Tíminn - 23.08.1975, Blaðsíða 13

Laugardagur 23. ágúst 1975
TÍMINN
13
jm wii iiff 'Hf fi 11
Enn málaskorðan o. fl.
Jóhann Sveinsson frá Flögu
skrifar:
„Gamall pennavinur minn,
Halldór Kristjánsson á Kirkjubóli
ritariTimann (Landfara) 13. júni
s.l. um skýringar minar á visu sr.
Eiriks Hallssonar: Suörabát viö
gómagöng o.s. frv. Eru athuga-
semdir hans skynsamlegar og
settar fram af hófstillingu. Ég er
honum samdóma i þvi, aö mála-
skoröa eöa mála skoröa (jafnrétt,
hvort ritaö er i einu orði eða
tveimur) sé ekki nein ágætis-
kenning. Verst er, að mér hefir
ekki tekizt að finna þessa
kenningu annars staðar, né held-
ur beinar hliðstæður við hana.
Það er laukrétt hjá H.K., að
skorða merkir vanaleg e-ð, sem
skorðar, heldur föstu, en einnig
e-ð, er veitir stuðning, sbr. að
fara úr skorðum: fara úr lagi (sjá
orðab. menningarsjóðs undir
skorða). Vera má að skáldið
kenni tunguna þannig, af þvi að
hún skorði, setji takmörk milli
máls og þagnar. Einnig mætti
hugsa sér, að það teldi tunguna
skorða málið, þ.e. fella það I
skorður ljóðstafa og rims. í þriðja
lagi er orðið skorð(a) notað sem
stofnorð i kenningum, i öðrum
samböndum, svo sem i kven-
kenningum, t.d. nálaskorð(a) Þá
er skorða, oft ritað skorð, látið
tákna tré, sem raunar er, sbr.
auðareik. Nú er tunga oft kennd
sverð máls (Snorra-Edda), fleinn
máls og jafnvel tangi máls (sbr.
Mærðarsnúran myndast veik/-
máls af tanga flnum, lausavisa,
er ég kann engin Skil á, og virðist
málstangi hljóta að merkja
tungu) Skáldið gæti þvi jafnvel
nefnt tunguna tré máls (mála)
Skáldin voru heldur ekki sérlega
nákvæm I kenningum og fóru ekki
nákvæmlega eftir kennslu-
bókinni, Snorra-Eddu.
Eftir orðanna hljóðan mætti
skilja orðið málaskorða stöðvun
máls, eiginlega þá þögn og það
virðist mér H.K. helzt gera.
Reyndar nefnir hann ekki
beinlínis hvað mála merki, enda
spyr hann um það. Ekki get ég
samt fallizt á skýringu H. K.,
m.a. af þvi, að skáldið er einmitt
að hefja kveðskapinn. Heldur
hefði skýring H.K. átt við, ef
visan hefði staðið I endi rimu, og
ég ’ held, að málaskorða hljóti að
vera tunga, hvernig svo sem þaö
er hugsað. Hins vegar hafi ég ekki
ætlað mér þá dul, að ég sé neinn
hæstiréttur I þessum efnum frem-
ur en öðrum.
Um orðið gómagöng er öðru
máli að gegna. Þar eru til hlið-
stæður, en þær verður maður
helzt að hafa, en ekki skýra orð
eða orðasambönd sem einangrað
fyrirbæri.
Ég held, að H.K. skilji orðið of
bókstaflega. En á þeim tima, er
rimurnar voru ortar og reyndar
miklu siðar, höfðu menn sáralitla
þekkingu á likama mannsins,
stórum minni en vér nú á dögum,
þótt ekki séum sérlærðir I þeim
efnum, enda ekki nákvæmir um
merkingu orða. Snorri segir I
Skáldskaparmálum: „Munn
skali svo kenna að kalla — hús-
tungu — góma, vara eða þvilikt.”
