Tíminn - 19.02.1975, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 19. febrdar 1975.
TÍMINN
11
Gengisbreytingin
gefur ráðrúm
ÞANNIG STÖÐU SAKIR I FEBRUARBYRJUN
frá 1^74:
verð á fiskimjöli ~ 58
- þorskblokk - 32 *
- frystri loðnu - 6o %
verðmæti innflutnings + 66 0
erlend. verðbðlga + 35 *
verðbólga alls + 52 i
viðskiptakjör - 24,4 *
horftir 1?7?: ,
kaupmáttur útflutningstekna - 3o £
fjárfesting fyrirtækja - 6 %
þjóðarframleiðsla - 4 %
þjóðartekjur - 3,5 *
á mann - 5 - 7 $
viðskiptahalli af þjóðarframl. lo,5 %
síðasta hálft ár:
verðbólga á mánuði + 6 $
almenn lífskjör - 25 ft
lífskjör hinna lægst launuðu -12 %
viðskiptakjör - lo %
gjaldeyrisvarasjóður að tæmast
Um það þarf ekki að fjölyrða
að þjóðin á nú i mjög veruleg-
um erfiðleikum i efnahagsmál-
um. begar slikan vanda ber að
höndum verða allir íslendingar
að standa saman, og þeir sem
mest hafa fyrir verða að taka á
sig þyngstu byrðarnar. í þessu
skyni hefur rikisstjórnin gripið
til sérstakra aðgerða til
að koma i veg fyrir að allur
þunginn leggist á láglaunafólk,
með hinum svo nefndu lág-
launabótum.
Megineinkenni vandans.
Rétt er að rifja upp
megineinkenni þeirrar óhag-
stæðu hagsveiflu sem riðið hef-
ur yfir þjóðina að undanförnu:
1.
Ef fram fer sem horfir mun
viðskiptahallinn á þessu ári
nema allt að tæpum 18
milljörðum, hvorki meira né
minna en um 10,5% af þjóðar-
framleiðslunni.
2.
Viðskiptakjörin versnuðu árið
1974 um tæpan fjórðung bæði
vegna erlendrar verðbólgu og
óhagstæðrar þróunar út-
flutningstekna. Þau versnuðu
um 10% á siðasta hálfu ári einu,
og gera má ráð fyrir að
kaupmáttur útflutningstekna
minnki um 30%.
3.
Erlendar skuldir jukust um 9
milljarða á siðasta ári eða um
tæpan þriðjung. Verömæti
innflutningsóx á sama tfma um
66% og gjaldeyrisvarasjóðurinn
er nú tæmdur-
4.
Olfukaup þjóðarinnar taka nú
rúm 11% gjaldeyristeknanna,
og hefur verðið þvi næstum
þrefaldazt að hlutfalli við gjald-
eyrisöflun á tveimur árum.
5.
Á einu ári hefur þorskbiokkin
lækkað um 32% á Bandarikja-
markaði, og söluverðmæti
þessarar vöru lækkaði um
rúmar 400 milljónir á siðasta
ári.
6.
A einu ári hefur fryst loðna
fallið i verði um hvorki meira né
minna en um 60% á Japans-
markaði, og þar eru miklar
birgöir enn óseldar.
7.
Verðfallið á fiskimjöli hefur
orðið 58%. útflutningsverð-
mæti loðnumjöls varð á siðasta
ári einum 300 milljónum minna
en árið áður, og sölutregða var
mjög mikil.
8.
Rekstrarhalli útgerðarinnar
er áætlaður rúmir þrir milljarð-
ar ef fram fer sem horfir. Á
sama tima hvila á útveginum
miklar erlendar skuldir vegna
nýsköpunarinnar á siðustu ár-
um eða allt að 90% af verði nyju
skipanna.
9.
Innlendar skuldir útgerðar-
innarvið málm- og skipasmiða-
iðnaðinn nema rúmum millj-
aröi, og er þessi iðngrein komin
að þrotum af þeim sökum.
10.
