Tíminn - 11.09.1976, Blaðsíða 8

Tíminn - 11.09.1976, Blaðsíða 8
8 TÍMINN Laugardagur 11. september 1976. Jón Valur Jensson, guðfræðinemi: Harðstjórn hersins í Chile ÞRJÚ AR eru nú liðin frá herfor- ingjabyRingunni i Chile. Aður en nokkurn varði hafði Allende for- seta verið steypt af stóli með skyndilegu valdaráni hersins að suðurameriskum sið. Afturha'.ds- samir hershöfðingjar tóku við af róttækustu vinstri stjórn á öllu meginlandi Vesturálfu. Vopnuð mótstaða gegn bylting- unnireyndist miklu minni enætla hefði mátt, en skothvellir að næturlagi voru tiðir i Santiago næstu vikurnar. Hernaöaráátand rikti, og hinn tiltölulega fámenni her, sem var i viðbragðsstööu gegn hugsanlegri gagnsókn vopn- aðra vinstri manna, barði niður af hörku bæði sýnilega og ósýni- lega mótstöðu. t upphafi voru fréttaskýrendur almennt sammála um, aö bylt- ingin væri að ýmsu leyti „skilj- anleg neyðarráðstöfun” þeirra herforingja, sem blöskraöi stjórnleysið og efnahagsöng- þveitið i lok valdatiöar Alþýðu- fylkingarinnar. Næstu mánuðina á undan hafði ekki gengið á öðru en verkföllum, upphlaupum og hvers kyns lögleysum i kjölfar dýrtiðar, almenns vöruskorts og umdeildra stjórnaraðgerða. „Aður en Allende var velt úr sessi, hafði fulltrúadeiid þingsins i Chile samþykkt meö nær tveim- ur þriðju atkvæöa vitur á hann fyrir að þverbrjóta stjórnarskrá landsins. Stuðningsmenn Allend- es sjálfs i vinstri fylkingararmin- um höfðu myndað eJc. hersveitir og gert um pað áætlanir — næst- um örugglega með hans vitund — að hrifsa til sin öll völd. Hershöfö- ingjastjórnin gerðist þátttakandi i atburðarás, sem var þegar hafin af Allende-stjórninni. Það afsak- ar ekki öfgar hennar, en það auö- veldar mönnum að skilja þær”. (Economist 14/9, 1974). Loforð um umbætur Þrátt fyrir hörkuleg viðbrögö hersins, gerðu menn sér vonir um, að skerðing lýðréttinda og þingræðis væri aðeins skamm- timaráðstöfun herforingjanna, sem taldir voru einna frjálslynd- astir meðal starfsbræðra sinna i Suður-Ameriku. Heitstrenging þeirra að endurreisa landið eftir það ófremdarástand, sem rikt hafði iefnahags-og stjórnmálum, var i sjálfu sér ágæt, þótt menn skefldust þau ósvifnu meðul, sem herinn beitti til aö koma þessu markmiði fram — og áttu menn þó eftir að kynnast aðferðum hans enn betur. Pinochet hershöfðingi, nýskip- aður forseti.lýsti byltingunni sem leið tii írelsis og kvað kosningar myndu fljótlega fara fram, þar sem herinn hafði engan áhuga á stjórnmálum (Bunte 4/10, 1973). Leigh, flugaðmirái 1, helzti harðlinumaður stjórnarinnar, hafnaöi öllum ásökunum um fas- istaeðli stjórnarinnar og sagði markmið hennar frjálst og lýð- ræðislegt Chile, hins vegar taldi hann óvist, að það næðist innan 5 ára (Time 29/10, 1973). En þegar i upphafi var ágrein- ingur meðal herforingjanna varð- andi hina nýju stjórnarstefnu. Annars vegar voru þeir, sem skoðuðu byltinguna sem bráða- birgöaúrræði til að forða landinu frá yfirvofandi valdaráni komm- únista og til að reisa efnahagslifið úr rústum. Þessir menn köllúöust „institutionalistar”, þar