Atuagagdliutit - 14.02.1957, Blaðsíða 9

niuvertoKarfik Angmagssalik
tungavilerneKarmat
agdl. Palle Brandt
Gustav Holmikut umiamik ilisimassagssarsiordlutik Tasiussamut — mana
Angmagssagdlip niuvertoKarfianik taineKartartumut — 1884-ime ukiåkut pi-
gamik tunumiut nungusangatinarsissut sujumorpait. taimanikut katitdlutik
inue 400-rpiåinåuput, najornerånilo påsivdluarsimavåt nungukiartorussågina-
lersimassut. Gustav Holm avalagkame taimane Kalåtdlit-nunånik ingerdlatsi-
ssussunut sujunersuteKarpoK Angmagssalingme niuvertoKarfiliortoKésassoK
avdlatigutdlo isumangnaitdlisaineKåsassoK.
tauva pilerssårusiaK tamåkinerussoK suliarineKarpoK, tunumiutdlo 1892-ime
pilerssårutaussunik ilisimatineKardlutik. ukiut mardluk Kångiungmata —■ 1894-
imé — niuvertoKarfik ajoKersuissoKarfigssardlo suliarineKalerput, sunauvfalo
Gustav Holmip AngmagssalingmérKårneranit ukiut Kulit Kångiuneråne inue
170-ingajangnik ikileriarKerérsimagaluarput. tåssa nalunångivigpoK, tunumiut
nungutsailiornigssaisigut angumererKavigdlugit tikineKarsimåput.
avånga Kavångalo —
inuit 413-it Gustav Holmip 1884-ime
Sujumugai amerdlasorssusimagaluar-
miput. Tunup kujatåta „inungnik"
inoKarnera 1380-ip migssåne OKalug-
tuarineKai-KårpoK. tamatuminga OKa-
lugtuartoK islandimiuvoK imåne anga-
lavdlune avKuminit nigortortitauvdlu-
ne Angmagssagdlip erKånut nunigsi-
massoK. tåussuma kalåtdlit tamånitut
nangmineii tamaunga pinigssane su-
jorKutisungéinangajagdlugo tamaunga
pisimasorai. Kalåtdlit-nunåta kimut
sineriåta avangnåhit aggersimassuso-
rineKarput, kuj åmukarssuåriardlutik
Nunap- isua uiardlugo Tunup sineriå-
gut avangnarpartersimassut. Kularnå-
ngitsumik Angmagssalik avangnamut
anigornerusimagaluarpåt.
taimanikut Angmagssagdlip encå-
miungortut amerdlangåtsiartorssusi-
magunaraluarput. igdlukut 300-t mig-
ssinge navssårineKarsiméput, inuisalo
amerdlanerpaugamik 2000-it migssi-
nge inorsimagunångilait. kingorna ku-
j atånit nunasiartortoKarKigtarsima-
vok, tamatumunalo mana Danmarks-
havnértugåt tikisimavåt, tåvungalo
pissut Kalåtdlit-nunåt avangnarKut-
dlugo aggersimassunik sujugdlemik
tamåne nåpitsisimasorineKarput.
ingerdlaortut mardluviussut tåuko
— ardlait Nunap-isuatigordlutik Kav-
dlunåtsiainik nungukiartulersunik su-
jumuisimassut ardlaitdlo avuna uiar-
simassut — ingmingnut sujumordlutik
ilåtigortumik akulerusimåput. tamar-
mik Avanerssuarmingånit autdlarsi-
måput, Alaskékordlutik Canadalo av-
Kusårdlugo Kinap avangnånit Sibiria-
mitdlo Kalåtdlit-nunåta avangnånut
pisimagamik. nalunångitsumik umia-
nik Kåinanigdlo kisalo Kimugsimik
mana Thulértugkavta erKånut pisimå-
put — imaKalunit kujasingnerussukut
nunigsimavdlutik.
ingerdlaornerit tamåkua — kingor-
nalo åma ukiup 1700-p migssåne nu-
nasiartortoKarneratigut — Tunup ku-
jatåne inugpagssuaKalersimavoK, a-
vigsårtorsimaKissunigdle, måtalingnik,
puissinik auvernigdlo inussutigssar-
siuteKartunik. sinerissap ingmikortor-
taine avdlanisaoK igdlukunik ikinge-
Kissunik navssårtortoKartarsimavoK
—- sordlo igdlukut 170-it migssinge ku-
ngip Oscarip kangerdlugssuata erKåne
120-tdlo sivnigdlit Kangerdlugssup
(Scoresbysundip) erKåne navssårine-
Karsimassut.
tunumiut ikiliartulerrnata.
tamatuma kingornagut — 1700-p
migssånit 1900-p sujuninguanut — tu-
numiut ikiliartortorujugssuångorsi-
måput. tamatumunga pissutausorine-
Karput ilaisa Kitånut uteralernerat
piniagagssardliulernerdlo. tåssame Tu-
nup Europavdlo akornåne atåssuteKå-
ngilaK, kitåmiutdle taimanikut Euro-
pamut atåssuteKarneru j artuinalersi-
mavdlutik. akerdlianigdle Tunup ku-
jatåmiut Kitåta kujatåmiuinut atåssu-
teKåinarsimåput europamiutdlo pigi-
ssait savit, igat såkutdlo avdlat tu-
numiunit pigineKartalersimavdlutik.
