Tíminn - 19.11.1976, Blaðsíða 9

Föstudagur 19. nóvember 1976
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Heigason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrfmur Gislason.Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu
við Lindargötu, símar 18300 — 18306. Skrifstofur f Aöal-
stræti 7, sími 26500 — afgreiðslusimi 12323 — auglýsinga-
simi 19523. Verð I lausasölu kr. 60.00. Áskriftargjald kr.
1.100.00 á mánuði. Blaðaprenth.f.,
Viðræðurnar við Efna-
hagsbandalagið
Það er nú ljóst, að engir teljandi möguleikar eru
fyrir hendi til samkomulags milli íslands og Efna-
hagsbandalagsins um gagnkvæm fiskveiðiréttindi.
Ástæðan til þess er einfaldlega sú, að hvorugur aðil-
inn hefur eitthvað að láta, sem verulegu máli skipt-
ir, eins og nú er ástatt með fiskstofnana. Hins vegar
er mikil þörf á þvi, að þessir aðilar komi sér saman
um aukna vernd fiskstofnanna.
Ástandið á íslandsmiðum er nú þannig, að svo
nærri er gengið þorskstofninum, að islenzkir fiski-
fræðingar telja, að hámarksaflinn á næsta ári megi
ekki vera öllu meiri en 275 þús. smál. Á þessu ári
mun þorskafli íslendinga verða um 280 þús. smál.
Svipuðum afla þurfa Islendingar að ná á næsta ári,
ef ekki á að skapast neyðarástand viða um land.
Augljóst er þvi, að Islendingar geta ekki veitt út-
lendingum á næsta ári leyfi til þorskveiða, sem ein-
hverju máli skipta, en þorskurinn er sú fisktegund,
sem Bretar sækjast fyrst og fremst eftir. Nokkru
öðru máli skiptir um ufsa og karfa, en á þvi sviði
hafa Vestur-Þjóðverjar svo rifleg veiðileyfi á
næsta ári, að um frekari leyfi til ufsa- og karfaveiða
getur ekki orðið að ræða.
Segja má, að það gæti skapað vissa möguleika til
að rýmka um veiðileyfi útlendinga, ef hægt væri að
fá gagnkvæm veiðiréttindi á móti. Um slikt virðist
hins vegar ekki að ræða hjá Efnahagsbandalaginu,
eins og nú er ástatt með fiskstofnana á þeim svæð-
um innan væntanlegra 200 milna fiskveiðilögsögu
þess, þar sem íslendingar myndu helzt veiða. Ef
rétt væri á málum haldið, ætti að banna sildveiðar á
Norðursjó um skeið, en þótt það verði ekki gert,
geta veiðileyfi íslendinga þar ekki orðið veruleg.
Sama er að segja um fiskimiðin við Grænland. Þau
mega heita uppurin og er þar þvi þörf stórfelldrar
iiákverndar. Meðan verið er að endurreisa fisk-
stofpana þar, geta veiðar Islendinga ekki orðið þar
neitt að ráði. Þau veiðileyfi, sem Efnahagsbanda-
lagið gæti veitt okkur við Grænland og á Norðursjó,
munu sennilega alls ekki vega á móti þeim fisk-
veiðiréttindum, sem íslendingar hafa þegar veitt
Vestur-Þjóðverjum og Belgiumönnum á næsta ári,
en sem hljóta að færast yfir á Efnahagsbandalagið
sem heild, ef samningar takast við það.
En þótt ekki geti orðið að sinni um frekari gagn-
kvæm fiskveiðiréttindi milli Islands og Efnahags-
bandalagsins að ræða, er mikil nauðsyn á þvi, að
þessir aðilar reyni að ná samkomulagi um gagn-
kvæma fiskvernd. Fyrir íslendinga er mikilsvert,
að fiskstofnarnir við Grænland verði styrktir að
nýju, t.d. bæði þorskstofninn og karfastofninn.
