Tíminn - 05.11.1975, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 5. nóvember 1975
TÍMINN
15
Eitt skeinmtilegasta atriði óperunnar er frá kránni. Smyglararnir hafa afvopnað Zuniga, flokks-
loringja.
Opera d
íslenzkum búningi
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
CARMEN, ópera í 4 þáttum, eft-
ir Bizet — frumsýning.
Leikstjóri
Jón Sigurbjörnsson.
Persónur og söngvarar:
Carmen, sigaunastúlka, Sigrið-
ur E. Magnúsdóttir
Don José, liðsforingi Magnús
Jónsson
Escamillo, nautabani Walton
Grönroos
Micaela, sveitastúlka Ingveldur
Hjaltested
Frasquita, sigaunastúlka Elin
Sigurvinsdóttir
Mercedes, sigaunastúlka Svala
Nielsen
Zuniga, flokksforingi Hjálmar
Kjartansson
Moralés, liðsforingi Halldór Vil-
helmsson
Dancaire, smyglari Kristinn
Hallsson
Remendado, smyglari Garðar
Cortes
Auk þess koma fram Þjóð-
leikhússkórinn, drengjakór og
félagar úr Sinfóniuhljómsveit
íslands, sem leika undir stjórn
Bohdans Wodiczko.
Þjóðleikhúsið frumsýndi
óperuna Carmen eftir Bizet sið-
astliðinn föstudag. Hundrað ár
eru síðan Bizet samdi Carmen,
en óperan var frumflutt i Paris
3. marz 1875.
Henni var þá tekið fáiega.
Af Bizet er það hins vegar að
segja, að hann andaðist nokkr-
um mánuðum siðar og mun ár-
tiðhans hafa verið fyrir örfáum
dögum.
Þegar óperan var frumflutt
fór söngkonan Galli-Marié með
aðalhlutverkið og eins og segir i
leikskrá — var Biszet „ánægður
með hana, en kröfuharka henn-
ar var slik, að hann varð að
semja innkomuariu hennar
þrettán sinnum, áður en hún var
ánægð. Á síðustu stundu sam-
þykkti hún svo Habanera-söng-
inn, sem Bizet varð sjálfur að
semja texta við að nokkru
vegna hins knappa tima. — Við-
tökur áhorfenda voru hóflegar
og ekki margt, sem benti til
þess, að óperan ætti eftir að
verða ein kunnasta og vinsæl-
asta ópera sem um getur. Gagn-
rýnendur frönsku blaðanna
virðast á báðum áttum, flestir
hafa þeir fyrirvara á hugsan-
legum hrósyrðum. Einn þeirra
lætur jafnvel i ljós óskir um, að
leitað hefði verið til annars tón-
skálds til þess að semja tónlist
við jafn ánægjulega sögu. Þvi að
efnið hreif. Carmen var að þvi
leyti timamótaverk, að efni og
efnismeðferð var óvenjuleg á
þessum tima, alþýðlegt raunsæi
þykir hér mjög nýstárlegt og
verður upphaf hins svokallaða
,,verismo”-skóla á Italiu.” —
Með Carmen reynir Bizet að
færa óperuna i nýjan búning,
tekur upp einhvers konar raun-
sæisstefnu i óperunni, að svo
miklu leyti sem það er unnt.
Engar þjóðir munnhöggvast
samt raunverulega með ariu-
söng, það vitum við,menn
syngja i baðinu, i rútubilum og i
Sigriður E. Magnúsdóttir i hlut
verki Carmenar. Eitt stærsta
og eftirsóttasta óperuhlutverk
óperulistarinnar. Það er
draumur allra kvenna, sem
stunda óperusöng að syngja
þetta hlutverk.
viðkvæmum afmælum vina
sinna. Dags daglega syngja
menn ekki á kvennafari, ekki á
Islandi. Raunsæisstefna óper-
unnar á þvi örðugt uppdráttar
hér.
Til munu nokkrar flutnings-
gerðir af Carmen. Sumar með
meira tali en okkar, aðrar með
minna. Undir talinu er þá leikið
á hljóðfærin.
Jón Sigurbjörnsson, sem leik-
stýrði verkinu hér, velur þvi
millileið. Honum til aðstoðar
var Katalóniu — íslendingurinn
Baltasar, sem vafalaust hefur
átt að tryggja hið spænska um-
hverfi. Bizet hafði aldrei til
Spánar komið, en sagan gerist á
Spáni og tónlistin er samin með
hliðsjón af spænskri tónlist.
Viðhorfin hér á landi eru allt
önnur, og þvi dregur leikstjór-
inn réttar ályktanir. Hann reyn-
ir ekki að láta fjölefli sitt taka
upp spænska takta og fram-
komu. Meira að segja nauta-
baninn hefur á sér islenzkt yfir-
bragð og sama er að segja um
hermanninn José og um si-
gaunastúlkuna Carmen.