Frystiiðnaðurinn er rekinn
með tæplega milljarðs halla á
ári að þvi er ætla má, og er þó
gert ráð fyrir ýtrustu greiðslum
úr verðjöfnunarsjóði.
11.
Gera má ráð fyrir að fjárfest-
ing fyrirtækja muni minnka um
6% á þessu ári, en aukningin var
um 9% 1974. Þetta getur haft al-
veg iskyggileg áhrif á atvinnuá-
standið i landinu, en þar við
bætist að likur benda til veru-
legs samdráttar i húsbygging-
um.
12.
Sennilegt er talið að þjóðar-
framleiðsla minnki um ein 4%
frá fyrra ári og að þjóðartekj-
urnar minnki um 3,5% eða allt
að 7% á hvern mann i landinu.
13.
Hin almenna kjararýrnun i
landinu nemur um 25% á siðasta
hálfu ári vegna hinnar óhag-
stæðu þróunar, miðað við há-
mark launatekna á árinu öllu.
Aðgerðir rikisstjórnarinnar
valda þvi hins vegar að kjara-
skerðing hinna lægst iaunuðu er
helmingi minni eða rúmlega
12%. Ef hins vegar er miðað við
áramótin 1973—’74, er kjara-
rýrnunin mjög óveruleg. Verð-
bólgan.af erlendum og innlend-
um völdum, var á sama tima að
jafnaöi um 6% á mánuði. Allt
árið 1974 var verðbólgan um
52%, en þar af voru bein áhrif
erlendrar verðbólgu sem næst
35%, lauslega áætlað.
Lággengisstefnan.
Við aðstæður sem þessar er
tómt mál að tala um einstakar
smáráðstafanir, Atvinnuá-
standinu i landinu er ógnað svo
berlega að samdráttaraðgerðir
einar saman gætu leitt af sér
stórkostlegt atvinnuleysi. Jafn-
framt hafa lifskjörin versnað
svo mjög að fara verður af ýtr-
ustu gætni i allar millifærsluað-
gerðir sem útheimta aukna
skatta, nema fyllilega sé tryggt
að slikar álögur lendi þyngst á
hátekjufólki.
íslenzka lággengisstefnan,
sem birtist i gengisfellingu,
hefur þann meginkost að hún
verkar almennt og án röskunar
á eðlilegum markaðarlögmál-
um, örvar innlenda framleiðslu
og stuðlar þannig að atvinnuör-
yggi, færir fjármuni frá neyzlu
til framleiðslu og þó einkum til
útflutningsins.
Gallar hennar eru hins vegar
einkum þeir aðhún eykur vanda
láglaunafólks án þess að skerða
nægilega neyzlugetu hátekju-
manna, og við núverandi að-
stæður léttir hún ekki skulda-
bagga útvegarins. Enn fremur
slær hún ekki á neinn hátt á óða-
verðbólguna — nema miklu
siður sé — og striðelur verð-
bólgusiðleysið sem allt of mjög
einkennir islenzkt þjóðlif. Geng-
isfelling er þvi engin lausn,
heldur gefur hún ráðrúm til að
marka nýja stefnu.
Krónan var
þegar fallin.
Gengisfelling er óráðsiuvixill
sem er afsagður og kemur til
innheimtu. Eins og nú standa
sakir eru ástæðurnar þó öðrum
þræöi hin alþjóðlega verðbólga,
sem við fáum ekkert við ráðið,
og hin stórlega versnandi við-
skiptakjör. Hvað íslendinga
sjálfa snertir er ákvörðun um
gengisfellingu ekki tekin þegar
hin formlega gengisbreyting fer
fram i Seðlabankanum, heldur
löngu áður. Hún er tekin daginn
sem allur almenningur, stjórn-
völd, fyrirtæki og almannasam-
tök fara i eyðslu fram úr getu
þjóðarbúsins til öflunar. Það er
til litils að kvarta þegar að
hvörfunum kemur eftir veizl-
una. Margur hugsar nú i ótrú-
legustu herbúðum til þeirra
raunsæju tillagna sem Ólafur
Jóhannesson lagði fyrir Alþingi
i fyrravor, og nú sjá menn það
svart á hvitu sem Framsóknar-
menn sögðu, að ekki er ráð
nema i tima sé tekið.
