Atuagagdliutit - 17.09.1998, Síða 10

10 -TORSDAG 17. SEPTEMBER 1998
ATU AG AG DU UTIT
NAMMINERSULERNISSAQ
NUKINGERNANNGILAQ
Jonathan Motzfeldt tulliani tallimanngorpat 60-iliissaaq
Nunap ataataa ilumoortoq
peqqusersuitsorlu Jonathan
Motzfeldt tassaalluinnarpoq,
AG-p quppemerini amerla-
nerpaanik asseqarsimasoq.
Allakkat puussaat annerit tal-
limat, ukiut kingulliit 30-it
ingerlanerini pisunit tamanit
assilisanik ulikkaarluinnartut.
AG-p assinik toqqorsivia
torerluartuusimanngisaannar-
poq. Amusarissat sikaaviillu
naasutut naajartortutut ineri-
artortinneqarsimapput, aam-
mattaarlu allakkat puussaat
Junnuup assinginik imallit
taamatut pisimallutik.
Kisianni inuup aalajanger-
simasup ataatsip assinginik
taama amerlatigisunik peqa-
raanni torersuutilaarnissaat
iluaqutaassagaluarpoq. Assit
inuusukkallamerani imaluun-
niit qanittukkut assilisaappat?
Assiliisut taarseraanneranni
kingoraartaasartut toqqorsi-
vik atuisunut atoruminamin-
ngorlugu iluarsaanniartarsi-
magaluarpaat, taamaalillunilu
allakkat puussaat immikkoo-
rutilinnik taaguusersortarsi-
mallugit. Aterutsinut assingu-
sunik taaguusersomeqartarsi-
mapput, ajomiaataanngikka-
luarlutik suunerinik paasissu-
tissaasartunik:
Allakkat puussaat taakku
71-imik normulemeqartut a,
b, c, d, aamma e-mik taaguu-
teqarput, naqinnerilli taakku
paasissutissartaqanngillat, taa-
maammat siulleq taaneqarsi-
mavoq Jonathan inuusuttoq.
Tullii marluk taaguuteqarput
Taartunik nujalik naarujus-
suaqanngitsoq, sisamaat taa-
guusemeqarsimalluni Qeer-
saaq naarujussualik kingul-
lerlu naatsumik toqqartumillu
taaneqarsimalluni 1990-ik-
kunni assilisat.
Jonathan Motzfeldt-ip ikin-
ngutit ilaattut pineqartamera
inuttaanut ilisarnaataalluar-
poq. Kalaallit Nunaata siut-
tuattut inissisimanera peqqu-
tigiinnarlugu ungasinniame-
qameq pisuusaarfiginiarne-
qamerlu ajorpoq. Junnuk a-
merlanerit nuannaraat, taa-
maammallu aamma assinik
toqqorsivimmi asannippalut-
tumik »aterusersuineq« ator-
neqarsinnaasimavoq.
Assillu akomanni qinigas-
sarpassuupput, tassami Ka-
laallit Nunaata ineriartomera-
ni pisimasorpassuamut akuu-
sarsimavoq, allaammi oqalut-
tuaq aallartikkuni naasinnaa-
junnaassalluni. Taamaalluni
politikeriunini qatsukkuniuk
aqqusaakkani tamaasa allat-
tortariaqaraluarpai. Tassami
tamanna Kalaallit Nunaata
oqaluttuarisaaneranut ilaavoq
kimeqarluartoq.
Piiaasoq
Marlunngormat ullaannguaq
AG naalakkersuisut siulittaa-
suata allaffianut isermat kaf-
fisorusaarluni issiavoq illaru-
saarlunilu, tassami akerliler-
suisutoqaa, Norge-mi aalisar-
nermi direktøritoqaasoq Han
Hallstein, Bjarne Myrstad-ip
atuakkiaani nutaami oqaluttu-
arpoq Jonathan Motzfeldt-ip
Kalaallit Nunaanni pissutsi-
nik pimoorussitilerpaanga -
suleqataatilerlungalu. Taan-
na tassaavoq »palasi piiaa-
sorlu kusanartoq immikkoo-
ruteqarluinnartorlu«.
