Tíminn - 04.07.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 4. júli 1975.
Fyrsta geimstöð Bandarikja-
manna Skylab. Myndin er tekin
úr geimfari fyrir tveim árum,
en hún sveimar nú stjórnlaust i
geimnum. Hún fellur niður ein-
hvers staðar 1981 og þungir
hlutar úr henni munu sennilega
komast heilir gegnum and-
rúmsloftið. Stöðin er 77 lestir að
þyngd og álika stór og Sivali
turninn i Kaupmannahöfn.
Skylab áætlunin var visindaleg-
ur sigur og kostaði 2500
milljónir dala, en ekki hafa
verið gerðar ráðstafanir til að
stýra geimstöðvarferlikinu á
öruggan hátt.
A þessari stundu hringsóla
yfir 3000 gervitungl og eldflaug-
ar um jörðu. Sum gervitunglin
munu halda áfram að hring-
snúast þar i milljónir ára, en
önnur eyðast i andrúmsloftinu á
fáeinum vikum. Stundum eru
gervitungl búin svökölluðum
hitaskildi, svo þau komist
óskemmd aftur til jarðar.
Hingað til hafa menn engar
áhyggjur haft af þeim
gervitunglum, sem áttu að
brenna upp i andrúmsloftinu.
Þau voru gerð úr léttmálmum,
sem höfðu tiltölulega lágt
bræðslumark, og ætla mátti, að
likurnar á þvi, að þau kæmust i
gegnum andrúmsloftið, þar sem
hitinn hækkar um mörg þúsund
stig, væru mjög litlar.
Reynslan hefur lika sýnt, að
það er mjög sjaldgæft að fundizt
hafi leifar gervitungla á jörðu
niðri.
Flest gervitungl enda sem
stjömuhröp um 70 km frá jörðu.
Og burtséð frá einu einstöku
tilfelli, þegar kýr á Kúbu fékk
eldflaugarhluta i höfuðið 1959,
hefur enginn skaðazt af þeirra
völdum.
Ekkert eftirlit
En þessi dhyggjulausi timi er
senn á enda. Mörg gervitungl og
eldflaugar eru svo stór, að jafn
vel þótt þau séu úr léttmálmum,
má gera ráð fyrir, að jafnvel
stykki sem eru margar lestir að
þyngd, komist i gegnum
andrúmsloftið. Þróunin á
siðustu árum hefur sýnt, að
Bandarikjamenn gæta ekki
sömu varúðar og Rússar til að
forðast að einstaklingar skaðist
af þvi að fá gervitungl i höfuðið.
Bæði Bandarikjamenn og
Rússarhafa á siðustu árum sent
stór mönnuð geimskip út i
geiminn. Bandariska
geimstöðin Skylab er 77 lestir að
þyngd og siðasta þrep eld-
flaugarinnar, sem knúði hana út
I geiminn, vóg 38 lestir. Þetta
rakettuþrep brann — næstum —
upp i andrúmsloftinu 12. janúar
á þessu ári. 1 radar sást hvernig
eldflaugarþrepið fór inn i and-
rúmsloftið yfir Atlantshafi 'og
hvernig stórt stykki sem komst
óskemmt í gegn, féll i sjóinn
1600 km fyrir vestan Gibraltar.
Onnur minni stykki féllu niður i
Sahara, en hvorki varð tjón á
mönnum eða fasteignum. Þetta
er þó ekki sök Bandarikja-
manna — þvi að þeir réðu ekk-
ert við eldflaugarþrepið, sem i
hálft annað ár hafði snúizt
stjórnlaust i geimnum.
Skylab sjálfur er á braut um
jörðu enn i dag og ekki er gert
ráð fyrir að geimstöðin eyðist
fyrr en 1981. Menn hafa ejíki
lengur stjórn á Skylab, svo það
eina, sem þeir geta sagt er að
hann muni eyðast einhvers
staðar milli 50 gr. suðlægrar
breiddar og 50 gr. norðlægrar
breiddar. Svo ef við Norður-
landabúar viljum vera örugg
um lif okkar og limi — þá ættum
við að halda okkur heima árið
1981 — við erum nefnilega of
norðarlega til að Skylab geti
lostið niður hér.