Jafnvel Seðlabankastjóri úr
röðum Alþýðubandalagsmanna
mótmælti ekki gengisbreyting-
unni nú, og fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins i bankaráðinu lét
sér nægja að gera athugasemd-
ir. Gengisfellingin var hvort eð
er þegar staðreynd, enda hafði
fariö fram útsala á erlendum
gjaldeyri svo sem sjá mátti á
þvi sem átti að heita Gjaldeyris-
varasjóður. Það sem öilu máli
skiptir nú er raunsæi og þjóð-
hollusta vinnuveitenda og
verkalýðssamtaka og þó um-
fram allt þær hliðarráðstafanir
sem rikisstjórnir og Alþingi á-
kveða. Á þeim ráðstöfunum,
sem væntanlegar eru á næst-
unni, hvilir velmegun lands-
manna, og þær munu móta þró-
unina framundan.
JS
SAMVINNA NORÐURLANDA
Svo sem kunnugt er, stendur
23. þing Norðurlandaráðs nú yf-
ir i Reykjavik. Þar sitja um 450
fulltrúar frá Norðurlöndunum
öllum og bindast sterkum bönd-
um i raunhæfu samstarfi. Sam-
tals sitja 78 norrænir þingmenn i
Norðurlandaráði og tugir ráð-
herra. Auk þeirra eru fjölmarg-
ir sérfræðingar og starfsmenn
allra deilda og stofnana Norður-
landaráðs hingað komnir á
ráðsfundinn.
Þátttaka íslands i norrænu
samstarfi, og þá fyrst og fremst
i Norðurlandaráði veldur eng-
um stjórnmáladeilum hér á
landi eins og starf okkar i Nató
hefur gert. Allir eru sammála
um gildi norrænnar samvinnu.
Það er e.t.v. þess vegna að hún er
litt til umræðu manna á meðal. 1
ýmsum stjórnarsáttmálum
okkar er gjarnan tekið þannig
til orða, að þátttaka lslendinga i
S.Þ. og Norðurlandaráðssam-
vinnu séu hornsteinar i islenzkri
utanrikisstefnu, en almenn um-
ræða um þessa tvohornsteina er
hverfandi, ef saman er borið við
umræðuna um þriðja hornstein
islenzkrar utanrikisstefnu, þ.e.
aðildina að Atlantshafsbanda-
laginu.
Traust bönd
Margt er það, sem bindur
Norðurlöndin traustum bönd-
um. Þau eru, að undanskildu
Finnlandi, byggð þjóðum, sem
tala mjög skyld tungumál.
Menning þeirra og þróun öll hef-
ur um aldir verið samofin. Það
er raunverulega þó ekki fyrr en
á 20. öld, að hugmyndir um nor-
ræna samvinnu, samvinnu
frjálsra og fullvalda frændrikja
taka að myndast.
Fyrir fyrri heimsstyrjöldina
var að komast á allveruleg
samvinna verkalýðsfélaga og
fleiri samtaka á Norðurlöndum.
Arið 1914 hittust konungar
Noregs, Sviþjóðar og Danmerk-
ur og var á þeim fundi lýst yfir
þvi, að Norðurlöndin væru hlut-
laus i styrjöldum. Þá stefnu i
utanrlkismálum höfðu Norður-
löndin öll i heiðri fram i heims-
styrjöldina siðari.
Heimsstyrjöldin fyrri færði
Norðurlöndin nær hvort öðru.
Norrænu félögin voru stofnuð
1919, 1923 og ’24 af opinberum
starfsmönnum, stjórnmála-
mönnum og frammámönnum i
atvinnugreinum Norðurland-
anna. Markmið þeirra var (og
er) að efla norræna samvinnu á
sem flestum sviðum.
Samræming Norðurlanda i
utanrikismálum jókst á timum
Þjóðabandalagsins, en i þvi
tóku þau virkan þátt.
