Tíminn - 01.12.1976, Blaðsíða 6

6
Miðvikudagur 1. desember 1976
Gamalíel Sveinsson, viðskiptafræðingur:
Árlegur sparnaður í olíukaupum
700 milljónir fyrir fiskiskipin
— ef gasolíunotkunin minnkaði um helming, en svartolíu-
notkunin ykist um jafngildi þess í hitaeiningum
gébé Rvik — Nýlega var haldin
ráðstefna um brennslu svartoiíu
i Islenzkum skipum, og var það
sjávarútvegsráðuneytiö, sem
fyrir henni stdö. Meðal erinda,
sem fiutt voru á ráðstefnunni,
var erindi Gamaliels Sveins-
sonar viðskiptafræðings hjá
Þjóöhagsstofnun, og f jallaði það
um oliukostnað islenzkra fiski-
skipa og áhrif svartoliunotkun-
ar. t upphafi erindisins, sagðist
Gamaliel ieitast við að gera
grein fyrir ýmsum töiulegum
upplýsingum um oliuinn-
flutning, svo óg um olfukostnað
islenzkra fiskiskipa og mikii-
vægi oliunnar i rekstarkostnaði
fiskiskipa. Hann tók einnig
dæmi um áhrif svartoliu-
brennslu. Sagöi Gamaliel, að
meiri hluti þess talnaefnis sem
hann setti fram, henði verið
unninn i Þjóðhagsstofnun i
. byrjun þessa árs, en efnið verið
endurnýjað, eftir þvi sem við
hefur átt. Fer erindi Gamaliels
Sveinssonar hér á eftir:
Oliuinnflutningur
og oliunotkun
Þegar litið er á tölur um
heildarinnflutning á gasoliu og
svartoliu undanfarin fimm ár,
1971-1975, kemur i ljós, að inn-
flutningur á gasoliu hefur verið
á bilinu 280-360 þús. tonn.
Minnstur var innflutningurinn
1972 eða 277 þús. tonn en mestur
á árinu 1974 eða 361 þús. tonn.
Innflutningstölur þessar gef a þó
ekki rétta mynd af notkuninni
vegna birgðasveiflna. En
undanfarin þrjú ár hefur notk-
unin verið sem hér segir:
A árinu 1977 er áætlað, að gas-
oliunotkunin verði heldur minni
en i ár eða um 280-290 þús. tonn.
Innflutningur á svartoliu
hefur verið á bilinu 80-110 þús.
tonn undanfarin fimm ár, 1971-
1975. Minnstur var innflutning-
urinn 1975 rúmlega 81 þús. tonn
en mestur 1974 rúmlega 110 þús
tonn. Notkunin hefur aftur á
móti verið mun jafnari eða sem
hér segir:
A siðast liðnu ári nam
innflutningsverðmæti þessara
tveggja oliutegunda, gasoliu og
svartoliu, röskum 6,2 millj-
örðum króna c.i.f. og var þá
10,6% af heildarverðmæti alls
almenns vöruinnflutnings. Arið
áður eöa 1974 var hlutfallið
svipaö en hafði þá hækkað úr 5-
6% af almennum vöruinn-
flutningi vegna hinna miklu
oliuveröhækkana, sem hófust i
árslok 1973. Af þessu má ljóst
vera, að oliuinnflutningurinn er
veigamikill þáttur i þjóðar-
búskapnum og til mikils er að
vinna, að sem mestrar hag-
kvæmni sé gætt i notkun
þessara orkugjafa eða annarra,
sem i stað hans koma. 1 þessu
sambandimá nefna hinar miklu
hitaveituframkvæmdir að
undanförnu, en þær eiga mestan
þátt i þeirri minnkun gasolfu-
notkunarinnar, sem áðan var
lýst. Um hitaveituframkvæmd-
irnar og hagkvæmni þeirra hafa
allir verið sammála, en sama
verður ekki sagt um brennslu
svartoliu i stað gasoliu I
islenzkum fiskiskipum. Þar
skiptast menn mjög i tvo hópa.
Hér verður ekki tekin bein
afstaða til þessa deiluefnis
heldur einungis settar fram
tölulegar upplýsingar, sem að
gagni mættu koma, þegar málið
er skoðað i heild sinni og tækni-
legar og hagrænar forsendur
metnar.
Oliukostnaður i hlut-
falli við aflaverðmæti
Eitt af viðfangsefnum
Þjóðhagsstofnunar eru athug-
anir á framleiðslu og rekstrar-
afkomu atvinnuveganna. Að þvi
er fiskiskipaflotann snertir þá
eru samin heildaryfirlit yfir
rekstur hans eftir útgerðar-
greinum i samvinnu við Fiski-
félag íslands og Reikningaskrif-
stofu sjávarútvegsins. Megin
heimildin eru rekstrarreikn-
ingar útgerðanna og afla- og
úthaldsskýrslur Fiskifélagsins.