Taannalu Junnuup illaati-
gaa. Nammineq pilluni oqaa-
tigineqartut pitsaanersaattut
isumaqarfigaa. Oqaluttuar-
porlu Tenerifa-mi taasinermi
(Kalaallit Nunaanni raajartas-
sat pillugit - aaqq.) Han Hall-
stein oqarsimasoq, inuuner-
mini palasiulluartorpassuar-
nik naapitaqarsimalluni. Kisi-
annilii Junnuttut inngitsunik.
1997-imi januarimi AG-p
taamani inatsisartuni ilaasor-
taasup ajomartorsiutinillu aki-
uiniartartup, Jonathan Motz-
feldt-ip Inuit quppemeranni
apersomeqamera saqqummi-
uppaa. Taamani Lars Emil Jo-
hansen siuttuuvoq, aatsaallu
ukiumi tassani ukiakkut Jun-
nuk atorfitoqqaminut uterluni.
Aamma ukiup aappaa avil-
lugu matuma siomatigut a-
persomeqarami oqaluttuassa-
qaqaaq, taamanilu pemarluta
Inuit quppemerini apersui-
nitsinnut quppemerit katillu-
git sisamat atortariaqarsima-
vagut. Tamatuma kingorna
taamaaliortarneq ileqqun-
ngorpoq. Kisianni taamani
quppernerit sisamat naam-
manngimmata Junnuup inuu-
sunneranut politikkikkullu
aallartinneranut oqaluttuaq
unitseriataarparput. Nerior-
suivugulli periarfissarseria-
rutta uterfigeqqikkumaarlu-
gu. Maannalu taamaaliorpu-
gut.
Qanigisanik
iluanaartitsisarneq
Qanigisanik iluanaartitsiniar-
tarnermik eqqartuineq ilu-
muunngilaq, Jonathan oqar-
poq, nerisaqarfigiutigalugu
atuarfimmi atuarnini aallar-
niutigalugu. Taamaalillunilu
ulloq taanna apersomeqamini
aallamerpaa. Taanna maanna
inuunermut tunnganeruvoq,
qanga ajortulianut ileqqoris-
saarutinullu tunnganani.
- Ataqatigiinniartutut aam-
malu ikinngutitta ilaquttattalu
iluanaarutissaannik iliortar-
tutut pisuutinneqartarpugut.
Tamannali ilumuunngilaq.
Eqqaamasariaqarpoq arlaliul-
luta nerisaqarfigiutigalugu a-
tuarfimmi peroriartoqatigiiik-
katta. Qatanngutigiittut misi-
gisimalersimavugut, taman-
nalu aallaavigalugu qanigisa-
nik iluanaartitsiniartartutut
taaneqarsinnaagunarpugut.
Kisiannili taamaanngilaq, taa-
manimi tamatuma saniatigut
Kalaallit Nunaata ineriartor-
nera nutaanerusoq suliassari-
lerparput. Uagut ilinniarsima-
suugatta takorluugaqarlutalu,
taamaammallu piffissap i-
ngerlanerani piginnaasaqar-
fitta paarlakaalluta iluaqutigi-
nissaat qaninnemsimavoq.
- Moses (Olsen - aaqq.) ua-
ngalu peqatigiittuaannarpu-
gut. Nerisaqarfigiutigalugu a-
tuarfimmi atuaqatigiippugut,
ataatsikkullu Danmarkimiil-
luta. Marluulluta 1964-imi
Christiansborg-ip saani sumi
inunngorsimaneq aallaaviga-
lugu iliuuseqartarnermut
aammalu Kalaallit Nunaanni
immikkoortitsisamemut alla-
nut akerliussutsimik takutit-
seqataavugut. Taamaammat-
taaq ataatsikkut politikkimik
aallartitseqatigiinnerput tupi-
gineqarsinnaanngilaq. Aam-
mattaaq tupinnanngilaq Lars
Emil suleqatigileratsigu, uat-
situlli namminersomeruler-
nissaq pillugu eqqarsamer-
mut tiguartisimatigisoq.
