Tíminn - 03.07.1975, Síða 8
8
TÍMINN
ÞEGAR REGLA
GÓDTEMPLARA
KOM TIL
REYKJAVÍKUR
Björn Pálsson ljós-
myndari maður-
inn, sem stofnaði
Verðandi, fyrstu
góðtemplarastúk-
una i Reykjavik og
siðar var frum-
kvöðull að stofnun
stórstúkunnar og
fyrsti stórtemplar.
Óiafur Rosenkranz
leikfimikennari,
maðurinn, sem
fiestum öðrum
frcmur bar hitann
og þungann af
starfi stúkunnar
Verðandi fyrstu
áratugina.
Árið 1885 voru Reykvikingar
um þrjú þúsund talsins. Þá voru
ekki mörg félög til i höfuðstaðn-
um, og sizt af öllu þau, sem ætl-
uðu sér að ná til allskonar fólks.
Til var að visu Sundfélag Reykja-
vikur. Til var Skemmtifélagið
Ingólfur til siðsamlegra skemmt-
ana og fræðslu. Og Jón ólafsson
ritstjóri hafði stofnað Hið is-
lenzka þjóðfrelsisfélag, sem
raunar varð ekki langlift fremur
en hin félögin. Bókmenntafélagið
hafði að visu deild i Reykjavik, en
ennþá var þó meiri reisn yfir
deildinni i Kaupmannahöfn.
Alþingi kaus Þjóðvinafélaginu
stjórn, og það varö aldrei raun-
verulegt félag.
En þó að þetta sýni ekki blóm-
legt félagslif eða þróttmikið, sýn-
ir það þó, að þjóðin var tekin að
vakna og þrá félagslega menn-
ingu. Hún var jafnvel farin að
þreifa fyrir sér og leita úrræða og
aðferða til þess að neyta krafta
sinna i félagsbundnu samstarfi.
Bókmenntafélagið gaf út um
þessar mundir ritið Fréttir frá is-
landi. Skirnir, timarit þess, hafði
frá upphafi verið helgaður er-
lendum fréttum, en þó flutt
innlendan fréttabálk jafnframt.
Nú var sá fréttabálkur sjálfstætt
og sérstakt rit, unz ekki þótti
ástæða til sliks, þar sem mönnum
bárust fréttir greiðlegar eftir öðr-
um leiðum.
Þessar fréttir bókmennta-
félagsins frá árinu 1885 skrifaði
Jón Steingrimsson, sem siðar var
prestur i Gaulverjabæ, en andað-
ist tæplega þritugur 1891. Hann
var faðir Steingrims Jónssonar
rafmagnsstjóra.
1 þeim kafla fréttanna, sem
hefur yfirskriftina bjargræðis-
vegir, er þetta m.a.:
,,Þá er eftir að minnast á eitt
atriði, er miðar til blómgunar á
efnahag og velmegun þjóðarinnar
og það eru bindindisfélögin. t
fréttum f.á. er drepið á Good-
templarsbindindið, er komst á á
Akureyri. Þetta félag hefur út-
breiðst mjög þetta ár. Þannig
voru stofnaðar allfjölmennar
deildir úr þvi á Isafirði og viðar
um Vesturland, og af Akureyri
var sendur maður, Björn Páls-
son, frá félaginu þar, suður til
Reykjavikur með Þingvalla-
fundarmönnum, og stofnaði hann
deild i Reykjavik. Fékk þetta mál
svo góðan byr, að þar voru komn-
ar á fót 3 deildir um árslokin, og
voru i þeim alls hátt á 3. hundrað
manna af öllum stéttum. Þaðan
breiddist félagið út, fyrst til
Hafnarfjarðar, en siðan suður um
öll Suðurnes o.v. og auk vinbind-
indisins komst á jafnframt sums
staðar (i Hafnarfirði) tóbaks-
bindindi og jafnvel bindindi um
fleiri munaðarvörur. 1 Árnes-
sýslu myndaðist og bindindis-
félag allviðtækt, laust við þessa
bindindisreglu og nefndi sig
Bræðrafélag Árnessýslu. Svo var
og i Mýrasýslu o.v. Þannig hefur
