Tíminn - 30.01.1976, Blaðsíða 19

Föstudagur 30. janúar 1976.
TtMINN
19
Gerðardóminum um hitaréttindin
á Svartsengi fylgir löng og itarleg
greinargerð. Hér á eftir fara
helztu atriði þessarar greinar-
gerðar.
Núverandi áætlanir um hita-
veitu frá Svartsengi, sem eru til-
efni gerðardómsmáls þessa,
byggjast á frumáætlun Fjar-
hitunar h/f, sem i þýðingarmikl-
um atriðum er unnin i samvinnu
við Orkustofnun, og á grundvelli
rannsókna hennar. Meginniður-
stöður nefndrar áætlunar eru
þessar: ,,Gert er ráð fyrir, að
hitaveitan nægi til hitunar allra
húsa i Grindavik, Njarðvikum,
Keflavik, Sandgerði, Gerðum og
Vogum.
1. áfangi virkjunar miðast við
45MW afl hjá notendum.
Aætlað er, að öllum framkvæmd-
um ljúki á árinu 1978.
Heildarstofnkostnaður er áætlað-
ur 2420 milljónir króna, og skipt-
ist hann þannig:
Dreifikerfi 1055 Mkr.
Aðveituæðar 795 Mkr.
Virkjun 570 Mkr.
Kostnaðaráætlun miðast við
verðlag i lok febrúar 1975.
1 kostnaðaráætlun er ekki talinn
kostnaður við kaupa á landi eða
neinum réttindum, né heldur
kostnaður við framkvæmdir, sem
þegar hafa farið fram á jarðhita-
svæðinu.
1 kostnaðaráætlun er reiknað
með fullum tollum og aðflutn-
ingsgjöldum af öllu efni og öllum
tækjum til verksins.
Gert er ráð fyrir, að stofnfram-
lag eigenda (sveitarfélaganna og
rikissjóðs) verði 50 Mkr, heim-
æðagjöld af húsum, sem tengjast
veitunni árið 1978 og fyrr, 250
Mkr, og lánsfé á árunum 1975-1978
2170Mkr. Er þá miðað við, að lán
séu til 15 ára með 10% vöxtum,
þau séu afborgunarlaus 1. árið, en
greiðist siðan með jöfnum af-
borgunum á 14 árum.
Miðað við framangreindar for-
sendur þarf söluverð heita vatns-
ins að vera:
1976-1981
1982-1987
1988-1991
Frá 1992
80% af oliuverði
70%) af oliuverði
60% af oliuverði
50% af oliuverði
Rekstrar- og greiðsluáætlun
nær yfir timabilið 1976-1993. Sam-
kvæmt henni sparast um 10.300
Mkr. i oliukaupum á timabilinu,
og sparnaður húseigenda i
hitunarkostnaði verður um 3500
Mkr.”
Borholur, safnæðar
og varmaskipti
Á grundvelli athugana Orku-
stofnunar, þar á meðal umsagnar
frá 25. júli 1974, er gengið út frá
þvi i frumáætlun Fjarhitunar h/f,
að samanlagt afl allra fjögurra
holanna sé 200 kg/sek. og að það
dugi 50 MW varmaskiptistöð. 1
áætlun Fjarhitunar h/f er gert
ráð fyrir að bora eina holu til við-
bótar i öryggisskyni, og þá siðast
á framkvæmdatimabilinu. 1 áætl-
un Fjarhitunar er hins vegar ráð
fyrir þvi gert, að aflþörf þess
svæðis, sem hitaveitunni er ætlað
að ná til, verði orðin 63.4 MW 1987
og 102.6 MW árið 2000. t umræddri
áætlun Fjarhitunar h/f er ekki
miðað við, að hitaveitan nái til
Keflavikurflugvallar. Hins vegar
er að þvi vikið og segir meðal
annars svo um það atriði:
,,Rannsóknir þær, sem fram hafa
farið á jarðhitasvæðinu, benda
eindregið til þess, að nægilegrar
orku sé völ til þess að taka flug-
vallarsvæðið með. Hins vegar
þarf frekari rannsókn að fara
fram á öflun fersks vatns fyrir
varmaskiptin, áður en unnt er að
fullyrða, að nægilegt vatn fáist.
