000 178,5
2.804.000 333,7
1.727.000 205,5
.7.300.000 868,7
8.707.000 1036,1
6.500.000 773,5
68.000.000 8092,0
Framhald á bls. 11