Þetta er rétt stefna. Viþ lifum
I öðru umhverfi en sagan, I landi
þar sem nautaket er niðurgreitt
og nautadráp kemst ekki i blöð-
in, nema þegar rætt er um efna-
hagsmál og niðurgreiðslur.
Hetjudáðir eru þvi engar utan
um stétt nautabanans, og
það myndi ekki hjálpa honum
neitt að taka upp nýtt göngulag
og sveiflur.
A hinn bóginn gleymist Spánn
ekki alveg. Honum er aðeins
haldið innan ákveðins ramma.
Bizet lifði það ekki að sjá
Carmen hljóta heimsfrægð, né
heldur að sjá hana verða ein-
hverja vinsælustu óperu heims-
ins. Aðalhlutverkið — Carmen
— er óskahlutverk allra kvenna
er leggja stund á óperusöng, og
lögin úr Carmen eru ekki ein-
asta kyrjuð upp á sviði, heldur
eru þau á öllum meiriháttar
söngskrám á konsertum heims-
ins og menn syngja þau fullir i
samkvæmum útum allan heim.
Sigríður E. Magnúsdóttir
syngur Carmen að þessu sinni.
Hún er ung söngkona, fædd
um það leyti, sem Carmen var
um sjötugt, hóf söngnám þegar
hún Carmen var um áttrætt og
hefur siðan verið I ströngu
námi, heima og erlendis.
Sigriður E. Magnúsdóttir var
kjörin I þetta hlutverk, til þess
bentu öll skynsamleg rök, þvi
hún er efnilegasta söngkona
landsins. Nýkomin til starfa eft-
ir langvinnt alvarlegt söngnám.
Sigríður E. Magnúsdóttir
brást ekki vonum manna i hlut-
verki Carmenar. Fór þar saman
glæsilegur söngur og leikur.
Svona fólk gerir bókstaflega
ekkert illa, flest allt vel og af-
ganginn a.m.k. faglega.
Svona þjálfuðum söng fylgir
margt meira en sjálft lagið. Til
dæmis öryggið. Það hvarflar
ekki að mönnum út i sal, að neitt
geti farið úrskeiðis á brothætt-
um augnablikum, þegar streng-
ir tilfinninganna eru þandir til
hins ýtrasta. Venjulegir söngv-
arar duga skammt i svona verk,
aðeins þrautþjálfað fólk endist i
svona langan söng.
Sigriður E. Magnúsdóttir er
vel að þessum óperusigri sinum
komin, og það var mál manna
að sjaldan hafi jafn heillandi
söngur stigið upp hér.
Magnús Jónssonfór með hlut-
verk Don José, liðsforingja sem
stungið er i svartholið fyrir
Carmen. Hann leggur allt i
sölurnar fyrir Carmen, og i lok-
in verður hann banamaður
hennar, og kastar sér yfir lik
hennar i lokaatriðinu.
Þetta er vandasamt hlutverk,
sem krefst ekki einasta söngs,
heldur þarf hann að vekja
samúð. Ef menn verða bara
fegnir þvi að örlögin taki
Carmen frá honum, þá fer inni-
hald óperutextans að raskast.
Magnúsi tekst þetta vel og
rödd hans hefur aldrei verið
betri.
Finninn Walton Grönroos fer
með hlutverk Escamillo, nauta-
bana. Ef til vill saknar maður
mest hinna spænsku áhrifa i
hlutverki hans. Nautabanastill
hans er ekki i samræmi við það,
sem maður hafði imyndað sér.
Á hinn bóginn er Walton
Grönroos ágætur söngvari, og
þótt rödd hans sé ekki mjög
mikil, hefur hún þó ýmsar
mikilsverðar eigindir hinnar
sönnu karlmennsku.
Ingveldur Hjaltested fór með
hlutverk Micaelu, sveitastúlku
og hlaut lof áheyrenda fyrir
söng sinn á fjallinu.
Elin Sigurvinsdóttir og Svala
Nielsen fara með hlutverk si-
gaunastúlkna, þeirra Frasquitu
og Mercedes. Elin er ávallt
skemmtileg á sviði, og þær
stöllur vöktu oft kátinu með
framgöngu sinni og nærveru.
Hjálmar Kjartansson lét Zun-
iga, flokksforingja og fórst vel,
og sama má segja um Halldór
Viihelmssoni hlutverki Moralés
liðsforingja. Halldór Vilhelms-
son fer nú með fyrsta einsöngs-
hlutverk sinn i Þjóðleikhúsinu,
en Hjálmar hefur komið fram i
fjölmörgum óperum.
Kristinn Hallsson og Garðar
Cortes léku smyglarana, Dan-
caire og Remendado. Þeir
kumpánar settu sinn svip á sýn-
inguna. Það munar um minna
en rödd Kristins Hallssonar á
svona sýningu, þó að tækifærin
séu ekki mörg i þessu hlutverki.