Eins og áður hefur verið vikið
að, er nokkur óvissa rikjandi um
gerð varmaskiptistöðvar, og er
nauðsynlegt að byrja á henni i
smáum stfl. Ljóst er, að hvernig
sem gerð stöðvarinnar verður
hagað, verður hún i mörgum
fremur smáum einingum. Þannig
hefur það litil sem engin áhrif á
kostnað við virkjun, hvort flug-
vallarsvæðið tengist veitunni eða
ekki. Aðaláhrifin yrðu væntan-
lega hlutfallslega lægri kostnaður
við gæzlu varmaskiptastöðvar-
innar. bá hefur tenging Kefla-
vikurflugvallar við veituna engin
áhrif á gerð né kostnað við dreifi-
kerfin i byggðunum. Eini hluti
hitaveitunnar, sem tenging
Keflavikurflugvallar getur haft
verulegáhrif á,eraðveituæðin aö
Njarðvikum.”
Um ofangreint efni segir einnig
svo i greinargerð Fjarhitunar h/f
frá 6. janúar 1976:
„Eina athugunin, sem gerðhef-
ur verið á stærri veitu, er bráða-
birgðaathugun á tengingu Kefla-
vikurflugvallar við hitaveituna.
Ef reiknað er með að hitaveitan
verði lögð strax i upphafi á Kefla-
vikurflugvöll og lagningu þar lok-
ið á árinu 1978, yrði aflþörf hjá
notendum hitaveitunnar árið 1979
um 90 MW.
Miðað við að greiðslubyrði hita-
veitunnar yrði hlutfallslega sú
sama og gert er ráð fyrir í frum-
áætlun, gæti orkuverðið til not-
enda lækkað úr 80% af oliukostn-
aði i 65% fyrstu rekstrar árin. Ár-
ið 1985 gæti orkuverðið verið
komið niður i 60% af oliu-
kostnaði.”
Stofnkostnaður 90 MW hitaveitu
er i siðastgreindri skýrslu áætlað-
ur kr. 3.876.000.000,- og reksturs-
kostnaður 1979 kr. 650.000.000,-.
Aætlað er, að varmaskipti fari i
megindráttum þannig fram, að
við hverja borholu verði komið
fyrir borholuskilju og i henni eru
skilin að vatn og gufa. Frá bor-
holuskilju við hverja borholu er
Hér má sjá varmaskiptistöðina á
Svartsengi.
Greinargerð
vegna gerðar-
dómsins um
hitaréttindi
við Grindavík
ráðgert að leiða vatn og gufu að
varmaskiptistöð eftir 250 mm
pipum. Aætluð meðallengd
þessara safnæða er 200m eða
samtals 400 m frá hverri holu.
Frá borholuskilju er mestur hluti
gufunnar leiddur að gufuspýti, en
hluta hennar má leiða að hverfli
til rafmagnsframleiðslu. Vatnið
frá borholuskilju er leitt að að-
skilju. Þar eru enn skilin að vatn
og gufa. og er gufan sameinuð
gufunni frá borholuskilju og leidd
að gufuspýti. Vatnið er leitt að
svokallaðri eimsvalaskilju, en i
henni er undirþrýstingur. Við
þann þrýsting sýður vatnið við 60
gráðuráC-Gufan, sem myndast
við suðuna, er leidd að eimsvala,
en vatnið er leitt i frárennsli og
ekki nýtt frekar. Kalt vatn er leitt
frá borholum i eimsvala og
blandast þar gufunni úr eim-
svalaskilju. Eftir að ferska vatnið
hefur verið hitað upp i eimsvala,
er það leitt að gufuþétti og bland-
ast þar gufu frá hverfli. Við
blöndunina hitnar vatnið i 61
C gráðu. Þaðan er vatnið leitt að
gufuspýti og hitað þar endanlega
upp í 110 C gráður með blöndun
gufu frá borholuskilju og aðal-
skilju. Eftir blöndunina i eim-
svala, eimþétti og gufuspýti eru i
vatninu ýmsar óæskilegar loft-
tegundir, einkum kolsýra úr guf-
unni og súrefni úr kalda vatninu,
sem valda mikilli tæringu. Er þvi
110 gráðu heitt vatnið leitt frá
gufuspýti að gaseyði og soðið þar
við venjulegan þrýsting i and-
rúmslofti niður i 100 C gráður. Við
suðuna rjúka lofttegundirnar úr
vatninu. Eftir það er vatnið
neyzluhæft og tærir ekki leiðslur.
