Atuagagdliutit - 14.02.1957, Blaðsíða 2

napautipiluit Kalåtdlit-nunane
nakorsap Ronnenbergip Atuagag-
dliutine nr. 24-me Kalåtdlit-nunane
napautipiluit akiorneKarneråne akor-
nutaussut pivdlugit kalåtdlitdlo tama-
tikartumik inoKateKartarnerardlugit
agdlagå nuånårutiginångivigsumik a-
tuartariaKarpoK. tåssame nalungipa-
jåraluarparput ukiune kingugdlerne
pissutsit ardlalingne pitsaussungitsut,
taimåitordle nunavta ilaine ardlaKå-
ngitsune pissutsit ima ajortiginere tu-
sardlugit kinåkut isangneKarnertut
ipoK.
„moderneussumik påssussissarnerup
ikiorsisinåungivingnerata pissutå na-
luneKångivigpoK ... tåssa promiscuite-
te, imåipoK tamatikartumik inoKate-
KartarneK.“ „tikuarKajånaKaoK pivfig-
ssaK nakorsat nåpautipiloKarneK na-
korsarniaraluardlugo asiutitariaKarta-
gåt, tåssa pivfigssaK suliagssanit av-
dlanit pingårnerugaluartunit tigdlig-
tariaKartartoK — taimåitordle sordlo
sujuline OKautigineKarérsoK asullnar-
tutut itardlune“. „syfilise kalåtdlinut
erKuneKavisagaluarpat tamåna aju-
nårnerujugssuartut OKautigissariaKå-
saoK.“ „erKåingikaluaråinilunit uvdlut
nåparsimavfiussut, nakorsat sulinera-
ta, nåparsimavingne init atugaussut
il. il. akigssaiautaunigssåt, taimåitoK
Kularnångitsumik kinguågssiorsinåu-
ssuseK ernlnaK sunerneKartugssåu-
saoK, inuiaitdlo kalåtdlit atanigssåt ta-
marme ulorianartorsiulisaoK".
OKauseKatigit tamarmik iperartui-
nertut ånernarput. nakorsardle inu-
sugtoK Ronnenberg Kutsavigårput inu-
sugtup kamangneranik nerrivik tig-
dlungmago kalerrisåringmatdlo. tåssa-
me tamatuma nipangiusimanera nå-
malerpoK.
kisiåne oKautsit agdlagkame issuar-
neKartut nakorsat ilisimassagssarsior-
tut oKauserisimassait tusarnersungit-
dlat: „nakorsat ilisimassagssarsiortut
tamatikardlune inoKateKartarnerup
ajorineKavingneranik kalåtdline nå-
pitsingitdlat, ågdlåme sujuarsimane-
rugaluartune nåpitsingitdlat“. tamatu-
mane igdluinåsiortumik kalåtdlit na-
vérneKarput, taimailiornerdle pingit-
suniarnerinauvoK.
taimailiortariaKångilardle. tamatu-
mane pissussuterput miserratigeKina-
tigo. suliagssaK ima angitigigpat soku-
tåungineruvoK kina pissunerusima-
nersoK. kalåtdlit imalunit Kavdlunåt
nålagkersuissutut akissugssåussuse-
Kartut pingitsuniarsinåungitdlat. imai-
vigporme: nåpautipiluit siaruåukiar-
tornerat unigtiniardlugo KanoK iliuse-
KångipatdlårsimassoK. ilagingne kiv-
fartutigdlit oKalugtarfingmit suliga-
luarput, kisiåne sordluna agdlagkati-
gut radiokutdlo suliniangångitsut. na-
korsat nålagkersuissutdlo åma påsisit-
siniardlutik sulingånginguatsiarput.
tamåkulo KaKUtiguinaK inusugtune
peKatigingne erKartorneKartarput, ki-
ngugdlerme inusugtut atuagagssiåne
„InusugtoK“me 1956. kisiåne tamåko
tamarmik KaKutigut tamauna suliniar-
neruput, iluamik åndgssugaussumik
akiuiniardlune suliniarneKångilaK.
