Tíminn - 06.04.1976, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 6. april 1976.
TÍMINN
11
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrfmur Glslason. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhús-
inu við Lindargötu, slmar 18300 — 18306. Skrifstofur I
Aðalstræti 7, slmi 26500 — afgreiðsluslmi 12323 — aug-
lýsingaslmi 19523. Verð I lausasölu kr. 40.00. Askriftar-
gjald kr. 800.00 á mánuði. Blaðaprenth.f.
Maðkar í mysunni
Máltækið segir, að sitthvað sé Jón og séra Jón.
Eins er það með Engeyjarsund og Viðeyjarsund —
hina gömlu Reykjavikurhöfn og Sundahöfn svokall-
aða.
Forráðamenn Reykjavikurborgar vilja endilega
gera Hafnarbúðir að nokkurs konar vasaútgáfu af
sjúkrahúsi, en læknar þeir, sem þetta mál er skyld-
ast, telja þessa ráðstöfun hið mesta óráð. Hafa þeir
fært fram rök sin i blöðum og fleiri fjölmiðlum og
barizt fyrir þvi, að önnur leið yrði valin — stækkun
Borgarspitalans. Margir fallast á þá skoðun lækn-
anna, að vafasamt geti verið að fleygja mörgum
tugum milljóna i breytingar á Hafnarbúðum, svo að
vista megi þar sjúklinga, og þó ekki nema til bráða-
birgða, að látið er i veðri vaka. Auk þess megi
sjúkrahús kallast undarlega sett á hafnarbakka,
mitt i þeim ys, er fylgir slikum stað.
En margt er skritið i náttúrunnar riki, sagði mað-
urinn, þegar hann ætlaði að fara að lýsa undrun
sinni á spóanum — hvað hann hefði langa fætur.
Margt er með sérkennilegu yfirbragði i röksemda-
færslu forráðamanna Reykjavikurborgar. Eitt er
það, að inni við Sundahöfn gilda allt önnur rök held-
ur en niðri við gömlu höfnina.
Samvinnumenn hafa viljað fá leyfi til þess að
reka vörumarkað i nýhýsi Sambands islenzkra
samvinnufélaga, og samkvæmt ómótmæltum
áætlunum myndi unnt að lækka almennt vöruverð
um6-10%, ef þetta leyfi fengist. En þetta leyfi hefur
ekki fengizt. Viðbáran er sú, að vörumarkaður megi
ekki vera svona nærri Sundahöfn. Orðrétt er þetta
skýrt með svofelldum hætti i forystugrein i
Morgunblaðinu á laugardaginn var:
,,Sú afstaða, sem hafnarstjórn, og siðar borg-
arstjórn, tók i málinu, stafar eingöngu af þvi, að á
hafnarsvæðinu er ekki gert ráð fyrir annarri starf-
semi en þeirri, sem beinlinis tengist eðlilegum at-
höfnum á hafnarsvæði. Höfnin hefur yfir takmörk-
uðu landsvæði að ráða, og eftirspurn eftir aðstöðu
vegna hafnarstarfsemi er mjög mikil. Þvi væri
óhyggilegt að þrengja að slikri starfsemi með þvi að
leyfa þar aðra óskylda”.
Undir lok forystugreinarinnar er betur hnykkt á
þessu:
,,Eins og af þessum rökum Ólafs B. Thors má
ráða, er hér um algerlega málefnalega afstöðu að
ræða, og formaður hafnarstjórnar hefur jafnframt
lýst yfir þvi, að hér sé um stefnumarkandi ákvörðun
að ræða — önnur starfsemi en sú, sem beinlinis
tengist höfninni, verður ekki leyfð á hafnarsvæð-
inu”.
En svo sem fram kemur af þvi, sem sagt var hér
að ofan, er þessi „stefnumarkandi ákvörðun” næsta
staðbundin. Hún gufar upp, ef farið er innan úr
Sundahöfn og niður að hinni gömlu Reykjavikur-
höfn. Ekki getur það þó stafað af þvi, að rýmra sé
um hana, og erfitt mun að koma þvi inn i höfuðið á
fólki, að sjúkrahús sé meðal þess, „sem beinlinis
tengist eðlilegum athöfnum á hafnarsvæði”. Vöru-
markaður tengdist betur „eðlilegum athöfnum” á
slikum stað.
Það er eins og hér séu einhverjir maðkar i mys-
unni, og það stendur upp á þá, sem ráða afgreiðslu
mála i hafnarstjórn og borgarstjórn Reykjavikur,
að skýra, hvers vegna það gerist samtimis, að
sjúkrahúsi er ákvarðaður staður við gömlu höfnina,
en vörumarkaður, sem orðið gæti borgarbúum til
mikilla hagsbóta á verðbólgutimum, er ekki talinn
hæfur i nágrenni Sundahafnar.