- 1971-imi landsrådimut qi-
nersinermi pingasuulluta kat-
tusseqatigiittut misilikkaluar-
parput, iluatsitsinngilagulli,
tamatumalu inemeranik Lars
Emil uangalu qinigaavugut,
Moses Sisimiuni ajorsaqqa-
tartoq. Kisianni ukiakkut
Folketingimut qinersinermi
qinigassanngortippoq, qini-
gaallunilu.
Moses kakkaqaaq
- Mosesitut ittumik Chris-
tiansborg-imiittoqalernera
uatsinnut Kalaallit Nunaan-
niittunut oqiliallannaqaaq,
tassani namminersomeruler-
nissamut isuma pillugu taper-
serneqarluarami. Aammalu
tamanna isumatusaarluni pik-
korillunilu anguaa. Kalaallit
Nunaata oqaaseqartartoraa ta-
persersortissarsiullaqqilluni-
lu.
- 1991-imi qinigaallunga
Nuummut tikikkama Lars
Emilip mittarfimmut aavaa-
nga, tamatumalu kingorna su-
tigut tamatigut peqatigiilerpu-
gut. Marluulluta - aammalumi
Mosesip - namminersomeru-
lemissaq pillugu isummamut
nuannaartorinninnitta sunniil-
luarsinnaalemissatsinnut pin-
ngitsoorani aqqutissiuussima-
vaatigut, maannalu ukiut 20-
inngorlugit nalliuttorsiunga-
jalemitsinni oqartariaqarpu-
nga, tamanna iluatsissimagip-
put isumaqarlunga.
- Oqitsuinnaasimanngilarli.
Qallunaat tungaannit kalaallit
kissaataat paasineqarluartua-
raluartoq, aallaqqaammulli
qulartunit saassutarineqartu-
artarsimavugut: Suli saper-
parsi. Imaluunniit Suli taa-
maaliomissamut inerilluarsi-
manngilasi. Kisianni taamani
utaqqisimagaluarutta suli
utaqqisimassagaluarpugut,
paasinarsivorlu taamaalior-
nissatsinnut piareersimasi-
malluta.
- Taamani Savalimmiuni
ikinngutigut ima ilisarisimal-
luartigilereersimavagut, aal-
laat taakku namminersomeru-
sinnaappata aammattaaq ua-
gut sapemaviamagu naluna-
tigu.
- Aallaammi pitsaanemsu-
milluunniit ingerlasimagunar-
pugut, Jonathan illarluni o-
qarpoq. Kalaallit Nunaata sa-
valimmiormiunit pitsaaneru-
sumik ingerlatsisimanerat tas-
sani isumagigaa ersarilluin-
narpoq.
Ilusiliaq pitsaasoq
- Aammami paasinarsisima-
voq kalaallit namminersor-
nerulersimanerat killeqarfigut
qaangerlugit soqutigineqarlu-
artoq. Israel-imi palæstina-
miut najugaanni namminer-
somemlemerup ilusaa pisa-
riaqartinneqarpoq, aammalu
Kosovo-mi aaqqiagiinngin-
nermut atatillugu namminer-
somerulemermut inatsit eq-
qaaneqarsimavoq.
- Namminersomerulemer-
mik ilusilersuinitsinni uagu-
innaq pisariaqartitatsinnut na-
leqqussaanata, aammattaaq
nunarsuarmi allani atorsin-
naasumik suliaqarsimanerput
soqutiginarpoq.