taimåitordle tamatumane angnertu-
nerussumik iliuseKarsimånginermut
utorKatsissutigssaKarpoK. nåpautipi-
luit nåpautåuput issertortut kialunit
iluamik ilisimångisai. nåpautipilugdlit
atautsimut katitdlutik amerdlåssusé
kisimik nakorsaunerup nalunaerutai-
ne 1952-imit sarKumersalersune tåku-
tarput, asulume ukiunik ardlalingnik
kinguartortardlutik. tamåkua saniati-
gu't avdlanik tusagagssaKarneK ajor-
poK, nauk imaKa nunaKarfingne ing-
mikulugtune taimailiortoKartaraluar-
nersoK. tunitdlagåutumik atugauga-
luarångat tusagaugajungilaK. nåpau-
tigdlit arKe issertugaussarput, piuma-
ssamingnik angalaorsinautitaussardlu-
tik tunitdlaissardlutigdlo, agdlåt mé-
rånguit igdlerme tunitdlangneKarsi-
agdl. Folketingsmand
Augo Lynge
naussardlutik. nåpautigdlit issertorne-
Kartarnerat inoKatigit agsut uloria-
nartorsiortitarpai.
unale nakorsap Ronnenbergip ag-
dlagåne atuardlugo igpingnartuvoK
agdlagå atuardlugo isumaKalersaria-
Karmat kalåtdlit amerdlanerit tamati-
kartumik inoKateKartussut. igdlersor-
sinåungisanik oKauseKartariaKéngilaK.
mingnerungitsumigdlo sianigissaria-
KarpoK inuiait avdlat sordlo nunane
avdlamiut ima isumaKalersitariaKå-
ngingmata kalåtdline pissutsit amer-
dlanerit ima itut: kalåtdlit tamatikar-
tumik inoKateKartussut.
soruname una ilumoraluarpoK pi-
ssutsit pitsåungingmata, taimåitumig-
dlo mianerssorKussivdlune kalerriså-
rineK ajungeKingmat. tåssame lands-
lægip 1954-ime ukiumut nalunaerutai
(tåssa naKitut kingugdlit) maligdlugit
nåpautipilungneK Danmarkimingarnit
25-riardlune atugauneruvoK, nunavdlo
inuisa 9%-é 14 sivnerdlugit ukiugdlit
nåpautipilugsimåput. agdlåme siå-
marsimanera angnerusorineKarpoK,
ilait arajutsisimaneKartarmata. ukioK
tamåna 1954 aitsåt taima angnertuti-
gissumik atugausimavoK. igdlua-tu-
ngåtigutdle erKaimassariaKarpoK nu-
nap inuisa 91%-é népautipiloKånging-
mata, åmalo nunap inuisa amerdlane-
rit kinguågssiutit atorneKarnerisigut
ilerKorissåt ilisimaneKångingmat —
tamatigut tamauna misigssutdlagtåg-
kat kisimik ilisimaneKarmata.
nåpautipiluit siåmarsimanerujug-
ssuat nikanarsautaussoK soruname
nuénårutiginångitsorujugssuvoK. i-
måikajugtarpordlo: pissutigssarsior-
neKalerångat kalåtdlingoK kinguåg-
ssiutit atorneKarnerisigut ilerKuming-
ne sujuaissamingnit kingornussåt pi-
ssutaussutut taineKaraj ugtardlune.
landslægip 1952-ime nalunaerutåne
ima OKauseKarpoK: „nåpautip atugau-
gajungnera nunap inuisa kinguågssiu-
titigut ilerKorisséinik pissuteKarner-
pauvoK".