A 4. áratug hófust reglulegir
ráðherrafundir ráðherra
Norðurlanda. Fyrsti fundur for-
sætisráðherranna var t.d. hald-
inn i Kaupmannahöfn árið 1932.
Norræna þingmapnasambandið
varð og virkt afl.
1 heimsstyjröldinni siðari
urðu hin hlutlausu Norðurlönd
öll fyrir skakkaföllum.
Stuðningur hinna fjögurra
Norðurlandaþjóða við Finna gat
aöeins orðið siðferðilegur (þrátt
fyrir fjársöfnun), er Rússar
réðust á Finna 30. nóv. 1939.
Dugði sá stuðningur Finnum
skammt gegn risanum i austri.
Eftir friðarsamninga við Rússa
1940 stungu Finnar upp á
varnarbandalagi við Noreg og
Sviþjóð, en Rússar töldu það
brjóta i bága við friðarsamning-
ana og varð þvi ekkert af þeim
ráðagerðum.
Danir og Norðmenn lentu
skömmu siðar undir járnhæl
nasista, en lsland var hernumið
af Bretum. Sviþjóð einni tókst
að varðveita hlutleysi sitt.
Þessi mismunandi reynsla
hinna hlutlausu Norðurlanda-
þjóða varð m.a. þess valdandi,
að þær fóru ekki sameiginlegar
leiðir i varnar- og öryggismál-
um sinum eftir strið.
Arið 1948 efndu Noregur, Svi-
þjóð og Danmörk til undirbún-
ingsumræðna um varnarbanda-
lag. Var þetta m.a. vegna
valdatöku kommúnista viða i A-
Evrópu, siðast i Tékkóslóvakiu.
En norrænt varnarbandalag,
sem Sviar voru aðaltalsmenn
fyrir, var i raun dauðadæmt i
fæðingunni, m.a. þar sem
Bandarikin gerðu inngöngu
Norðurlanda i Nato að skilyrði
fyrir vopnasölu til þeirra.
Noregur, lsland og Danmörk
gengu siðan i Atlantshafsbanda-
lagiö 1949, en Sviþjóð og Finn-
land voru áfram utan varnar-
bandalaga. Þessi mismunandi
aðstaða hefur leitt til þess, að
varnar- og öryggismál eru ekki
til umræðu i Norðurlandaráði.
Fyrir frumkvæði manna eins
og Danans Hans Hedtofts var
Norðurlandaráð formlega
stofnað i Kaupmannahöfn 1953,
eftir að þjóðþing Noregs, Dan-
merkur, Sviþjóðar og lslands
höfðu samþykkt stofnskrá og
starfsreglur ráðsins. Finnar
gengu i samvinnu innan Norður
landaráðs árið 1956.
Norðurlandaráð er sam-
starfsvettvangur Þjóðþings
Dana, Rikisþings Finna, Al-
þingis Islendinga, Stórþings
Norömanna og Rikisdags Svia. 1
Norðurlandaráði, sem er ráð-
gefandi vettvangur, þ.e. tekur
ekki bindandi eða þvingandi
ákvarðanir, sitja fulltrúar þing-
anna og fulltrúar rikisstjórna,
ráðuneyta 1. fl. eins og fyrr
sagöi. Fulltrúum er ekki raðað
niður eftir þjóðerni, m.a. til þess
að auka enn á kynni þeirra.
1 forsætisnefnd Norðurlanda-
ráös eiga sæti forseti og fjórir
varaforsetar. Forseti er frá þvi
landi, sem fundinn heldur, en
formenn sendinefnda hvers
lands eru venjulega valdir
varaforsetar. 1 forsætisnefnd-
inni geta og allir ráðherrar
rikisstjórna landanna átt sæti.
Nefndin hefur viðamiklu hlut-
verki að gegna milli funda ráðs-
ins. Hún tengir og heldúr áfram
störfum Norðurlandar ái0 og
skipuleggur næsta fund. Forseti
Norðurlandaráðs nú Ragnhildur
Framhald á bls. lo