Hér rekur eitt sig á annars horn. Ekki væri van-
þörf á þvi að koma einhverri reiðu á röksemdirnar.
—JH
Ródesía:
Eitt síðasta vígi
afturhalds hvítra
DEILURNAR milli hvíta
minnihlutans og svarta meiri-
hlutans i Ródesiu hafa nú náð
þvistigiað vopnauppgjör milli
þeirra virðist óhjákvæmilegt.
Samningaviðræðurnar milli
rikisstjórnar Ian Smith, for-
sætisráðherra, og svartra
þjóðernissinna, undir forystu
Nkomo, leystust upp fyrir
nokkru, beiðni Smith um að-
stoð frá Bretlandi bar engan
árangur, skæruliðar hafa auk-
ið starfsemi sina til muna og
átök milli þeirra og öryggis-
sveita hvítu minnihlutastjórn-
arinnar verða æ tiðari og
harðari.
Þvi virðist borgarastyrjöld
milli hvitra og svartra i
Ródesiu yfirvofandi og þar
með endalok hvitrar stjórnar i
landinu.
Ródesia var brezk nýlenda
frá árinu 1890 til 1965, þegar
Ian Smith lýsti yfir sjálfstæði
landsins.-Þá höfðu hvitir ibúar
landsins i raun haft þar öll
völd frá árinu 1923, þegar þeir
fengu i hendurnar eigin
stjórnarskrá, og höfðu þeir
farið með völd sin að eigin
geðþótta, án verulegra af-
skipta brezku stjórnarinnar.
Þessum völdum vildu hvitir
menn halda og brutust þvi
undan Bretlandi, þegar það
var að veita nýlendum sinum
sjálfstæði, vegna þess skilýrð-
is sem Bretar settu um að þær
fengju sjálfstæði þegar meiri-
hlutastjórn væri tryggð i
hverri fyrir sig. Það skilyrði
hafa Bretar nú itrekað með
þvi að neita að taka beinan
þátt i lausn deilunnar milli
hvitra og svartra i Ródesíu,
nema þvi aðeins að hvitur
menn sætti sig við meiri-
hlutaátjórn i landinu.
Þrýstingur á stjórn Ian
Smith aðhverfa frá völdum og
afhenda þau svörtum hefur og
borizt viðar að. Nýlega sam-
þykktu aðildarlönd Efnahags-
bandalags Evrópu áskorun,
þar sem stjórnin i Ródesiu er
hvött til að gefa meirihluta-
stjórn eftir, Þá hefur lengi
verið opinber stuðningur
Sovétrikjanna og Kúbu við
svarta meirihlutann og skæru-
liða svartra i landin'u og
stjómir flestra landa um-
hverfis Ródesiu hafa nú tekið
eindregna afstöðu gegn Smith,
jafnvel heimilað skæruliðum
að hafa búðir sinar innan
landamæra landanna og
starfa þaðan. Meira að segja
rikisstjórn John Vorsters i
Suður-Afriku hefur látið af
stuðningi sinum við Smith að
nokkru leyti.
Svartir ibúar Ródesiu eru nú
um sex milljónir. Þeir búa að
visu við betri lifskjör en al-
mennt gerist i nágrannalönd-
um þeirra þar sem svartir
hafa sjálfstjórn, en eru engu
að siður beinlinis kúgaðir af
hvita minnihlutanum, sem
telur aðeins um tvö hundruð
og áttatiu þúsund manns.
Meirihluti allra eigna i land-
inu eru i höndum hvitra, flest
embætti sem einhverju skipta
einnig og þótt ýmis merki um
aukinn jöfnuð sjást á yfirborð-
inu, þá er ekki hægt að segja
að hann risti djúpt. Enn eru
hvitir i þeirri aðstöðu að njóta
hóglifis og mun betri lifskjara
en svartir og njóta jafnframt
þjónustu svartra. Tilraunir
þær sem gerðar hafa verið til
að friða meirihlutann, til
dæmis með þvi að veita svört-
um takmarkaðan kosninga-
rétt, gefa þeim eftir fimmtán
af sextiu og fimm sætum á
þingi landsins og fyrirskipa
hvitum að forðast niðurlægj-
andi ummæli um svarta opin-
berlega, hafa verið til einskis,
enda aðeins yfirborðskennt
kákl.
Þjóðernisflokkur svartra i
Ródesiu er klofinn i tvennt,
annars vegar i herskáa fylk-
ingu, en hins vegar friðsama,
sem undir handleiðslu Nkomo
hefur reynt að finna stjórn-
málalausn á deilunum. Jafn-
vel Nkomo hefur nú viður-
kennt að ekkert annað en bein
styrjöld virðist geta leyst deil-
urnar og þrátt fyrir að opin-
berlega hafi þessar tvær fylk-
ingar þjóðernissinna ekki
sameinazt á ný, virðist her-
skái hópurinn nú hafa yfir-
höndina.