KeKertaK Aluk agdlagkavne sujug-
dlerme erKartugara tunumiut kitå-
miutdlo ataKatigingneråne Kitiussu-
ngorsimaoK. tamåne Ikerasagssup på-
vata erKåne ingmingnut tusagagssati-
gut nutårtugagssaKartitardlutigdlo
niuveKatigigtarsimåput. K’aKOrtoK
1777-ime Nanortaligdlo 1797-ime tu-
ngavilerneKarmata ataKatigingneru-
j artuinalerput, niuvertoKarfltdlo tåu-
ko mardluk ajoKersuissoKarnikutaoK
Kitiussungordlutik.
ajoKersuissut Tunup kujatåmiuinik
kuisissarnertik kisiat unigfiginiarsi-
mångilåt, suniuteKarfigmarumavdlu-
gitdle Kitåne unlngatiniartarsimavait,
ilåtigut nunasitiniartarsimavdlugit.
taimatut sulinerup tunumiut ilait Ki-
tånut nunasiartortitalersimavai — u-
kiup 1900-p migsså tikivigdlugo. naut-
sorssutigineKarpoK ikingnerpåmik tu-
numiut 1000-init ikingnerungitsut
ukiut 1800-t ingerdlanerinåne Kitånu-
karsimassut. agdlåme ukioK 1900 tu-
numiut 40-t Nanortalingmut tikiusi-
måput, tamatumalo kingorna Tunup
kujatå Alungmit Angmagssagdlip tu-
ngånut inuerutivigsimavoK.
takornartat puissinik måtalingnigdlo
piniapilungnerat ilåtigut pissutausi-
magunardlune piniagagssatigut aku-
nagsigalugtuinarmat ilarpagssuisa u-
ningåinarumajungnåissutigisimavåt,
avdlanigdlo ardlalingnik nunaKar-
fingmingnit Kimagunigssamingnut pi-
ssutigssaKartarsimåputaoK. Ej nar
Mikkelsenip tamatumunga tungassu-
mik taissaisa ilagait Gustav Holmip
umiamik ilisimassagssarsiornerata
migssånit mérKanik toKutsikulåmerat,
akiniaKåtåutarnerpagssuit, ingmingnut
toKutorpagssuit, nåpautit suliarinig-
ssånik ilisimaitsuneK, piniarniardlune
ajunårtarnerit, nåparsimassunik utor-
icarnigdlo tOKutsissarnerit kisalo Ka-
nigissaripatdlåt åiparitaleriartorne-
rat. åma nåmagtunik inussutigssarsi-
niarneK ima ajornakusortigilersima-
vok arnat ikigtungitsut agdlåt pinia-
KataussariaKartalersimavdlutik.
„aiiasungneK nuånårnerdlo ingerdla-
Katigigtarput“.
„Hvidbjørnen" 1894-ime auguste
Kåumataugå Angmagssalingmut tikiu-
poK niuvertoK ajoKersuiartortitatdlo
ilaussoralugit. taimanikut Angmagssa-
lingme erKånilo inuit 247-put. ukiune
tugdlerne mardlungne Kimagusima-
ssut kingugdlit uterput, nunavdlo inue
taimailivdlutik 1896-ime 372-ingorput.
tåssa tunumiut tamarmik. ukioK 1900
411-ngorsimåput, 1905-ime 501, 1910-
me 565, 1915-ime 602, 1920-me 663,
1925-me 744, 1948-me 1200-t angusi-
mavait — månalo pilertortumik 2000-
it patdligkiartorpait. Angmagssaling-
me niuvertoKarfeKalernerata taimai-
livdlune inuerukiartorneK kipitisima-
vå, ukiunilo 30-ne tugdlerne tunumiut
pingasoriautimingnik amerdlisimåput.
tunumiut aningaussarsiuleriartoru-
ssårput, puissiniarnerdle kinguariarto-
russåginardlune. niorKutigssartornerat
angnertusiartorpoK, tunissaKarnerat-
dle malingnausinaunane. nuna tag-
pavna ingminut napatisinaujungnaer-
simavoK, kingornalo kinguariartornera
sule angnertusiartuinarsimavdlune.