Sama gildir um sildarstofninn á I^orðursjó. Það er
lika til hagsbóta fyrir Efnahagsbandalagið, að fisk-
stofnarnir við ísland verði styrktir. Eins og Lúðvik
Jósepsson hefur bent á, gæti orðið mögulegt að
veita þvi veiðiréttindi hér siðar, þegar fiskstofnarn-
ir eru búnir að ná sér. Þá er viðhald fiskstofnanna
við ísland viss trygging fyrir þvi, að íslendingar
geti selt fisk til landa Efnahagsbandalagsins, en á
þvi hafa t.d. Þjóðverjar mikinn áhuga.
íslendingar skilja vel, að þetta ástand getur skap-
að Bretum vissa erfiðleika, en þó aðeins i bili.
Vegna útfærslunnar á fiskveiðilögsögu Efnahags-
bandalagsins i 200 milur skapast nýir stórauknir
möguleikar fyrir brezka útgerð, sem eiga að geta
bætt henni að fullu og öllu veiðitapið við ísland.
Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Deilur Tyrkja og
Grikkja harðna
Þróun hafréttarmdlanna eykur þær
Makarios
EITT af þeim vandamálum,
sem bíða Jimmy Carter,
þegar hann tekur við for-
setaembættinu, og reynzt get-
ur honum erfiður hnútur að
leysa, er deila Tyrkja og
Grikkja. Vandi Carters getur
orðið enn meiri sökum þess,
að hann tók i kosningabar-
áttunni ótvirætt afstöðu með
Grikkjum, einkum i sambandi
við Kýpurdeiluna, en hann
gagnrýndi Kissinger mjög
fyrir afskipti hans af henni.
Ýmsir andstæðingar Carters
töldu þessa afstöðu hans stafa
af þvi, að hann væri að sækjast
eftir fylgi manna af griskum
ættum, en þeir eru allfjöl-
mennir i Bandarikjunum og
hafa viða mikil áhrif, m.a. á
þingi Bandarikjanna, en þar
hafa þeir hvað eftir annað
stöövað f járveitingar til
Tyrkja eða gert það að skil-
yrði fyrir þeim, að Tyrkir
drægju her sinn frá Kýpur.
Það þykir nú liklegt, að þessi
svokölluðu grisku öfl á Banda-
rikjaþingi láti enn meira taka
til sin eftir að Carter er setztur
að i Hvita húsinu. Hvergi utan
Bandarikjanna var sigri
Carters lika meira fagnað en á
Kýpur, eða þeim hluta
eyjarinnar, sem lýtur stjórn
Grikkja. Makarios forseti gaf
öllum opinberum starfs-
mönnum fri daginn eftir for-
setakosningarnar i Banda-
rikjunum til þess að fagna
sigri Carters.
EN ÞAÐ er viðar en i Banda-
rikjunum, sem Grikkir mega
sin miklu betur en Tyrkir á
áróðurssviðinu. Þannig hefur
allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna nýlega samþykkt til-
lögu með öllum greiddum
atkvæðum gegn atkvæði
Tyrkja einna, þar sem skorað
var á Tyrki að flytja heim her
sinn frá Kýpur og hefja jafn-
framt viðræður við Grikki um
lausn Kýpurmálsins. Slikar
samþykktir hafa áður verið
gerðar á þingi Sameinuðu
þjóðanna, en Tyrkir látið þær
eins og vind um eyrun þjóta.
Hið sama munu þeir einnig
gera nú. Þeir halda áfram
óbreyttum herafla sinum á
Kýpur og vinna að þvi að
skipuleggja þar nýtt tyrkneskt
riki, sem nær nú yfir um 40%
af flatarmáli eyjarinnar, enda
þótt tyrkneski minnihlutinn á
, Kýpur sé ekki nema um 20%
ibúa. Grikkir, sem bjuggu
viða á þessu svæði, hafa flestir
ýmist flúið eða verið hraktir i
burtu. Allar horfur virðast nú
á, að Kýpur muni i náinni
framtið skiptast i tvö riki, en
tyrkneska rikið mun þó ekki
njóta viðurkenningar annarra
en Tyrkja einna og tilvera
þess muni eingöngu byggjast
á þvi, að Tyrkland verndar
það með hervaldi. Talið er, að
nú sé um 40 þús. manna tyrk-
neskur her á Kýpur.