sem þeir höfðu það markmið að fá lýö- ræöislegum stofnunum rikisins valdið i hendur strax og fært yrði. Þeir vildu endurreisa lýöræðið, en töldu reyndar, að kosningar gætu ekki farið fram fyrr en búið væri að hreinsa fölsuð nöfn úr kjörskránum (Alþýðufylkingin var sökuð um að hafa sett þar föslk nöfn, sem næmu 5% kjós- enda)., Jafnframt vildu þessir herforingjar láta breyta stjórnar- skránni, svo aö þau mistök gerö- ust ekki aftur, að maður, sem hefði meiri hluta landsmanna á móti sér, kæmist i hið valdamikla forsetaembætti, eins og gerðist t.d. með Allende (hann fékk 36% atkvæða i almennum kosningum, en var siðan kjörinn af þinginu). Hins vegar voru „gremialist- ar” undir forystu Leighs. Þeir vildu minnka hlut stjórnmála- manna ogflokka, en koma þess i stað á nýju kerfi með þingi skip- uðu af fulltrúum stétta og stofn- ana, þ.á.m. hersins. Gremialistar töldu einnig nauðsynlegt að gefa sér drjúgan tima til að „uppræta Marxismann” (Economist 13/10, 1973). t tillögum þessum má kenna nokkur tengsl við stjórnar- farshugmyndir Francos á Spáni. En öll úrræði herforingjanna áttu þaðsammerkt, að þeim var ætlað að bjarga Chile frá upplausn og marxiskri byltingu. „Efndirnar” Hvernig hefur þeim svo gengið að efna fyrirheit sin um betri stjórnarhætti? Samkvæmt hátt- stemmdum yfirlýsingum þeirra máttu menn sérstaklega vænta traustrar stjórnar þjóðhagsmála i stað dýrtfðar og framleiðslu- samdráttar. En önnur framtiðar- stefnumál voru trygging einstak- lingsfrelsis og einhvers konar þingræðisskipulags andstætt ein- ræðistilhneigingum kommúnista, — vörn borgararéttinda gagn- stætt skipulagðri ásælni og mis- munun Allende-stjórnarinnar sem og ofbeldisverkum vinstri byltingarmanna, en baráttan gegn kommúnisma, var að sjálf- sögðu ofarlega á verkefnalista nýju valdhafanna. Það er fljótsagt, að i öllu þessu hefur þeim mistekizt hrapallega — nema auövitað i hinu siðar- nefnda. Sú haröstjórn, sem rikt hefur i Chile siðustu þrjú árin, hefurekki hvaðsizt komiðniður á róttækum vinstrimönnum i öllum stéttum. Og þó mun reynslan sýna það, aðþvifer fjarri,að unnt sé að útrýma sósialiskum hreyf- ingum með harðstjórn og her- valdi. öll stjórnarandstaðan er að visu lömuð vegna ofsókna, sem hundeltir og langþjáðir and- ófsmenn i röðum Marxista jafnt sem lýðræðissinna hafa mátt sæta. En baráttuþrek þeirra er ó- bugað og hugrekkið aðdáunar- vert, sem pólitiskir fangar hafa sýnt, nú siðast meö skeleggu á- kæruskjali gegn herforingja- stjórninni i tilefni fundar, sem Samtök Amerikurikja héldu i Santiago i júni sl. Andstaðan ligg- ur þvi aðeins i dvala, meðan of- sóknarhryðjurnar ganga yfir, en það sanna dæmin úr álfu vorri, að fasismi eins og i Portúgal og Spáni, var engin haldbær vörn gegn marxiskum byltingarhug- myndum, heldur felst hún i rétt- látri þjóðfélagsákipan, lýðræði og opnum skoðanaskiptum. Þótt reynt sé að skoða verk Pinochet-stjórnarinnar hlutlægt, hljóta menn að fella þungan á- fellisdóm yfir henm. Hvað sem annars mátti segja um stjórn All- endes, þá er öllum orðið ljóst, að með byltingunni var aðeins farið úr öskunni i eldinn. 