Varmaskipti þessi eiga að fara
fram i sérstakri byggingu,
varmaskiptistöð, sem verður
mikið mannvirki. Áætlað er að
dæla vatninu frá varmaskiptistöð
i 2000rúmm miðlunargeymi og að
þaðan verði vatninu dælt að
byggðunum.
Miðað við hitaveitu fyrir allar
byggðir á Suðurnesjum er talin
þörf á 25 ha lands sem athafna-
svæði fyrir boranir eftir heitu
vatni og 10 ha lands sem lóð fyrir
ork uver. M iðað við h itav eitu fyrir
Grindavfk aðeins er landsþörfin
talin 6 ha vegna borana og undir
orkuver.
Frárennsli
Frá eimsvalaskilju er 60 gráða
heitur jarðsjór leiddur i frá-
rennsli. Þegar 45 MW virkjun er
fullnýtt, er frárennsli áætlað 1.8
milljónir lesta á ári. Gert er ráð
fyrir, að kisilútfelling á ári hverju
verði 500-1000 lestir. t gerðar-
dómsmáli þessu er lagt til grund-
vallar.að gert verði uppistöðulón
á svæðinu, þar sem kisillinn falli
út, en þaðan verði grafinn frá-
rennslisskurður til sjávar. Miðað
við hitaveitu fyrir allar byggðir á
Suðurnesjum er talin þörf á 25 ha
lands undir uppistöðulón og 3 ha
fyrir frárennslisskurð. Miðað við
hitaveitu fyrir Grindavik eru
samsvarandi landstærðir 2 ha og
3ha. Miðað er við, að frárennslis-
skurðurinn verði 10 m breiður og
að lengd hans i landi landeigenda
verði 2700 m.
Öflun kalds vatns
Svo sem fram kemur af þvi,
sem áður hefur verið rakið, er
nauðsynlegt að afla kalds vatns
fyrir varmaskiptistöðina. Er
fjallað itarlega um það vandamál
i fyrrgreindri skýrslu Orkustofn-
unar frá febrúar 1974. Þarf 230
1/sek af köldu vatni fyrir 45 MW
varmaskiptistöð. 1 greinargerð
Orkustofnunar frá þvi i septem-
ber 1975 (dskj. 26) er gengið út frá
þvi, að heppilegast sé. að bora eft-
ir köldu vatni vestan ti! i landi
Járngerðarstaða og Hópstorfu og
leiða það siðan að varmaskipti-
stöðinni. Er lega þess svæðis, sem
álitlegt þykir i þessu skyni, sýnt á
uppdrætti á dskj. 26. Er þar áætl-
að, að vinna megi það vatns-
magn, sem 100 MW varmaskipti-
stöð þarfnast, úr hvaða hluta
þessa svæðis sem er.
Miðað við hitaveitu fyrir allar
byggðir á Suðurnesjum er talið,
að landsþörf vegna öflunar kalda
vatnsins verði 25 ha, en 2 ha mið-
að við hitaveitu fyrir Grindavik
aðeins. Er þarna um að ræða
heildarlandsvæði fyrir borholur,
safnæðar og önnur mannvirki.