á þessu ári komizt bindindi á viða
um Vesturland og Suðurland. Svo
að nú má heita að bindindisöld sé
runnin upp yfir mestallt landið og
nú er full ástæða til að vona að hér
verði framhald á, enda gefur
einkum fyrirkomulag Good-
templarsbindindisins góðar vonir
i þvi efni, allra helzt sökum sinna
tiðu funda og samkvæma, er það
hefur i för með sér og að þvi leyti
virðist, að það ætti að geta komist
á og þrifist i hverjum kaupstað og
þéttbyggðum sjóplássum. Þetta
sýndi það t.d. i Reykjavik, þar
sem það mjög oft stofnaði til
söngskemmtana, lét halda fyrir-
lestra og lesa upp þýðingar af út-
lendum skemmtisögum fyrir
félagsmenn, og bauð jafnvel allt-
af öðrum bæjarbúum til áheyrn-
ar, enda mátti heita að það væru
þær einu almennu opinberar
skemmtanir i Reykjavik, sem
það stóð fyrir.fyrir utan gleðileiki
þá, sem bindindisfélag skólapilta
hélt milli jóla og nýárs. Áhrif
þessara bindindishreyfinga komu
fram i ályktunum Þingvallafund-
ar og komust jafnvel inn á Alþingi
i frumvarpi um takmörkun á vin-
sölu, en fékk þar samt óbliðar
viðtökur hjá sumum þinggörpum
neðri deildar er fengu þvi i hel
komið.”
Þannig sagði Jón Steingrims-
son frá þróun bindindismála á
tslandi árið sem góötemplara-
reglan nam land og náði fótfestu i
höfuðstaðnum.
Jón Steingrimsson sá það rétt,
að Goodtemplarsbindindið, eins
og hann nefndi það, myndi eiga
sér mesta framtið þessara
bindindissamtaka. Hann gat þess
að i þann félagsskap hefðu gengið
menn af öllum stéttum. Með reglu
góðtemplara hófust fyrstu
alþýðusamtök á tslandi. I stúk-
urnar gengu karlar og konur af
öllum stéttum, enda var hugsjón
reglunnar hafin yfir allan ágrein-
ing og meting stétta og kynþátta.
Þessi félagslega vakning og sú
félagsþjálfun, sem hún veitti, lét
innan skamms til sin taka, og þá á
mörgum sviðum. Þegar góð-
templarareglan fór að starfa á
íslandi, varð þjóðin og þjóðlif
bráðlega annað en áður var.
Björn Pálsson,sá er sendur var
frá Akureyri til að koma á stúku-
starfi i Reykjavik, er lengstum
nefndur ljósmyndari, en hann rak
lengi ljósmyndastofu á tsafirði.
Meðal barna hans var Ottó B.
Arnar og hafa niðjar hans i karl-
legg það ættarnafn.
Tveir þeirra Islendinga sem
voru miklir áhrifamenn i land-
námi góðtemplarareglunnar hér,
höfðu dvalið erlendis. Asgeir
Sigurðsson, sem siðar stjórnaði
verzluninni Edinborg hafði verið i
Skotlandi hjá Jóni Hjaltalin
föðurbróður sinum, þegar hann
var bókavörður i Edinborg, en
fluttist heim, þegar Jón varð
skólastjóri á Möðruvöllum.
Asgeir var einn af stofnendum
fyrstu stúkunnar á landinu og
fékk siðan föður sinn, Sigurð
Andrésson, sem var vestur á tsa-
firði, til að stofna nokkrar stúkur
vestra. Björn Pálsson hafði verið
6 ár ytra, i Ameriku og Bretlandi.
Það voru 33 menn sem gerðust
félagar stúkunnar Verðandi á
stofnfundi hennnar. A allra fyrstu
fundum hennar segir fátt af þjóð-
kunnum skörungum. Umboðs-
maður stórtemplars var Ólafur