(E.S.St., Rvik 1907, útg. F. Jóns-
sonar, bls. 262) 1 Lokrum (1, 15)
kemur fyrir góma rann (Rlmna-
safn ved Finnur Jónsson, Kaup-
mannahöfn, 1905-12) og leggur FJ.
það út munnur. En rann ihvk),
merkir, eins og við báðir vitum,
hús sbr. granni (úr ga-ranni,
eiginl. maður I sama ranni) Arni
Böðvarsson kveður: — „Benja-
min og bragnar hans/báru vln að
góma skans” (Rimur af Olfari
sterka (XI, 14) Viöeyjarklaustri
1834) Að visu er hér ekki talað um
göng gómanna, en ég held, að
niðurstaðan verði sú sama. Skáld
fyrri alda voru og eru reyndar
ekki enn hárnákvæm I meðferð
orða og kenninga. Má finna þess
mörg dæmi úr rlmum, þótt ekki
verði gert hér, og göng eru vissu-
lega hluti húss.
Hér hefir orðið langt mál af litlu
tilefni. En mér þykir alltaf vænt
um, þá er menn, sem ekki eru
sérlærðir, og á ég þar einkum við
Islenzk fræði, leggja e-ð til
málanna, ef það er gert af viti og
skilningi, eins og H. K. hefir gert,
þótt við séum ekki sammdla.
Ýmsir áhugamenn I islenzkum
fræðum, hafa sýnt lofsverðan
áhuga á þeim, sumt góðra gjalda
vert. Að sömu ber það við, að
sllkir menn bera fram
staðhæfingar, sem staðreyndir
væri, og getur það villt um fyrir
almenningi. Vissulega er mikils
vert að njóta handleiðslu góðra
kennara I háskóla, en vara mega
menn sig á þvi að feta einungis
troðnar slóðir en llta hvorki til
hægri né vinstri og yppta öxlum
hugsunarlltið við öllu, er brýtur I
bág viðhefðbundnar kenningar af
vanafestu eða jafnvel lærdóms-
hroka. En mikið eigum vér for-
feðrum vorum á liðnum öldum
upp að inna. Þeir héldu við ís-
lenzku máli og menningu, rituðu
við daufan bjarma fífukveiksins
I köldum torfbæjum, og áttu þar
engu slður hlut að máíi sjálf-
menntaðir menn en lærðir. — Nú
um stundir virðast bandarlsk
menningaráhrif eða ómenningar
vera að heltaka íslenzkt þjóðlif.
Kemur það m.a. fram hjá fjöl-
mörgum, sem tala og skrifa I fjöl-
miðla, að þá vantar tilfinnanlega
Islenzka málkennd. En meðan
margt er sjálfmenntaðra áhuga-
manna, sem sinnir Islenzkum
fræðum, hver svo sem árangur-
inn verður, jafnvel einungis
áhuginn einn, þá örvænti ég ekki
mjög um Islenzkt mál og
menningu. En ef vér látum fyrir
róða menningu vora og mál, en
tökum upp erlenda sníkju-
menningu I staðinn, menningu
hvaða þjóðar sem er,hættumvið
vissuleg að vera sérstök þjóð.
Bíða vor þá sömu örlög og
Orkneyinga og Hjalta, svo að e-ð
sé nefnt.”
SYRPA UR
VERKUM HALL-
DÓRS LAXNESS
FVRIR nokkrum árum hóf Rikis-
útgáfa námsbóka útgáfu nýs
bókaflokks, sem ber heitið Bók-
menntaúrval skólanna. Mark-
miðið er fyrst og fremst að greiða
fyrir aukinni kynningu bók-
mennta og glæða áhuga á þeim,
sérstaklega I skólunum.
Þriðja bókin i þessum flokki er
Pétur Guðfinnsson:
Athugasemd
t frétt I Timanum er þvi rang-
lega haldið fram, að Sjónvarpið
hafi verið samstarfsaðili
Magnúsar Jónssonar við gerð
myndarinnar „Ern eftir aldri” og
hafi átt að greiða ákveðinn hluta
kostnaðar við gerð myndarinnar.