Yfirlit þessi ná aftur til ársins
1969 og á grundvelli þeirra má
m.a. fá upplýsingar um oliu-
kostnað og aflaverðmæti eftir
útgeröargreinum, það er bátum
og minni og stærri skuttogurum
svo og eftir stærðarflokkum
báta.
Þegar litið er á oliukostnað
fiskiskipaflotans i heild i hlut-
falli við aflaverðmæti kemur i
ljós að á árunum 1969-1973 er
hlutfall oliukostnaðar (og er þá
smurolia meðtalin) af aflaverð-
mæti nokkuð stöðugt eða 8-10%.
Árin 1974-’75 hækkar þetta hlut
fall i 19-22% m.v. óniðurgreitt
oh'uverð en er nú að likindum
nálægt 17-18% fyrir fiskiskipa-
flotann i heild. Hæst er þetta
hlutfall fyrir stærri skuttogar-
ana, nú nálægt 25% en nálægt
15% fyrir bátaflotann. Hlutfallið
er mjög breytilegt eftir báta-
stærðum og vex eftir þvi sem
bátarnir stækka, lægst er það
fyrir báta undir 20 brl. að stærð
6-7% en fer yfir 20% fyrir
stærstu bátana. Að sjálfsögðu er
svo hlutfall oliukostnaðar af
aflaverðmæti einnig mjög
breytilegt innan hvers stærðar-
flokks og fer það vitaskuld aðal-
lega eftir fengsæld báta, þannig
að fengsælli báltarnir þurfa yfir-
leitt að greiða' minni hluta af
aflaverðmæti sinu i oliukostnað
en hinir. •>
Þróun gasolíuverðs i
hlutfalli við fiskverð og
afurðaverð
Þegar borin er saman þróun
oliuverðs og fiskverðs yfir
ákv. timabil er ekki nægilegt
að lita á áðurnefndar tölur um
hlutfall af aflaverðmæti þar eð
breytingar i aflabrögðum og
sókn geta verulega skekkt hlut-
fallið sem mælikvarða á verðaf-
stöður. Hérliggur þvibeinna við
að- nota einingarverð. Sé það
gert og tekiö annars vegar
útsöluverð á gasoliulitra og hins
vegar á kilógrammi af
óslægðum þorski með haus
kemur i ljós, að á timabilinu
1964-1971 hefur hver gasoliulitri
kostað 42-52% af þvi sem þorsk-
kflógramm hefur kostað. Arin
1972-’73 er þetta hlutfall komiö
niöur i 32-35% en vex siðan aftur
og fer upp i 60-63% árin 1974-’75
m.v. óniðurgreitt verð. Nú er
þetta hlutfall um 45% eða innan
þeirra marka, sem það var 1964-
’71.Segja má þvi, að þráttfyrir
þær miklu verðhækkanir, sem
orðið hafa á oliu undanfarin ár,
sé oliuverð ekki hátt nú miðað
við þorskverð.
Þróun ufsaverðs er aftur á
móti nokkru óhagstæðari. A
timabilinu 1964-’73 var verð á
gasoliu nálægt helmingi þess
sem kilógramm af ufsa kostaði
með þeim undantekningum þó
að 1964 og 1970 komst oliulitrinn
upp i nálægt 70% af ufsaverðinu.
Arin 1974-’75 var þetta hlutfall
84 og 96% og komst enn hærra i
árslok 1975. Er þá, eins og áður
miðað við óniðurgreitt verð Nú
er þetta hlutfall um 82%, sem
sýnir, að ufsinn hefur ekki
haldið I viö veröhækkanir á olíu
eins og þorskurinn.
Hér að framan hefur verð á
fiski upp úr sjó verið haft til
viðmiðunar. Fróðlegt gæti
einnig verið að skoða gasoliu-
verð i hlutfalli við afurðaverð
þorsks og ufsa. Þá kemur i ljós,
að verð á gasoliulitra I hlutfalli
við f.o.b. verð á frystu kiló-
grammi af þoski hefur verið á
bilinu 5,2-7,4% á timabilinu 1964-
’71. Arin 1972-’73 fer þetta hlut-
fall niður i4 til 4 1/2% en hækkar
siðan upp i 8-9% á árunum 1974-
1975. Nú er þetta hlutfall um 7
1/2%. Gasoliuverð I hlutfalli við
verð á kilogrammi af óverk-
uðum saltfiski hefur verið öllu
stöðugra eða á bilinu 8-10% allt
timabilið 1964-’76 meö tveimur
undantekningum. Aftur á móti
hefur gasoliuverð i hlutfalli við
verð á frystum ufsa hækkað
mjög siöustu árin. Arin 1964-’73
var þetta hlutfall á bilinu 9-11%
og fór eitt áriö upp i 13%. Arið
1974 var hlutfallið komið upp i
15% og i árslok 1975 I 19% en er
nú um 16%. Þessi hækkun hlut-
fallsins sýnir, að afurðaverðiö á
ufsa hefur ekki hækkað nægi-
lega til þess að vega upp
verðhækkunina á oliu. Aö þessu
leyti er þróunin i afurðaverði og
hráefnisverði á ufsa hliðstæð.