uvangale sukangnerpatdlårtusoråra
taima nålagkersuissut tungånit „nu-
nap inue“ (tåssa kalåtdlit Kavdlunåt-
dlo Kalåtdlit-nunånitut) kinguågssiu-
titigut ima ilerKOKarnerardlugit oKau-
tigingningneK. imaKale „nunap inue“
taineKaramik kalåtdlit kisimik eTKar-
sautigineKaraluarnerput. kisiåne nå-
pautipilugtartut kalållnautiniåsaga-
luaréine erKortungilaK, naluneKå-
ngingmat kalåliungitsut ikigtungitsut
åma tamatuminga nåpauteKartartut.
någga, ajornaisitsineruvatdlåKaoK
taima nåpautipiloKarpatdlårnerup pi-
ssutigssarsiornerane nunap inuisa ki-
nguågssiutitigut ilerKorisséinik pissu-
titsineK. sujugdlermik imåingilaK it-
saic kalåtdlit — pingårtumik inusug-
tut — tamatikartumik inoKateKartu-
ssut. taimåitungitdlat. uvdlune måku-
nane taimåitoKalersimagpat „ilerKOK“
tamåna kalåtdlit kingusingnerussukut
pisimåsavåt. kalåtdlit nangminerssor-
sinautitåunginermingne akissugssåu-
ssusermik tigumissaerutingaj agsima-
galuarnerat pissutigalugo pissutsit
ajorsisimanerat ilåtigut pissutausimå-
saoK.
åipagssånik: isumaKarpunga nåpau-
tipilup atugauvatdlårnera nunap inui-
sa tarnikut pigssaKarnikutdlo kigdlig-
figissånik pissuteKarnerssaussoK. pit-
sussuseK ilerKorissatigutdlo ajorseru-
jugssuarneK ingerdlaKatigigkajugta-
Kaut. igdlorujunguit inugssatik siv-
nerdlugit inugdlit kalåtdlit amerdla-
vatdlåt najugarisimassait — sulilo ilå-
tigut atorneKartut — Kularnångitsu-
mik tamatumunga mikissungitsumik
pissutaoKatåuput. inusugtut — mér-
Katdlume — anértarput igdlumingne
iluamik inigssaKånginamik, nåpitsi-
nerdliortardlutigdlo. imigagssaliorne-
ruvdlo erKuneKarneratigut igdlungua-
ne imertarneK pissutsinik ajorsaissut
ilagisimavåt.
åmalume pissutaussut ilagåt tarni-
kut kingusissuseK patsisigalugo aki-
ssugssåussutsimik misiginerup angni-
kissusia, ilåtigutdlo åma nunaKarfit
ilåine inutigssarsiornerup ajornakusu-
ssusia patsisigalugo inersimassunut
inusugtunutdlo ukiup agfå agdlåt ti-
kitdlugo iluamik inutigssarsiorfigssa-
Kartånginera. ituarsinarneK tarfiner-
dlo tamanit ajornerssat ilagait. nuna-
Karfingne pissortaussut sapingisa-
mingnik iliorniartaraluarput, pissut-
sitdle årKingneK sapertardlugit. pi-
ssutsitdlo OKalusinartigut iluarsineit
ajorput. tamatumane nålagkersuissut
suliagssaKarput ukiune ardlaKångit-
sune iluarsineKarsinåungitsumik.
nålagkersuissuinaitdle sulissugssåu-
ngitdlat. måname népaut tamåna ima
påsissaKarfigitigårput påsivdlugo ta-
matumane suliagssaKartugut nunavti-
ne népautit ajornerssåtut tuberkulosi-
tut ilungersornartigissumik. nåpauti-
piluit akiorniagagsséuput. nakorsat,
nålagkersuissut, landsråde inusugtut-
dlo peKatigit kisimik pinatik nunap
inue tamarmik suleKataussariaKarput
nåpaut tamåna kræftitut kalåtdlinut
aserutdlune iseriartortoK nungutiniå-
savdlugo.