Hið rétta er að Sjónvarpið gerði
samning við Magnús Jónsson um
kaup á tilteknum sýningarrétti I
sjónvarpi á þessari mynd. Samið
var um ákveðna greiðslu kr.
1.350.000,- og átti Magnús Jónsson
að skila myndinni fullbúinni til
Stjónvarpsins. Þessi upphæð
skyldi greiðast i nokkrum áföng-
um, eftir þvi sem verkinu miðaði
áfram. Magnús Jónsson upplýsti i
samningaviðræðum við Sjón-
varpið, að hann teldi að kostnaður
við gerð myndarinnar yrði kr.
1.700.000. Engin tök voru á þvi að
sannreyna þá tölu, þar sem
aöeins lá fyrir ófullkomið handrit
af söguþræði. í samningnum var
heldur ekkert ákvæði umþað, að
Sjónvarpið gæti fylgzt mcð
kostnaði við gerð myndarinnar,
enda óþarft, þar sem samið var
um fasta greiðslu fyrir sýningar-
rétt, en ekki gert ráð fyrir, að
Sjónvarpið bæri tiltekinn hluta
framleiðslukostnaðar. Mér þykir
einnigréttað vekja athygli á
þvi að talan 1.350.000, sem vitnað
er I sem 3/4 greiðslu af
kostnaðinum 1.700.000 er ekki 3/4
af þeirri tölu.
nú komin út. Nefnist hún Syrpa,
úr verkum Halldórs Laxness. i
henni eru valdir kaflar, sem Hall-
dór Laxness hefur valið úr verk-
um sinum til þessarar útgáfu,
hinir elztu úr Vefaranum mikla,
en hinn yngsti úr Innansveitar-
kroniku.
Bókina prýöa teikningar eftir
Harald Guðbergsson. Höfundur
ritar inngangsorð að efni bókar-
innar,en að auki hefur hann sam-
ið orðskýringar aftan við hvern
leskafla.
Fremst i bókinni fer ritgerð um
höfundinn eftir Matthias
Johannessen ritstjóra, sem hann
nefnir Nokkur orð um fjallræðu-
fólk og fleira i skáldskap Halldórs
Laxness. Þess má geta, að síðasti
kafli bókarinnar, Sagan af brauð-
inu dýra, er prentaður hér i fyrsta
skipti I Islenzkri útgáfu eftir texta
þeim, sem gefinn var út I Sankt
Gallen I Sviss árið 1972, en siðan
birtisthann breyttur I Innansveit-
arkroniku.
Syrpa úr verkum Halldórs Lax-
ness er 222 bls. að stærð. Ólafur
Pálmason sá um útgáfuna. Set-
berg prentaði.
t ráði er að gefa út á hljóm-
bandi lestur höfundar á völdum
köflum úr bókinni.
t bókaflokknum Bókmenntaúr-
val skólanna hefur áður komið út
Leikur að stráum eftir Gunnar
Gunnarsson (1970) og Kristrún i
Hamravik eftir Guðmund G.
Hagalin (1972).
Heyskap borgið með
tíu daga þurrkatíð,
segir Halldór Pdlsson, búnaðarmólastjóri
Flugleið
5.200 kr.
ir bjóða
r-3%
LANDVERND
Gsal—Reykjavlk — Þessir tveir
þurrkdagar i vikunni hafa gert
mikið gagn, en hvergi nærri nóg.
Bændur sem áttu flatt hey og hey
i görðum, þegar þurrkurinn kom,
hafa margir hverjir náð þvi öllu
inn. Þeir bændur sem hins vegar
byrjuðu ekki að slá fyrr en glaðn-
aði til, munu flestir hafa fengið
vætu ofan i. Ef það kæmi vika til
tiu daga samfelldur þurrkur væri
heyskap á Suðurlandi borgið,
sagði Ilalldór Pálsson, búnaðar-
málastjóri, þegar Timinn ræddi
við hann i gærdag.
