Tíminn - 17.03.1977, Side 19

Fimmtudagur 17. mari 197.
19
geta hugsanlega oröiö svipuö,
og þegar óhreint vatn seitlar i
tæra tjörn, svo aö fyrr en varir
er hún oröin fúll pyttur.
Hugsanlegt er, aö óánægjutónn
fjölmiöla breyti smám saman
jákvæöu hugarþeli almennigs i
neikvætt.
Neikvæöu hugarþeli fylgja
trúlega óánægja, kvartanir,
heimtufrekja og bein
eyöileggingarhvöt. Vitur maöur
komst svo aö oröi fyrir
skömmu, aö nú heyröust menn
æ sjaldnar syngja viö vinnu
sina, ólikt þvi sem áöur var, og
barlómsraddir gerðust
háværar. Oft heyrum viö i
útvarpi og öörum fjölmiölum,
aö fólk segist ekki geta lifað af
launum sinum. Alls ekki er hér
ætlun aö rengja þaö. En aö lifa
af launum sinum merkir allt
annað Idag en fyrir 20 árum. Þá
voru Islendingar 160 þúsund
manns, en einkabilar 10.000. Þá
átti 16. hver Islendingur einka-
bifreið, og var hún þvi ekki
almenningseign. Nú eru
Islendingar 220 þús. en einka-
bifreiöar f iandinu um 65
þúsund. Nú er þvi þriöji eöa
fjóröi hver Islendingur eigandi
einkabifreiöar, og lætur nærri,
aö hún sé eign næstum hverrar
fjölskyldu. 1 reynd er sá, sem nú
segist ekki geta lifaö af launum
sinum, aö segja, aö laun hans
hrökkvi ekki fyrir uppihaldi bif-
reiöarinnar, þegar aörir
i Litlu-Asiu af miklum sann-
færingarkrafti, aö sá svipti sig
bæöi frelsi og þroska, sem
bindist dauöum hlutum í undir-
gefni. Þetta var baráttan gegn
skurðgoðum, sem er megin-
boöskapur Gamla Testa-
mentisins. Slik feiknaáherzla
var lögö á þennan boöskap, af
þvi aö mönnum þótti svo hætt
við aö falla til tilbeiöslu viö
dauða hlutiog veröa eins og þeir
og troöa þannig veg sjálfs-
auömýkingar og sjálfsrefsing-
ar.
Nú á dögum telja flestir sér
trú um, aö skurögoöadýrkun
heyri til löngu liðinni fortiö. BIll
og sjónvarp og margt annaö i
nútimaiífí ber þó öll einkenni
skurðgoða. Þetta eru dauðir
hlutir og handaverk manna. Og
umgengni fólks viö þessa hluti
minnir oft á bænahald eöa
guösþjónustu.Fólk erhugfangiö
og af þessari undirgefni viröist
leiöa sama andlega og likam-
lega dauöann og tómleikann,
óánægjuna og sjálfseyöi-
legginguna. Af miklum
misskilningi kallar fólk þessa
lifnaöarháttu mannsæmandi lif.
Neyzluþjóöfélagið sýnist ekki
vera neitt eftirsóknarvert. Of
margir eru á eilifum þeytingi til
að þjóna hlutum, sem þeir eru
aö safna i kringum sig.
Smáatvinnurekandinn, sem
keppir eftir sjálfstæöinu (einn
af mörgum), litur upp frá bók-
ININN EÐA
RLITNING
lækkunar. 1 starfi hættir þessu
fólki til að vera upp á aðra
komiö og njóta umbunar fyrir
aö gefa öörum plúsa. Þetta fólk
losar sig viö sig sjálft á einn eöa
annan hátt, kastar frá sér tæki-
færum eöa jafnvel kaupir sér
aögöngumiða aö fangelsi.
Og loks er viöhorfiö. Ég Þú
-f en þaö er viöhorf fólks, sem
finnst allt fánýtt i heimi hér, og1
er þvi liklegt til aö losa sig bæði
viö sjálft sig og aöra.
Eric Berne segir afstööur
þessar vera misjafnlega fastar,
en þó stundum jafn óhagganleg-
ur hjá fólki sem sökkulinn undir
húsi þeirra. Þess vegna eru
menn meö viöhorfiö Ég + Þú +
jafnan góöir ieiötogar, sem á
tlmum, andstreymis æörast
ekki, heldur varöveita viröingu
fyrirsjálfum sér og öörum. Um
þá gildir orð Hávamála:
„Mildir og fræknir menn bezt
lifa, sjaldan sút ala.” Annars
gefur margt I Hávamálum
okkur leiösögn um, hvaö viö eig-
um aö segja, þegar viö erum bú-
in aö segja halló eöa bjóöa
góöan daginn, t.d. setning eins
og „Glaöur og reyfur skyli
gumna hverr unz sinn biöur
bana.”