atuartartut
kalåtdlit sakiagdlutenarsimassut pe-
KatigilersiniarneKarnerat.
kalåleKaterpålugssuavtinut tusar-
nartaujungnaerunarpoK sakiagdlute-
Karsimassut nunavtine atautsimortu-
mik peKatigilersiniarneKarnerat; pi-
ngårtumik „AlTkutagssia“mik atuar-
tarsimassunit aitsåt tusarneKarunångi-
laK. ukiut mardlungungajalerput er-
Karsaut sarKumiuneKarKårmat, uper-
nårdlo kalåtdlit Danmarkimitut apri-
lip autdlarKautåne kalåtdlit igdluåne
peKatigigfik sujugdleK autdlarnerpåt;
tamatumalo kingorna nunavtine niu-
vertoKarfit ardlagdlit peKatigigfeKa-
lersimåput. ajornångigpat sapingisa-
mik niuvertoKarfit tamaisa ukioK må-
na ukiuvdlunit tugdliup autdlartilår-
nerane peKatigigfeKalernigssåt kig-
sautiginaraluarpoK aussaro Nungme.
atautsimititsiniarneKaraluarmat tai-
manikutdlo sapingisamik peKatigit
autdlartitagssat nunavtinik tamåkissut
katerssortikusungnaraluarmata.
kalåtdlit sakiagdluteKarsimassut su-
agdlagait...
lilo nåpauteKartut taima peKatigilersi-
niarnere kalåleKativta Hans Chr. Pe-
tersenip ericarsautigilersimavå. isuma-
ne kalåtdlit ardlaKångitsunut sujug-
dlermik sarKumiungmago ilalerissut
ardlaKalerérsimassut ikiortigalugit
autdlartiniarnerup tungånut piarér-
sautit suliarai. sulile peKatigigfingmik
autdlartitsissoKariångitsoK Danmarki-
me sakiagdluteKarsimassut peKatigig-
fiata kåtuvfiata, Boserups Mindep,
KanoK iliorniarneKartoK tusarsimavå
■ Kinuteitardlunilo peKatigigfigssamik
autdlartitsiniartut atautsiméKatigi-
niardlugit, Boserup Mindevdlo igdlu-
tåne Hareskovimitume atautsimmerme
isumaKatigissutigineKarpoK Kalåtdlit-
nunane peKatigilersugssat kåtuvfig-
ssåt Danmarkime amtsafdelingit åssi-
galugit ingmikut amtsfadelingitut issi-
girteKåsassoK. tauva Boserups Mindep
sujulerssuissuisa ilait ilagalugit inatsi-
sigssatut sujunersutit suliarineKarput,
tåukulo upernåK peKatigigfik sujug-
dleK autdlarnermat akuerineKardlutik
avangnånit
kujatånut
Kapisilingne sungivfingme isersimår-
tarfeKalersimåput pinguartarfeKar-
dlunilo atuartarfilingmik. Nungme
kulturråde ikiusimavoK. atuartarfiane
atuagagssat ilagait Nup kommuneKar-
fiane kommunalbestyrelsep atuagkat
ungasulersortitdlugit niuvertoruseKar-
fingmut avguåusimassai, Kapisiling-
nilo tusagagssiortuvta Nungme kom-
muneKarfiup taimatut suliniarsimane-
ra kommuneKarfingnitaoK avdlanit
maligagssarKigsutut issigå.
atulersineKardlutik, Boserups Minde
kåtusimavfiginiåsagavtigo inatsisai
uniorpatdlårnagit inatsiseKartariaKa-
ravta inatsisigiligkavut niuvertoKar-
fingnut åssigingitsunut nagsiuneKarsi-
måput autdlartitsiniartugssat isuma-
Katigingnermikut avdlångortilårdlugit
atorsinaussait.