Skæruliðar svartra hafa nú
þegar bækistöðvar i
Mósambik og fara þaðan til
skyndiárása sinna inn i
Ródesiu. Aðilum ber ekki
saman um fjölda þeirra, en
liklega er ekki ofáætlað, að
þeir séu að minnsta kosti um
átta til tiu þúsund talsins.
Talið er að innan skamms
muni ríkisstjórnin i Sambiu
heimila skæruliðum að hafa
bækistöðvar innan landamæra
sinna, og ef Kúbum enn ákveða
að taka þátt i baráttunni i
Ródesiu, eiga þeir greiða leið
þangaðum Sambiu, jafnt sem
Mósambik. Sama á við um
þau vopn og vistir sem Sovét-
menn vildu koma til skæru-
liða. Það er þvi fyrirsjáanlegt
að Ródesia verður umsetin að
minnsta kosti á 2 vegu og til
þess gæti komið að skæruliðar
réðu yfir öllum landamærum
rikisins, nema við Suður-Af-
riku.
Stjórnarherinn í Ródesíu er
að visu enn talinn betur þjálf-
aður og betur búinn en skæru-
liöasveitirnar, en sú staða
gæti breytzt á tiltölulega stutt-
um ti'ma. Mikill hluti hersins
er byggður á svörtum mönn-
um, sem ekki er vitað i dag
hverja afstöðu myndu taka, ef
til borgarastyrjaldar kæmi.
Að visu eru meðal þeirra
margir sem mótfallnir eru
skæruliðum ogtelja þá nánast
glæpamenn, en viðbúið er
einnig að i röðum hermann-
anna leynist margir þjóðern-
issinnar, sem snúast myndu á
sveif með skæruliðum ef til
uppgjörs kæmi, sérstaklega ef
endanlegt tap stjórnarhersins
væri fyrirsjáanlegt. Þeir, sem
stjórnin getur treyst fullkom-
lega á I baráttunni eru hvitir
landeigendur og bændur, sem
ákveðnir eru i að vikja ekki
fyrr en i fulla hnefana. Þeir
hafa manna mest fundið fyrir
árásum skæruliða meðfram
landamærum Mósambik
undanfarin og þeir hafa þegar
vopnazt og gripið til öruggis-
ráðstafana gegn hugsanlegum
átökum.
Telja verður vafasamt að
rikisstjórn Ian Smith og hviti
minnihlutinn i Ródesiu geti
haldið velli gegn uppreisn
svarta meirihlutans I landinu,
jafnvel þótt hún njóti hugsan-
legrar aðstoðar erlendis frá.
Fjöldi blökkumanna einn út
af fyrir sig segir til um það.
Hins vegar gætu hvitir haldið
völdum sinum enn um skeið og
með þrjózku sinni gert um-
skiptin að blóðugu vopnaupp-
gjöri, I stað þess að viður-
kenna réttmæti meirihluta-
stjórnar og fara frá nú þegar.
Það er margt sem veldur
þessari þrjózku og sumir þætt-
ir þar erfiðir viðfangs. Hviti
minnihlutinn er ekki aðeins að
sjá á bak völdum sinum og
forréttindum, heldur eignum
sinum og I sumum tilvikum
verður hann jafnvel að beygja
sig undir niðurbrot lifsskoð-
anna sinna. Þar sem kyn-
þáttamisrétti viðgengst, er
oftast nær kynþáttahatur á
næstu grösum og það eru
mörg dæmi um það i Ródesiu,
að hvitir menn haldi fast við
kenningar um að svarti kyn-
stofninn sé óæðri þeim hvita.
Þessi átök eru þvi ekki aöeins
stjórnmálaleg og efnahagsleg,
heldureinnigsálræn og fjalla i
reynd um hugarfarsbreyting-
ar þær sem maðurinn er að
reyna að koma á framfæri.
Ródesia er i dag eitt af sið-
ustu vigjum afturhalds hvita
kynstofnsins, þar sem enn er
stjórnað samkvæmt þeirri
lifsskoðun sem er honum svo
töm, að hann sé öðrum kyn-
stofnum æðri. Þvi miður er sú
lifsskoðun enn sterk að fylgi,
þrátt fyrir lagasetningar og
opinberrar niðurfellingar _
hennar viðast hvar. Sú stefna
sem annars staðar hefur verið
tekin, að fela misrétti undir
þokkafyllra yfirborði, hefur
verið reynd i Ródesiu, en án
árangurs, og það sem gerist
þar á næstu mánuðum er ef til
vill táknrænt fyrir það, sem
gerast mun annars staðar i
heiminum. ef jafnrétti næst
ekki fram i raun og veru.

' ■ •><ív • iÉgs Sprgi j