Halldór kvað það engum vafa
undirorpið, að margir bændur
hefðu fengið vætu ofan I hálfþurrt
hey I gær. Sagði hann, að það
munaði miklu fyrir bændur, hvort
þurrkdagarnir væru tveir eða
þrir, því það hey, sem bændur
hefðu slegið fyrsta þurrkdaginn
hefði tæpast verið orðið þurrt i
fyrrakvöld. Margir bændur hafa
sett það hey i garða, en fáir
hirtþað til fulls.öðru máli gegnir
um þá bændur, sem áttu flatt hey
á þriðjudaginn, — þeir hafa náð
þvi öllu inn, áður en byrjaði að
rignaigærmorgun, sagði Halldór.
— Þessir þurrkdagar hafa gert
mikið gagn, en hvergi nærri nóg
miðað við þörfina, sagði búnaðar-
málastjóri að lokum.
BH-Reykjavik. — Skömmu áður
en fundur i félagi flugfreyja og
flugþjóna hófst á fimmtudags-
kvöldið, barst félaginu sáttatilboð
frá flugfélögunum, þar sem
gengið var til móts við kröfur
félagsins, að þvi leyti að verðlags
uppbætur i krónutölum kr. 5.200,-
skyldu greiddar, að frádregnum
prósentuhækkunum, 3%, sem enn
er deilt um.
Þótti félagsmönnum rétt að at-
hug þetta tilboð frekar, og var á
fundinum samþykkt að fela
samninganefnd áframhaldandi
viðræður — en gripa ekki að sinni
til aðgerða til að leggja áherzlu á
kröfurnar.
AUGLÝSIÐ I TIMANUM
SNOGH0J
Nordisk folkehojskole
(v/ den gl. Lillebaeltsbro)
6 mdrs. kursus fra 1/11
send bud efter skoleplan
DK 7000 Fredericia,
Danmark
tlf.: 05 - 95 2219
Forstander Jakob Krdgholt
o
Vesturför
Seattle I Bandarlkjunum og I lok
ferðar heimsóttum við einnig Is-
lenzkt heimili I Vancouver, en þar
sýndi ég að kvöldlagi skugga-
myndir að heiman, eins og á ein-
um tveim stöðum öðrum.
íslendingar
þjóðræknastir Norður-
landabúa vestra
Ljóst er eftir ferðina, að Vestur-
slendingar hafa mikinn áhuga á
að halda tengslum við gamla
landið og að halda við málinu eft-
ir þvi sem kostur er, þótt mönn-
um sé ijóst að erfiðleikar á þvi
fara vaxandi eftir þvi sem frá lið-
ur. Ég sat fund með útgáfustjórn
Lögbergs Heimskringlu, og er
mikill hugur i henni að halda
áfram útgáfu blaðsins. En allir
virðast sammála um að það sé
meginatriði til að tengja þetta
sarnpn. Svo er að sjá sem tslend-
ingar i Kanada geri meira en
nokkrir aðrir Norðurlandabúar til
að halda við sinum tengslum við
sina fornu ættjörð. — SJ.
ÞESSI ungu skáld (sjá mynd)
verða meðal þeirra, sem flytja
verk sin I Norræna húsinu i dag
23. ágúst klukkan 15(3 e.h.). Flest
skáldin lesa ljóð, sum við undir-
leik. — Bækur þeirra verða til
sölu á staðnum. — Aðgangur er
kr. 200. Þessir flytja: Árni Lars-
son, Bernharður Bjarni, Birgir
Svan, Dagur Sigurðarson. Einar
Ölafsson, Ernir Snorrason, Geir-
laugur Magnússon, Hrafn Gunn-
laugsson, Megas, Ólafur Gunn-
arsson, Ölafur Haukur Simonar-
son, Ólafur H. Torfason, Pétur
Gunnarsson. Pétur Hafstein Lár-
usson, Sigurður Guðjónsson, Sig-
urður Pálsson, Stefán Snævarr,
Steinunn Sigurðardóttir. Kynnir
er Sveinn Allan.