Þeir kumpánar hafa ágæta
óperu leikhæfileika.
Þetta voru einsöngvararnir.
Auk þeirra koma fram liklega
50-60 manns, þar i talið Þjóð-
leikhússkórinn, drengjakór,
hermenn og dansarar. Hijóð-
færaleikarar úr Sinfóniuhljóm-
sveit íslands léku undir öruggri
stjórn Bohdan Wodiczko.
Vikjum nú ögn að uppsetningu
Jóns Sigurbjörnssonar.
Eins og áður var sagt, velur
leikstjórinn þann kostinn að
reyna ekki að gera sýnmguna
„spænska” um of. Norrænir
menn eru liðstirðari og stifari
en hinir framandlegu og blóð-
heitu Suður-Evrópubúar. Sagt
er, að djöfullinn hafi með sjö
ára skólanámi aðeins lært þrjú
orð I máli Baskanna og má það
til marks vera um það hversu
lengi verið er að tileinka sér
sumt. Andalúsiumenn eru á
hinn bóginn aðalhöfundar að
þeim lifsstil, sem talinn er vera
dæmigerður fyrir Spán, að mati
Norður-Evrópubúa.
Aðferð Jóns er farsæl, þannig
að ekki þarf t.d. að kenna þjóð-
leikhúskórnum nýtt göngulag og
borgarstjórar og nautabanar
geta rölt um sviðið einsog naut-
peningurinn, sem þeir ætla að
fara að murka úr lifið. Á hinn
bóginn hjálpar það sjálfri
Carmen litið. Hún sem á að vera
ástleitin, spænsk og hálf-villt.
Tatari. Svona óarga dýr er
vandmeðfarið innan um
þyngslalegan limaburð og
dapurlegt yfirbragð Islendinga.
Þvi verður að draga af Carmen
og og þeim karlpeningi sem á
eftir henni fer. Þessi aðferð
kemur þvi helzt illa niður á
stóru hlutverkunum, en heildar-
blærinn verður betri, eðlilegri.
Leiktjöld Baltasars voru við-
velldin og búningarnir voru
fagrir. Ef hann hefur valið lit-
ina, sem er liklegast, þá verður
það að segjast honum til hróss
að þeir voru óvenju fallegir og
hrærðust vel saman og mynd-
rænt i fjöldasenunum. Ef að ein-
hverju skal finna, þá er of
þröngt um hópinn á sviðinu og
streymi var vissum örðugleik-
um bundið. Baltasar þyrfti næst
að ná ýmsum skartgripum af
fátæklingunum i sýningunni.
Þeir eru i ósamræmi við lifs-
kjör þeirra.
Jón Sigurbjörnsson mun hafa
unnið þessa sýningu i tima-
þröng. Þesssér ekki mikið stað.
Samspil söngvara og kórs var
t.d. ágætt.
Jón lét þess getið i útvarps-
viðtali á frumsýningardaginn,
að óperuformið væri þess eðlis,
að raunsæi kæmist ekki að,
heldur væri það tjáningarform
öfganna og innan þess yrði að
vinna.
— „Öperuformið sjálft er
aldrei raunsætt að minum
dómi.” sagði hann „ég hefi þó
reynt að láta fólkið haga sér I
raunsæisstil innan þess ramma
sem óperan leyfir”.
Fyrir bragðið verður sýning
Jóns frjáls, og sem leikstjóri
geturhannhrósaðsigri. Um það
eru viðtökur áheyrenda til vitn-
is.
Það er boðað i fjölmiðlum að
Rut Magnússon, óperusöngkona
muni syngja hlutverk
Carmenar á tveim sýningum,
sem i hönd fara og Jón Sigur-
björnsson mun taka við af
Walton Grönroos, eftir átta
sýningar, en sá siðarnefndi er
ráðinn að þýzku óperunni i
Berlin, og verður að mæta þar
til starfa. Hafa þau Jón æft hlut-
verk sin með það fyrir augum
að þau taki við. Við munum þvi
fá tvö afbrigði óperunnar og
eykur það á f jölbreytnina.
Óperusaga Þjóðleikhússins er
orðin löng, svo til jafn gömul
húsinu og án þessa húss væru
óperur liklega óþekktar hér á
landi. Segja má sem svo, að
þetta séu dýrar sýningar og
langsóttar, en óneitanlega fylgir
þeim eftirvænting og nokkur
upphafning. Þótt erlendar
óperurhafi orðið til sem munað-
ur löngu horfinna yfirstétta, þá
eru þær alþjóðlegar lika.
Öperulist er flutt við öll tæki-
færi. Við kunnum þessi lög,
þekkjum þau og þau ná til
okkar, þvi að þau tala alþjóðlegt
mál. Gifurleg aðsókn að óperum
þjóöleikhússins er til vitnis um
það.
Jónas Guðmundsson
Magnús Jónsson og Sigriður E..
Magnúsdóttir i blutverkum sin-
um.