Það er hins vegar fleira en
Kýpur, sem veldur ósátt
Tyrkja og Grikkja um þessar
mundir. Eyjarnar, sem
Grikkir ráða yfir á Eyjahafi
og eru sumar skammt undan
ströndum Grikklands, valda
einnig alvarlegum deilum og
stafar það af þróun hafréttar-
mála. Lýsi Grikkland yfir 12
milna landhelgi i stað þriggja
nú, geta þeir lokað flestum
siglingaleiðum Tyrkja um
Eyjahaf. Þá lizt Tyrkjum enn
verr á, ef Grikkir lýsa yfir 200
milna efnahagslögsögu. Þá
öðlast þeir réttindi til að vinna
oliu og önnur auðæfi úr hafs-
botni skammt undan
ströndum Tyrklands. Tyrkir
berjast þvi fyrir þvi, aö sér-
reglur verði látnar gilda,
þegar þannig er ástatt, og
hafa reynt að fá þvi fram-
gengt á hafréttarráðstefnum,
en með litlum árangri.
Stjórnir landanna hafa reynt
að ná samkomulagi um
sérlega skipan þessara mála,
en það hefur strandað til
þessa. Tyrkir hafa ótvirætt
gefið til kynna, að þeir muni
beita hervaldi til að koma i
veg fyrir, að Grikkir noti
þennan umdeilda rétt sinn, og
gæti það hæglega leitt tii
striðsátaka milli landanna.
ÞESSAR deilur Tyrkja og
Grikkja hafa þegar haft veru-
leg áhrif á utanrikisstefnu
þeirra, sem m.a. hefur valdið
erfiðleikum innan Atlants-
hafsbandalagsins. Grikkir
hafa ótvirætt gefið til kynna,
að þeir ætluðust til stuðnings
af hálfu bandalagsins og yrði
hann ekki veittur, gæti það
'leitt til úrsagnar Grikkl. úr
þvi. Til að árétta þetta, hafa
Grikkir hætt þátttöku i
hernaðarlegu samstarfi innan
bandalagsins og þrengt veru-
lega aðstöðu þá, sem Banda-
rikjaher hefur haft i Grikk-
landi. Nýlega hefur Kara-
manlis forsætisráðherra
Grikklands hafnað tilboði
Luns, framkvæmdast jóra
Nato, að bandalagið taki að
sér milligöngu, og sýnt með
þvi vissa vanþóknun á banda-
laginu. Þótt Grikkir séu
þannig ekki ánægðir með
afstöðu Nato og Bandarikj-
anna, telja Tyrkir. að þessir
aðilar hafi verið hliðhollari
Grikkjum en sér. Tyrkir hafa
þvi' einnig þrengt að her-
stöðvum Bandarikjanna i
Tyrklandi og sýnt sig þess
albúna að ganga lengra i
þessum efnum, og jafnvel að
vingast við Rússa, þótt
löngum hafi verið kalt milli
þeirra og Tyrkja og þeir talið
sig helzt óttast ásælni úr
þessari átt. Rússar hafa lika
reynt að notfæra sér þetta og
sýnt Tyrkjum meiri vinsemd
en áður. M.a. veitt þeim lán,
sem nemur rúmlega einum
milljarði dollar.
Deila Tyrkja og Grikkja
getur þvi vissulega orðið
Carter erfitt viðfangsefni, ef
Bandarikin eiga að halda
áfram sæmilegri sambúð við
þá báða. En Carter getur haft
sér til afsökunar, að hann tók
hér við slæmum arfi frá Kiss-
inger, sem vegna vanþóknun-
ar á Makariosi lét grisku hers-
höfðingjastjórnina fá frjálsar
hendur til að reyna að steypa
honum úr stóli. Það gaf Tyrkj-
um tækifæriö til að senda her-
inn til Kýpur. Þ.Þ.
Demirel forsætisráðherra Tyrklands