- Kisianni tamanna tupin-
narpallaanngilaq, tassami
namminersomerulemerput pi-
ngaartitsivallaamemik ima-
qanngilaq. Eqqarsartaatsinik
aallaaveqanngilaq. Kalaallit
namminersomeruneranni o-
qartussaaqatigiinneq aallaa-
viuvoq, nunatsinnut iluaqutis-
sanik periarfissaqarfiunermi
saniatigut aammattaaq naala-
gaaffimmi attaveqarfitsinnut
periarfissaqarfiugami.
- Kisiannili taanna kalaallit
kisimik ilusiliarinngilaat. Tas-
sami aamma qallunaat uat-
sinnut pissusilersoriaaseqar-
nerisa inemeraat. Assersuuti-
gilara Finlandimit ministeri
tikeraarluni paasillugu tupaal-
laatigimmagu tamaani akile-
raarutitigut isertitat nammi-
neerluta tigumminnartarigut.
Tamatumalu saniatigut aam-
ma Danmark-imit aningaasa-
nik pisartugut. Åland-imi
tamanna atugaanngilaq. Fin-
landimiorli isumaqarpoq aaq-
qissuussinerput pitsaasuullu-
nilu eqqortuusoq. Tupaallaa-
tigerujussuaannarpaali.
- Taamatut aaqqissuussineq
ikinngutigiilluarsimanngik-
kaanni anguneqarsinnaasi-
manngikkaluarpoq, tassa Dan-
markimut attaveqamitsinni,
kisiannili aamma nunatsin-
niittut sunillu tamanik pia-
reersaasut akunnitsinni.
- Taamani immitsinnut qa-
nittariaqarpugut. Unnuaq ta-
maat festerluta kamaaterujus-
suartariaqartarpugut, ullullu
tulliani oqarluta: Nå, sumut
killippugut? - tamatumalu ki-
ngoma sulinerput pimoorul-
lugu peqqissaarullugulu i-
ngerlateqqittarlugu.
Tapersersorneqarneq
- Namminersomerulemissa-
mut eqqarsaatit innuttaasut
taamani qanoq eqqarsaater-
sorfigisarpaat?
- Tapersersomeqarluarpoq.
Nammineq aalajangiisinnaas-
suseqamerunissamut kissaat
innuttaasuni tamani sorlaqar-
toq misigisimavugut, taper-
sersortissarsiorlunilu siunis-
sap qaamasunngortinniamis-
saa pisariaqarsimanngilaq.
- Akerlianik oqarpugut, ta-
manna aningaasanik naleqa-
riataarsinnaasoq. Qulamama-
vianngitsoq, siunissami ani-
ngaasat akiliutiginiakkatta
naatsorsoqqissaartalissagivut.
Namminersomerulemeq nu-
annersuinnaanngilaq. Kisian-
nili arlalitsigut pitsanngortita-
qarpugut.
- Iluatsitsiifeqarpugut. As-
sersuutigalugu ilinniartitaa-
neq naalagaaffiup tunniusin-
naasaanit pitsaanerusoq piler-
sipparput, aammalu ineqar-
neq siuariarfigalugu. Aap, i-
linniartitaaneq - isumaqarpu-
nga angusaqarluarsimalluta,
ilinniartitaanerup tiguneranit
ukiualunnguit qaangiutiinnar-
tut ilinniartunik naammassi-
soqartalersimammat.
- Aamma niuemeq naala-
gaaffiup aqutsinerata nalaani
kisermaassiffiusoq atorun-
naarsissimavarput allanngor-
tissimalluguluunniit, aamma-
lu attaveqaateqamermi ersa-
rissunik pitsanngortitsisima-
vugut.
- Aamma isumaqarpunga
namminersornerulersiman-
ngikkaluarutta Utoqqarmiut
Kangerluarsunnguanni er-
ngup nukinganik innaallagis-
siorfimmik, mittarfinnik al-
larpassuamillu pilersitsisi-
massanngikkaluarluta.