Dæmi um áhrif
svartoliunotkunar
Tölur þær sem nefndar voru
hér að framan um oliunotkunina
þ.e. 300-335 þús. tonn af gasoliu
og 95-100 þús. tonnlaf svartoliu á
ári, eiga við h^ildarnotkunina
hér á landi á ári/ Þar af er oliu-
notkun islenzkra fiskiskipa 130-
140 milljónir litrar af gasolfu og
7.500-8.000 tonn af svartoliu.
Tölur þessar um oliunotkun eru
byggðar á upplýsingum Oliu-
sjóðs fiskiskipa um það magn
oliu, sem niöurgreitt var á
árunum 1974-’75. Verðmæti
þessarar oliu til fiskiskipa á
núgildandi útsöluverði er
nálægt 3,7-4,0 milljörðum kr.,
þar af er verömæti svart-
oliunnar um 150 milljónir.
A grundvelliþessara talna má
gera sér i hugarlund, hvaða
fjárhæðir unnt er aö spara i
oliukaupum, ef brennsla svart-
oliu er tekin upp i rikara mæli
en nú er i fiskiskipum. Ef tekið
er dæmi um breytingu I notkun
þannig, að gasoliunotkunin
minnkaði um helming þ.e. um
65-70 milljónir litra en svartoliu-
notkunin ykist um jafngildi þess
i hitaeiningum eða nálægt 60
þús. tonn, gæti árlegur sparn-
aður i beinum oliukaupum
numið um 700 m.kr. fyrir fiski-
skipaflotann i heild. Minnkun
gasóliunotkunarinnar um 3/4
hluta af núverandi notkun gæti
þýtt sparnað i beinum oliu-
kaupum um röskar 1.000 millj-
ónir á ári. Tölur þessar gefa að
sjálfsögðu til kynna það hlutfall
vélaraflsins, sem breyta þarf til
þess að ná nefndri lækkun I olfu-
kaupunum, en hlutfall báta-
fjöldans, sem breyta þarf, er
mun lægra. Sérstök áherzla skal
á það lögð, að lækkun oliu-
kaupanna um 700-1.000 milljónir
kr gefur ekki til kynna hreinan
ávinning útgerðarinnar af
breytingunni. Eftir er að taka
tillit til aukins viðhaldskostn-
aðar á vél og aukinna þrifa, sem
óhj ákvæmilega fylgja
svartoliubrennslu. Auk þess
fyigir breytingunni nokkur
stofnkostnaður, skilvindur,
hitarar, o.fl. sem þarf að endur-
heimtast. Hér verður ekki sett
fram tölulegt mat á þessum
atriðum þótt segja megi að án
sliks verði ekki komizt langt i
mati á hagkvæmni breyting-
anna. Hér verður hins vegar
vikið aðeins nánar að þeim
sparnaði i oliukaupum sem
brennsla svartoliu leiðir til.
Veigamesta atriðiö, sem áhrif
hefur til sparnaðar i oliu-
kaupum við breytingu yfir i
svartoliu, er verðhlutfallið milli
gasoliu og svartoliu. Frá
ársbyrjun 1973 hefur þetta verð-
hlutfall verið aU stöðugt og
hefur svartoliutonnið oftast nær
kostað 55-60% af þvi, sem
þúsund litrar af gasoliu hafa
kostað. Þá er miðað viö óniöur-
greitt verð. A fjórum
verðtimabilum hefur verðhlut-
fallið þó farið rétt yfir 70% og er
svo einmitt nú, en veröið á
svartoliutonninu er nú 19.000 kr.
en á þúsund litrum af gasoliu
27.050. Svartolia er þvi tiltölu-
lega dýr nú miðað við gasoliu.
Auk þess hefur þvi verið haldið
fram, aö svartoliuveröið 19.000
hvert tonn sé jafnvel of lágt
m.v. núgildandi markaðsverð
erlendis, nær lagi væri að hafa
hlutfallið nálægt 80%. Slik
hækkun hlutfallsins dregur að
sjálfsögðu úr þeim sparnaði i
oliukaupum, sem hafa má af
breytingu yfir i svartoliu Við
mat á liklegu verðhlutfalli
verður einnig að hafa i huga aö
gæði þeirrar svartoliu, sem við
fáum frá Rússum, eru meiri en
verðið, semviðgreiðum, miðast
við.