1924—25-me angmagssalingmiut ilait
nugtertitdlugit iluaKutiginiardlugo
misilingneKarpoK. kisiåne tamåna a-
jornartorsiutip åridngneKarneranik
kinguneKångilK, nagsatarissåle unau-
vok inuit 82-it 1925-me aussåkut niu-
vertoKarfigtåmut Scoresbysundimut
nugtineKarmata.
palase Carl Peter Riittel Angmag-
ssalingme ajoKersuiartortitat sujug-
dlersaråt. niuvertoK Johan Petersen
ilagalugo „Hvidbjørnen“imik 1894-ime
augustip 26-åne kangerdliumanermut
Tasiussap sanianitumut Angmagssag-
dlip tungavilerneKarfigssånut piput.
palase Riittel Københavnimut utera-
me ukiut ardlagdlit Kångiutut uvdlor-
siuminik sarKumersitsivoK, taivdlugit
„ukiut Kulit Tunume Gutimik nalussut
akornåne".
tunumiunik nåpitsinertik erKartu-
gaisa sujugdlit ilagåt. palase Riittel
ima agdlagpoK:
„aiiasungneK nuånårnerdlo inger-
dlaKatigigtarput". tunumiut takugav-
tigik OKautsit tåuko naierKutititdluar-
sinauvavut. nuånårutigårput tikikav-
tigik, takuvdlugitdlo miserratigisinåu-
ngisavtinik aliasugpugut — neriutigi-
ssarput uniordlugo inugtut agtornerit-
sutut sujumunginavtigik. „atugartu-
ssuseKalerérsimåput", ilale atugartu-
ssusiat. sujorna Itivdlime tunumiut su-
jumorpavut ima oKautigisinaussavut:
ja, takuneK ajornångilaK inussut „nu-
juartat". ukiumåna Angmagssalingme
tunumiut s'ujumorpavut ilåt portusu-
mik natårigsumik icåungussalik, avdla
naitsunik KardleKardlune alersilik
skoligdlo — sordlume tyskit kaisariå-
ne nagdliutorsioriartorniartoK. tamå-
ssa kavaj autigdlit, avdlat ilugdliutig-
dlit il. il., ilumut Kiangajavigpunga.
kulture isitsailiorumangågara iserérsi-
månguatsiavigpoK, erKukumassarale
takunerdlunit ajornardlune. europa-
miut atissarujue atugkatik sumit-una
pisimagait. tåssagoK-una takornartat
umiarssuåt sujorna Angmagssaling-
mut pisimassok inue niuverfigiartor-
dlugit. autdlariarKingneK ajulersima-
vok, ukiuvdlo angnersså tamånisimav-
dlune (tingerdlautåinaliugame). uvagut
tikiunigssarput uvdlunik pingasunik
sujorKutdlugo. autdlarsimavoK. aut-
dlaisålunguit, peKutigssat, atissakut
il. il. akigalugit amerpagssuangnagsi-
mavoK. niuverneK tamåna kamangna-
rérpoK, ei-Karsautigigångavkule „kri-
stumiussuseK" umiarssup taima itup
inuisa tunumiunik uvdlormut inoKa-
tigingningnermingne takutitarsimagu-
nagåt tauva sajulersarpunga. umiar-
ssuaK takornartaK norskit pigisimagu-
narpåt. åmåtaon KavdlunåKativta su-
jornatigut tamånisimaneråt takussu-
tigssaKartiparput. sordlo arnaK mer-
Kulualingmik ilugdleKarpoK, tåssanilo
ateK „Wedel“ agdlagsimavoK — tåssa
Ryderip ilisimassagssarsiorneranit pi-
simavoK. europamiut inussutigssautai-
sa niorKutigineKångitdluinarnigssåt
isumagineKarpoK, taimåitumik uvagut
Kavdlunåt måne itugut perKarnitsu-
mik inerterneKarpugut tunumiut ta-
måkuninga tunitsivigissarKunagit ner-
dlertarKunagitdlunit, piumaleKinang-
matigik. inerterKut erKordluinarpoK,
iluångivigpordle Ryderikut ilisima-
ssagssarsiortut sujornåk tunumiut eu-
ropamiut nerissagssautåinik tunissar-
simangmatigik, umiarssuardlo takor-
nartaK sorunamisaoK taimailiorsi-
mangmat. Kujanartumigdle tamatu-
mane 'ajoKersuissoKarfik" pissutine-
KarsinåungilaK inuit atugartussuseKå-
ngitsut kulturip iluångitsortainik åtsi-
vigisimanerardlugit. niuverniarneK
ilisimatussuserdlo måne taimailiortu-
simåput (sordltitaoK tamangajangne
taimåisimagunartut). KanortoK-una a-
joKersuissoKarneK inungnut månitu-
nut ajungitsumik tunissuteKarsinaule,
tåssame, ajungitsutit akimanerssånik
någssåungitsortånigdlo: Gutip såimåu-
(nangisctOK Kup. 25).
nigdlorserdlugo mamarnerussarpoK
Bør serveres afkølet.
BRISSON’s GARDENIA
Udsøgt dansk hedvinstype med
behagelig sødme. Egner sig spe-
cielt til is og desserter.
GOD
BEDRE
BESTLE
P. E. Hansen & Co. A/S-ip amerdlasorssuångordlugit pigalugitdlo
nagsiussortarpai.
„En gros og leverance P. E. Hansen & Co. A/S
9