Lega safnæða og borhola er
mörkuð á uppdrætti á dskj. 24, en
tekið er fram, að ekki sé ljóst,
hvort kalda vatnsins verði aflað á
einu samfelldu svæði eða á fleir
aðskildum svæðum, þar sem það
sé háð vatnsleiðni bergsins, sem
ekki sé enn þekkt. Miðað við hita-
veitu fyrir allar byggðir á Suður-
nesjum er gert ráð fyrir að safn-
æð fyrir kalt vatn og aðveituæð til
Njarðvikurliggisaman og sé þörf
16 km breiðs landbeltis undir
lagnirnar. Kaldavatnslögn vegna
hitaveitu fyrir Grindavik er talin
'muna þurfa 8 m breiðrar land-
ræmu.
Lagning aðveituæða
Gert er ráð fyrir þvi, að til
flutnings heits vatns frá Svarts-
engi að byggðum á Suðurnesjum
verði notuð stálpipa, sem komið
verði fyrir á steyptum klossum.
Lagningu aðveituæðarinnar verði
hagað þannig, að fyrst verði land-
ið jafnað og eftir atvikum skipt
um jarðveg. Siðan verði steyptir
klossar, sem pipan á að hvila á.
Aðveituæð til Grindavikur frá
Svartsengi á að liggja samsiða
Grindavi"kurvegi að vestanverðu.
Æðin ver.ður að mestu leyti ofan-
jarðarog lögð eins nærri veginum
og unnt er, án þess að hindra
breikkun hans. Talið er. að þarna
þurfi aðeins að jafna nokkuð
landið, áður en undirstöður eru
steyptar ofan á jörðina.
Áðveituæð að Njarðvik frá
Svartsengi er aðalæð hitaveitunn-
ar, þar sem hún flytur vatn frá
Svartsengi fyrir öll byggðarlög á
Suðurnesjum, sem hitaveitan á
að ná til, önnur en Grindavik.
Gert er ráð fyrir, að aðveituæðin
verði lögð styztu leið frá Svarts-
engi til Ytri-Njarðvikur. Næst
Svartsengi er farið yfir apal-
hraun, sem auðvelt er að leggja
æðinayfir, þarsem aðeinsþarf að
jafna landið með jarðýtu og
steypa siðan undirstöður ofan á
jörð. Næst tekur við helluhraun,
sem er allgróið, og má búast við,
aðþar þurfi að fylla i lægðir undir
pipuundirstöðurnar og einnig að
grafa burt mold á nokkrum stöð-
um og fylla i staðinn með burðar-
hæfu efni.
Meginsjónarmið
landeigenda
Landeigendur telja ástæðu til
að ætla, að varmamagnið i
Svartsengi geti verið margfalt á
við það. sem upper gefið i skýrslu
Orkustofnunar frá september
1975. Engu að siður hafi Hitaveita
Suðurnesja krafizt kaupa á allri
hitaorkunni við Svartsengi. enda
þótt ætla veröi að hún sé til muna
meiri en Hitaveita Suðurnesja
þurfi til að sinna ætlunarverki
sinu. Ekki megi þetta leiða til
þess, að slfk umframorka verði
vanmetin og landeigendur beri
skarðan hlut vegna þess að Hita-
veita Suðurnesja gæti ekki hófs i
kröfum sinum. Ýmsir aðilar hafi
leitað eftir samningum við land-
eigendur um heimild til nýtingar
órkunnar, og sé meðal annars af
þeim sökum sýnt, að töluverður
markaður sé fyrir þessa orku, og
fari markaður vaxandi. Einnig
fari orkuverð hækkandi. Gufa sé
mjög verðmæt og verðmætari en
heitt vatn, þar sem gufuna megi
meðal annars nota til raforku-
framleiðslu. Við Svartsengi séu
þær sérstæðu aðstæður. að unnt
sé að fullnýta gufuna til raforku-
framleiðslu og nýta si'ðan af-
gangsvarmann til húsahitunar.