Peqqinnissaqarfik
tigujaarpallaarparput
- Kisiannimi aamma ilaan-
neeriarlutit aporfeqartarsi-
massaatit. Iluatsinngitsuuga-
qanngilatit?
- Kingumut qiviaraanni,
taamaaliortarnerlu ajornan-
nginnerpaasarpoq, isumaqar-
punga peqqinnissaqarfik tigu-
jaarpallaarsimallutigu. Sulias-
saqarfik taanna qallunaanit
tigummiinnarneqarsinnaallu-
araluarpoq, tassami katsorsar-
neqarnissamut piumasaqar-
neq tunngavilersussallugu a-
jomannginneruvoq. Suliassa-
qarfiup taassuma tigujartuaar-
nera allaanerulluinnartumik
pilersaarusiortariaqarsimagu-
naraluarparput. Mannali ti-
gummisaraarput, ukiunilu tul-
liuttuni maanna peqqinnis-
saqarfimmi ajornartorsiutit
qaangerniarlugit suliniuteqar-
neq annertunerusariaqarpoq.
- Aap, ilaanneeriarlunga
akimmiffeqartarpunga, pi-
ngaartumik Utoqqarmiut Ka-
ngerluarsunnguanni erngup
nukinganik innaallagissiorfi-
liomiarluta aalajangeratta.
- Taamani Danmark-ip
naalagaaffia Ægypten-imut
300 millioner koruuninik
taarsigassarsisitseqqammer-
poq, taamanilu isumaqarpu-
nga Ægypten tunineqarsin-
naappat aammattaaq uagut
tunineqarsinnaalluta. Taman-
na pillugu Uffe Ellemann
Jensen oqaloqatigaara, tama-
tumalu pisinnaanera qularin-
ngilaa. Schliiter oqaloqati-
giinnassavat. Taamaaliorpu-
ngalu, taannali naalagaaffiup
Kalaallit Nunaannut taarsi-
gassarsisitsinissaanut itigartit-
sivoq, taamatullu inemeqar-
poq.
- Taamatut pineqamera pa-
katsissutigeqaara. Erngup nu-
kinganik innaallagissiorfilior-
nissarsuarmut qallunaanit ta-
persemeqamissara naatsor-
suutigisimagaluarpara, itigar-
titaallungali. Nakkaannan-
ngilagulli, nunanilu avannar-
lemi aningaaserivinnit ani-
ngaasaliisartunit, Norge-p
naalagaaffianit aamma ani-
ngaaserivinnit assigiinngitsu-
nit taarsigassarsisinneqarpu-
gut. Oqarsinnaavungalu nor-
gemiut suleqatigineri naam-
magisimaarluarakku. Taa-
maalillunilu Danmarkimut
attaveqamermi iluatsinngitsut
nunanik avannarlemik attave-
qamikkut iluatsiffiupput. Tas-
sani Danmark pinngitsoorsin-
naanagu isumaqartuaraluarlu-
ta, taamaanngitsoq uppemar-
saatissarsivarput.
Nunat avannarliit
Junnullu
- Nunat avannarliit Island-ilu
pillugit soqutigisatit qanga
aallutilerpigit?
- Danmark-imi ilinniartuu-
gallaramali savalimmiormiu-
nik islandimiunillu ikinngute-
qarluarpunga, aammalu Mo-
ses Olsen Henrik Lund-ilu Is-
land-imut ilinniariartorput.
Uanga ilaasussaagaluarpu-
nga, taamanili København-
imi upperisarsiomermik ilin-
niagaqarlunga aallartereera-
ma unitsiinnarsinnaasiman-
ngilara.
- Kisianni ikinngutitoqarsu-
akka marluullutik Island-imi
attaveqarfippassuaqarput at-
tuumaffeqarluarlutillu. Ua-
ngali aamma Island nunallu
avannarliit allat sammisarsi-
mavakka.
- 1971-imi landrådimut siu-
littaasumut ullinngorama sa-
vaateqameq pillugu Grøn-