Sú spurning hlýtur einnig að
vakna, hvaða áhrif verulegur
tilflutningur oliunotkunarinnar
frá gasoliu yfir i svartoliu hefur
á verðmyndunina hér innan-
lands. Má ekki fremur gera ráð
fyrir þvi, að tilkostnaður oliu-
félaganna við bætt dreifingar-
kerfi svartoliunnar, leiði til
einhverrar hækkunar á verði
svartoliu miðað við gasoliu þ.e.
að hlutvallið hækki?
Framangreindar tölur eru
miðaðar við óniðurgreitt verð,
en eins og öllum er kunnugt
var gasolía og svartolia til
fiskiskipa átórlega greidd
niður frá ársbyrjun 1974
og til 15. feb. 1976. Upphaf
niðurgreiðslnanna má rekja til
þess, að oliuverðhækkanir sem
hófust 1973 voru i fyrstu taldar
timabundnar og þvi talið rétt að
greiða niður oliuverðið með þvi
að leggja á útflutningsgjald.
Reyndin varð hins vegar allt
önnur og niðurgreiðslurnar
héldu áfram að aukast eftir þvi
sem innflutningsverð á oliu
hækkaði. í árslok 1975 var svo
komið, að niðurgreiðslan var
orðin kr. 18,40 á hvern litra af
gasoliu en útsöluverðið var 5,80.
Ljóst var, að við slik skilyrði
veitti verðið ekki nauðsynlegt
aðhald i notkun þessa mikU-
væga kostnaðarþáttar og mis-
notkun var jafnvel boðin heim.
Fyrst I staö eða allt fram til
miðs árs 1975 röskuðust verð-
hlutföllin milli svartoliu og gas-
oliu ekki vegna niðurgreiðsln-
anna enda miðuðu þær að þvi,
aö útsöluverð gasoliu og svart-
oliu héldist óbreytt frá þvi, sem
verið hafði haustið 1973, þ.e.
gasoliulitrinn á kr. 5.80 og
tonnið af svartoliu stórlega
auknar og lækkaði þá niður-
greitt verð á svartoliu i 1.015 kr.
tonnið. V e r ð h 1 u t f a 1 li ð
milli svartoliu og gasoliu
lækkaði við þessa breytingu úr
57,4% i 17 1/2%. Þótt fullyröa
megi, að þessi aukna niður-
greiðsla á svartoliu hafi ekki
skaöað Olíusjóðf þeim skilningi,
að niðurgreiðslan til þeirra
skipa, sem þá voru að taka upp
svartoliubrennslu hafi verið
minni en við gasoliubrennslu
þeirra, verður að telja það mjög
varhugavert að raska svo gjör-
samlega verðhlutföllunum milli
svartoliu og gasoliu. Ekki
verður um það fullyrt, hvort
þessi breý'ting hefur beinlinis
haft áhrif i þá átt að auka
svartoliunotkun istað gasoliu en
engu að siður var hér um
hvatningu að ræöa, hvatningu
byggða á óraunhæfum verðhlut-
föllum, sem ekki gátu staðizt til
lengdar. Skynsamlegt mat á
þjóðhagslegri hagkvæmni
svartoliubrennslu i stað gasoliu
verður ekki gert nema i ljósi
„réttra” verðhlutfalla þ.e.
innflutningsverðhlutfallinu. En
niðurstaða um hagkvæmni
breytingarinnar fæst ekki, fyrr
en áhrifin á viöhaldskostnaöinn
hafa verið könnuð til fullnustu
og metin tölulega.
1974: 337 þús tonn
1975: 335 þús. tonn 0.8% minnkun f.f. ári
áætl. 1976: 300 þús. tonn 10,4% minnkun f.f. ári
1974: 99,3 þús. tonn
1975: 95,2 þús. tonn 4,1% minnkun
áætl. 1976: 100 þús. tonn 5.0% aukning
ASB vill láta reka 25 miólkurbúðir
STÉTTARFÉLAG starfsstúlkna i
mjólkurbúðum hefur sent þing-
mönnum bréf, þar sem skorað er
á alþingismenn að breyta
mjólkursölulögunum þannig, að
25 mjólkurbúðir verði reknar
áfram i 5 ár.
I bréfinu segir, að verulegir
erfiðleikar séu á þvi, að eldri
konur félagsins geti útvegað sér
nýja atvinnu, og reynslan hafi
þegar sýnt i Hafnarfirði, að þjón-
ustan versnar, þegar mjólkur-
búðirnar hætta. Þessar 25
mjólkurbúðir, sem félagiö vill að
verði reknar áfram, myndu
tryggja — að hluta elztu kvenn-
anna yrði tryggð örugg atvinna
um nokkurt skeið og þau hverfi,
sem annars yrðu illa úti hefðu
áfram fyrri þjónustu.