Þá fari hér saman nýting jarð-
varma og nýting jarðefna, þar
sem unnt sé að nýta ýmis upp-
leyst jarðefni, sem séu fyrir hendi
i töluverðum mæli. Þá liggi jarð-
hitasvæðið við Svartsengi sérlega
vel við samgöngum og markaðs-
svæðum og til muna betur en önn-
ur háhitasvæði landsins. Enn
fremur er af hálfu landeigenda
vakin athygli á þeirri aðferð við
mat hitaorku, að reiknað sé
heildarverðmæti hennar til neyt-
enda miðað við samsvarandi
verðgildi hitaorku. oliu eða verð-
gildi á heitu vatni frá öðrum hita-
veitum i landinu, og siðan metið.
hve stór hundraðshluti af heildar-
verðmætinu sé hæfilegur sem
bætur til eigenda þeirra gæða.
sem gera slika verðmætasköpun
mögulega. Loks er af hálfu land-
eigenda bent á þann möguleika.
að við mat á verðmæti jarðhitans
verði tekið mið af markaðsverði á
heitu vatni i kaupum og sölum hér
á landi.
Að þvi er varðar töku kalds
vatns, visa landeigendur til þess.
að vatnsréttindi jarðanna af þvi
tagi verði að mestu fullnýtt vegna
fyrirhugaðrar starfsemi. og séu
landeigendur samkvæmt þvi
sviptir möguleikum á ráðstöiun
vatnsréttinda til annarra og nyt-
ingu vatns til eigin þarfa.
Landeigendur telja verðmæti
lands mjög hátt. Gæti þar ekki
sizt legu þess og nýtingar. Land
hafi þeir nýtt með þvi að ráðstata
þvi á leigu fyrir mismunandi
starfsemi. og auk þess séu þar
efnisnámur. enda sé landið viðá
mjög vel til þess fallið.
Meginsjónarmið
Hitaveitu Suðurnesja
Af hálfu Hitaveitu Suðurnesja
er þvi haldið fram. að við ákvörð-
un verðs bæði fyrir land og jarð-
hita verði að hafa i huga. hvers
eðlis eignarréttindin séu og hags-
muni landeigenda. Hér sé i
meginatriðum um að ræða övirk
eignarréttindi. sem óvist sé að
landeigendum hefði nokkru sinm
dottið i hug aö meta til fjár nema
vegna fyrirhugaðrar hitaveitu
Til þessa hafi eignarréttur þeirra
fyrst og fremst verið fólginn i von
um framtiðarhagnað. en alveg sé
ljóst. að sjálfir geti þeir ekki nvtt
jarðhitann. Þvilik réttindi sé ekki
unnt að meta háu verði og alls
ekki sama verði og jarðhita á lág-
hitasvæði. Sama máli gegni um
landið, enda þótt landeigendur
hafi að visu tekjur af námi. þar
sem óvi'st sé, hvort eða hvenær
nám hefði orðið á þvi svæði. sem
tekið sé.
Að þvi er varðar jarðhitann
sérstaklega, er enn fremur tekið
fram af hálfu Hitaveitu Suður-
nesja. að i reynd hafi landeigend-
ur litla sem enga hagsmuni af
honum og sé alls ekki um
áþreifanleg eignarréttindi að
ræða, heldur órafjarlæg. Séu
lagareglur um þessi gæði og mjög
óljós. Arðsemi sé ekki um að ræða
og sáralitla arðsvon. Auk þess
virðist landeigendur ekki taka til-
lit til mikils kostnaðar við hag-
nytingu jarðhitans.
Að þvi' er tekur til landsins. er
af hálfu Hitaveitu Suðurnesja enn
fremur bent á. að um sé að ræða
úfið hraun og illt vfirferðar. Verð
þess eigi hins vegar eftir að
hækka við virkjunina og sé þvi
hugsanlegt. að hagræði landeig-
enda af virkjuninni verði svo
mikið. að frekari bóta fvrir land
eða landspjöll verði ekki talin
þörf.
Um vinnslu kalds vatns er af
hálfu Hitaveitu Suðurnesja tekið
fram. að án þess sé óhugsandi að
nýta hið salta djúpvatn. Verði
kalda vatnið metið til fjár. hljóti
verömæti jarðhitans að minnka
að sama skapi. Auk þess dragi
allur kostnaður af öflun og flutn-
ingi kalda vatnsins úr verðmæti
jarðhitans.