Glæpur
Þess ber að geta að jafnvel
þótt vissir hlutar Skylabs lifi
sennilega af geimferðina þá eru
mjög litlar likur á að hlutar úr
Hættan í
geimnum
Ekki er langt siðan, að hlutar úr stóru
geimfari féllu niður í sjó 1600 km vestur af
Gibraltar og yfir Sahara. Það var tilviljun
að ekki hlaust tjón af. Þessi grein fjallar
um nauðsyn þess að mannkynið tryggi sig
gegn því að úreltir hlutir hringsóli í stór-
um stil i geimnum i framtíðinni.
honum hitti menn eða valdi
miklu tjóni. En samt sem áður
er glæpur, að láta svo stóra
geimstöð bara eiga sig og vona
svo að ekkert komi fyrir. Ef
Bandarikjamenn iðrast fyrir
árið 1980, þá geta þeir sent upp
geimferju til að hitta Skylab og
stýra honum niður á autt svæði
t.d. Kyrrahafið.
Það gera þeir þó sennilega
ekki, þvi að það myndi kosta 10
milljónir Bandarikjadala. Þá
hefði verið ódýrara að hafa hátt
Rússanna á og búa geimstöðina
hemlunareldflaugum. Salyut
geimstöðin sem er um 20 lestir
að þyngd er búin eldflaugar
hreyfli. Hann gegnir þvi hlut-
" verki að hækka stöðina á braut
við og við þannig að lif Salyuts
verði hæfilega langt eða 6-9
mánuðir. En hreyfillinn stýrir
llka geimstöðinni niður á autt
svæði, þegar hún hefur leyst
verkefni si'n af hendi. Venjulega
verður suðurhluti Kyrrahafsins
fyrir valinu.
Þannig var Salyut 3 stýrt
niður i andrúmsloftið yfir
Suður-Kyrrahafi 24. janúar,
minna en tveim vikum eftir að
bandariska Skylab eldflaugin
féll niður i Atlantshaf og
Sahara.
Umferðarreglur
i geimnum
Enn eru aðeins fáar verulega
stórar geimstöðvar og eldflaug-
ar á braut um jörðu, svo
vandinn að láta þær brenna upp
i andrúmsloftinu yfir dbyggðum
svæðum er enn ekki brýnn. En
það getur hann auðveldlega
orðið eftir tiu ár eða svo, en þá
er gert ráð fyrir að 10.000
geimför verði á braut um jörðu
að jafnaði. A þeim tima þarf að
vera búið að koma á alþjóða-
reglum um umferð umhverfis
jörðu. Þvi að auk vanda-
málanna vegna eyðingar stóru
geimfaranna geta einnig orðið
þrengsli I geimnum. Ef forðast
á árekstra dugir ekki að allar
þjóðir sendi tugi geimfara upp á
nær sömu brautir. Alveg eins,
og við höfum nú reglur hvaða
útvarpsbylgjur beri að nota,
þannig koma á næstu 10-20 ár-
um reglur, um hvaða brautir
geimför mega nota.
Vandamálið verður sérlega
alvarlegt hvað snertir vissa
braut, nefnilega brautina 35.700
km yfir miðbaug jarðar. A
þeirri braut er geimfar dægur
að fara umhverfís jörðu, en
árangurinn verður sá, að það
virðist alltaf vera kyrrt yfir
sama staðnum á jörðinni. Þessi
braut er geysilega vel fallin
fyrir f jarskiptagervitungl,
veðurfræðitungl og ýmiss konar
geimför hernaðarlegs eðlis.
Geimmengun
Bandarikjamenn eru vel á
veg komnir að fylla þessa braut.
Tugir gervitungla fara um
hana, en enn er svo rúmgott
þar, að fjarlægðin milli þeirra
skiptir þúsundum kilómetra.
Þessi fjarlægð er raunar
nauðsynleg, ekki svo m jög til að
forðast árekstra, eins og til að
forðast að útvarpssendingar
hinna einstöku tungla trufli
hverjar aðrar. Með tilliti til
stöðva á jörðu er nauðsynlegt að
fjarskiptatunglin noti öll sömu
tiðni.
Það liða ekki mörg ár þangað
til þessi braut er fullskipuð. Það
er óþægilegt vandamál, þvi að
gervitungl á þessari braut
ferðast um jörðu i milljónir ára.
1 35.000 km hæð er i raun engin
loftmótstaða.
Dag nokkurn verður nauðsyn-
legt að taka gömul gervitungl
niður af þessari braut. Það er
hægt þótt dýrt verði. Við
verðum að vona að það verði
gert, svo afkomendur okkar
saki okkur ekki um að hafa
mengað geiminn með gömlu
rusli.