1 Chile rikir nú ófremdarástand i öllum þeim málum, sem áður voru talin. Jafnvel i efiiahags- málum hefur hernum farizt verr en þeirri ábyrgðarlausu ævin- týrastjórn, sem þeir sögðu rikis- stjórn Allendes vera. Verðbólgan komst upp i 400% i stað 323% á siðasta stjórnarári Allendes. Um tima tókstað draga úrhenni, þótt nú hafi aftur sigið á ógæfuhliðina (skv. upplýsingum Amnesty International). Atvinnuleysið er geigvænlegt með þessari 11 milljón manna þjóð: fimmti hver Chilebúi geng- ur nú atvinnulaus (U.S. News & World Report 14/6, 1976). Þorri þjóðarinnar á viö fátækt að striða, ogmargir liða fæðuskort. Litil von um lýðræðisstjóm Nú eru hverfandi likur taldar á þvi, að frjálsar kosningar og þingræðisleg skipun rikisstjórna verði tekin upp i fyrirsjáanlegri framtið. Pinochet forseti batt reyndar endi á allar vonir manna um frjálslegri stjórnarhætti strax á eins árs afmæli byltingarinnar, en þá lýsti þessi „ópólitiski hermaður” yfir, að herforingj- arnir gætu allt eins orðið við völd næstu 10-25 árin, Þeir voru þá þegár ráðnir i þvi að leyfa ekki kosningar og frjálsa starfsemi stjórnmálaflokka. AUt rikisvaldið er nú i höndum fámennrar hers- höfðingjakliku, sem svifst einskis til að koma fram vilja sínum. Annað hvortvar frelsishjai þeirra i byrjun eintóm látalæti til að hylja þeirra rétta eðU, eUegar hafa þeir spillzt svo af sinum óskoruðu völdum, að hver snefill af góðum áformum hefur rokið út i veður og vind. Eftir situr hatrið eitt og valdahrokinn. Mannréttindi fótum troðin Skuggalegasti þátturinn i harð- stjórn herforingjanna er árásin á almenn mannréttindi. Einstak- lings- og félagafrelsi er stórlega skert, og i stað þess að skapa mönnum réttaröryggi, hefur stjórnin ástundað glæpsamlegar réttarfarsofsóknir, svo að Chile hefur vart getað kallazt réttarriki siðan i september 1973. Eftir bylt- inguna var farið að taka menn af lifi hundruðum og þúsundum saman, og haustið 1973 var það mat monsignors SUva Enriques, kardinála og erkibiskups Santi- agoborgar, að um 2000 manns hefðu verið drqmir i byltingunni og eftir hana (Paris Match 6/10, 1973). Athæfi hersins vakti hneykslun og fordæmingu þjóða og alþjóðastofnana, enda var til- gangurinn með aftökum manna óskUjanlegur, eftir að byltingin var orðin föst i sessi. Það var fyrir alþjóðlega mót- stöðu, sem Chilestjórn neyddist til aö hætta þessum ósvifnu, opin- skáu manndrápum. En hún haföi og hefur enn úr öðrum kúgunar- meðulum að velja: „eftir bylt- ingu hersins 11. september 1973 hafa yfir 100.000 manns verið handtekin af pólitiskum ástæö- um”, segir i nýjasta fréttabréfi Amnesty International um ástand mannréttinda i Chile. Þar segir og, að fjöldi pólitiskra fanga nú i sumar sé nálægt 3.800. „Þó verð- ur að hafa það hugfast, að i þess- um hópi er ekki talinn sá fjöldi fanga, sem horfið hefur eftir að þeir voru handteknir (milli 1500 og 2000 menn).” Það er einsdæmi i heiminum, að svo mikiU fjöldi gæzluvarðhaldsfanga hafi gufað upp sporiaust. Amnesty hefur ekki viljað