tamavta nalungilarput kalåtdlit sa-
kiagdlutigdlit 1951-ime ukiåkut ava-
lagtitaussalernermingnit 1000-t siv-
nerdlugit ajorungnaerdlutik nunavti-
nut utersimalersut, kisalo Nungme
Dronning Ingridip sanatoriåne ajo-
rungnaertut åma ikigtujungnaerput.
aningaussat tuberkulosemut ajoraluar-
tumik sule ilarpagssuavtinit atorne-
Kartumut, sorssungnerme ikiutaussut
amerdlasorujugssuput. suliniarneK tai-
ma angnertutigissoK taimalo tamanit
ilungersuneKardlune ingerdlåniarne-
KartoK sutdlissauniartunit issigingnå-
ginarneKardlune pinigsså alianartutut
issigalugo peKatigilersitsiniartup er-
Karsautigilersimavå angnikitsuinå-
nguåkutdlunit sulivfiginiarneKarner-
put ikiutsiarsinaugaluaruvtigo Kuja-
narKaj aKissoK. miserratigssåungitsu-
mik Danmarkime sakiagdlutigdlit pe-
Katigigfiat tuberkulosep tagpavane
nungusarneKarneranut ikiutorujugssu-
simavoK; agdlåtdlo tåuko sulinerisigut
inatsisigssat sakiagdluteKartut napåu-
migdlo atuerérsimassut pineKarnerinut
iluaKutaussorujugssuit pilersineKarsi-
mavdlutik.
nunavtine peKatigigfigssat sakiag-
dluteKartut sakiagdluteKarsimassutdlo
inuniarnerinik OKilisaissugssatut suli-
niartugssåuput. peKatigigfik ingerdla-
lerpat suliagssat sorpiåusanersut suju-
ligtaissugssanit KinerneKartugssanit
aulaj angerniarneKartugssåuput. Bose-
rup Mindemutdlo atalernivtigut ikior-
niarneKarnerput taima angnertuti-
gingmat, pingårtumik aningaussat tu-
ngaisigut autdlarterérnivtine iluaKuti-
gisavdlugo Kularingilarput. taisinau-
vara upernåro landslotteréKarniarmat
aningaussatdlo isertugssat amerdla-
nerssait, 200,000 kr. uvagut suliniar-
nivtine atugagssatut aulajangerneKar-
simangmata. Boserups Mindep 100,000
kr.-inait pissagssarisavai amtsafde-
lingitdlo 50,000 kr. tamatuma saniati-
gut Boserups Mindep sujunersutigå
kalåtdlit sakiagdluteKarsimassut av-
dlamik inutigssarsiuteKalerniartut ili-
niartineKåsagpata igdlutimik ardlåt
akeKångingaj agtumik atortikumav-
dlugo.
landslotteréKarnigssame aningaussat
uvavtinut pissagssaritineKartut amer-
dlaKingmata nunavtinimiut Kinuvigiu-
magaluarpavut sapingikunik kalåtdlit
pinik ekstrapræmiagssanik „Neriut“-
mut Københavnime kalåtdlit igdluå-
nut nagsitserKugaluardlugit. nagsiu-
niagkatdlunit peKatigigfingnut niuver-
toKarfingne pilersimassunut nagsiuti-
narneK ajornåsångitdlat tåukunånga
ingerdlaterKinarneKarsinaungmata.
peKatigigfit ingmikualugtut amer-
dlavatdlålerKunagit kigsautiginartisi-
mavarput nunavtine peKatigigfiuler-
sugssat niuvertoKarfikutåsassut, nuna-
Karfitdle angnertugångamik ingmikut
peKatigigfeKalersinaussåsåput, inger-
dlatsiniarnerdle akikinerusinaorKuV-
dlugo sapingisamik peKatigigfit iki-
nårniartariaKåsåput. sule autdlartitsi-
simångitsut kajumigsåraluarpåka pi-
årtumik autdlartitsiniarKuvdlugit a-
tautsimordluta suliniaruvta angunia-
garput angulertornerusagavtigo.
Hans Janussen.