gefa upp von um, að þessir menn geti verið á lifi, og á næsta ári er fyrirhuguð viðtæk barátta fyrir frelsun þeirra. Þögn yfirvalda geturhins vegar bent til þess, að einhver myrkraverk hafi verið framin gagnvart þessum mönnum. Meirihluti þeirra hvarf á timabUinu frá febrúar 1974 til júli 1975, en nýjasta dæmið er frá maimánuði þessa árs. Það er sér- stök ástæða til þess að fjölmiðlar heimsins fjalli um þetta mál og reyni að þvinga Chilestjórn tU að upplýsa, hvað orðið hefur um menn þessa. Aðrar iskyggilegar kúgunarað- gerðir, sem viðgangast i Chile, eru kerfisbundnar pyntingar jx)U- tiskra fanga. Ótal dæmi eru þvi til sönnunar, að pyntingum hefur verið beitt markvisst til að brjóta niður stjórnarandstæðinga, og hefur fátt orðið herforingjunum til meira hnjóðs en sú staðfesting villimennsku þeirra. Verður frelsisandinn kæfður? Chiliska þjóðin býr nú við öryggisleysi, skort og áþján. Þó að fórnarlömb fangavarða og aftökusveita séu litill hluti þjóðarinnar, kemur pólitiskt ofs- tæki stjórnarinnar niður á hverj- um þeim ChUebúa, sem dirfist að andmæla kúguninni. Nálgast þá stjórnarhættir hersins það, sem sizt skyldi — alræðið i ko mm únis tal öndunum. I júnihefti þessa árs af timariti Alþjóðanefndar iögfræðmga segir t.d. frá hefndaraðgerðum stjórn- valda gegn gagnrýnisröddum i Lögmannasambandi Chile i tU- efni af ólögmætum handtökum, pyntingum og morðum á félags- mönnum þess. Forvigismaður Valasco Letelier, fyrrum forseti lagadeildar Háskólans i ChUe, hefur nú verið ákærður fyrir brot á lögum um innanrficisöryggi, og margir félagsmenn, sem studdu hann, voru teknir höndum eða sendir i útlegð. Þannig verða menn úr öllum stéttum þjóðfélagsins fyrir barð- inu á Pinochet-stjórninni. Meðal fórnarlamba hennar eru t.d. margir prestar og blaðamenn, sem hafa verið myrtir eða fangelsaðir, og kúgun þessi nær ekkert siður tU þeirra manna, sem á sinum tima voru andstæð- ingar AUendes forseta, ef þeir leyfa sér nú að gagnrýna brot á mannréttindum og aðrar öfgar stjórnarfarsins. Þó er eins og andstaðan gegn herforingjunum haldi hægt og sigandi áfram að aukast. Þrátt fyrir óbeina ritskoðun og lokun fjölda blaða, pólitiskar ofeóknir gegn andófsmönnum og um- burðarleysi hersins gagnvart frjálsu félagastarfi, má þó segja, að Chile sé enn ekki orðið full- komið alræðisriki miðað við hina rússnesku fyrirmynd slikra stjórnarhátta. Enn þrifast þar nokkrir „afkimarfrelsisins”. Sjálfstæði félaga, stofnana og einstaklinga er ekki með öllu horfið úr sögunni. TU marks um þetta má nefiia furðulegt dæmi, sem gerðist i siðastliðnum mánuði. Yfirvöld höfðu visað úr landi tveimur lög- fræðingum, sem störfuðu við þá stofnun kaþólsku kirkjunnar, sem vinnur að fangahjálp (Vicaria de laSolidaridad). Mennirnir veittu lögfræðilega aðstoð til aö leita uppi og verja pólitiska fanga i Chile. Aðeins nokkrum klukku- stundum eftir að þeir voru sendir með flugvél til Buenos Aires, skipaði áfrýjunarréttur i Santi- Frá byltingunni I Chile 11. september 1973.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.