Viöhorf lýöræöislegs
samfélags og góös nágrennis er
Ég + Þú + Þeir + , en fólk þess
viöhorfs gerir sér far um að
halda kjöroröiö: „Viö elskum
alla”.
Hóphverfur hugsunarháttur
veldur hins vegar hvarvetna
vandræöum, þar sem fólk I
einum þjóöfélagshópi niðrar
fólki i öörum þjóöfélagshópi og
temur sér einfalt viöhorf, eins
og Ég + Þú -f, eins og svo oft
vill brenna viö meö skiptingu
milli hvitra-svartra, kristinna-
heiöinna, gáfaöra-heimskra,
gyðinga-ekki gyöinga, heiöar-
legra-ekki heiöarlegra o.s.frv.
Þótt viö höfum hér á landi
hvorki kynþátta — né trúar-
bragöavandamál, lætur þessi
hóphverfi hugsunarháttur þó
mikið á sér kræla á vettvangi
stjórnmálanna.
Aður fyrr voru trúarsetningar
og spakmæli gangsilfur hins
daglega máls, en nú á timum
kann sama hugsun ef til vill aö
komast betur til skila i búningi
formerkjanna + og Abyrgö
dagblaöaritstjóra, sem halda
höndum um ein áhrifamestu
uppeldistæki þjóöarinnnar, er
vitaskuld meiri en annarra, og
temji þeir sér ekki I skrifum
sinum viöhorfiö Ég + Þú + Þeir
+ , eru þeir aö höggva á rætur
sjálfs lýðræöisins, sem þeim er
þó ætlaö aö vernda og virkja.
Þótt dagblaöaritstjórar láti
menn úr andstööuflokki njóta
sannmælis, setji + viö persónu
hans, eru þeir þar með ekki aö
drepa á dreif jákvæöri gagn-
rýni, eöa skynsamlegum og
opinskáum umræöum. Þvert á
móti ef menn úr tveimur
flokkum sýna hveröörum traust
þrátt fyrir allt, sem á milli ber,
veröa þeir siöur á varöbergi
gagnvart vopnaburöi and-
stæöinga og geta leyft sér meiri
hreinskilni. Tónn þeirra rit-
stjóraskrifa, em lesinn er yfir
okkur i útvarpinu meö morgun-
kaffinu er til þess fallinn aö
stórdraga úr vinnugleöi og
starfsþreki þeirra, sem er
fengiö þaö verk aö stjórna
málefnum þjóöarinnar og gera
þeim torvelt að einbeita sér að
raunverulegum stórmálum.
Þorgeir Ljósvetningagoöa
var meiri friöur gefinn áriö
1000, þegar hann lagöist undir
feld til aö hugsa málið, og
reyndist þaö vel.
Áhrif fjölmiöla á almenriing
fjölskyldureikningar hafa verið
greiddir. Þaö kostar mann meö
meöaltekjur ekki 1 mánuö
heldur 2 eða 3 mánuöi á ári aö
vinna fyrir tekjum til að halda
uppi einkabifreiö. Eru þá
reiknaöir vextir af kaupveröi
bifreiöar og svo rekstrar-
kostnaöur. Einkabifreiö er þó
ekki lifsnauösyn. Ef unnt var að
lifa fyrir 20 árum án hennar;
hlýtur þaö einnig nú aö vera
hægt. Einhverkann aö halda þvi
fram, aö hin nýju hverfi á
Reykjavikursvæöinu séu svo
fjarri vinnustað, aö þaö geri bll
nauösynlegan. Vist er, aö
útþensla Reykjavikursvæöisins
gerir fólki erfiöara aö vera án
bifr. en áöur. Sá sannleikur
veröur þvl aidrei of oft endur-
tekinn, aö þaö er stórfelld
kjaraskeröing gagnvart alþýöu
þessa lands aö þenja út
byggöina á Reykavikursvæðinu
meö ibúöarhverfum fjarri
vinnustööum.
Af öörum orsökum er aftur á
móti, þegar fjöldi fólks um allt
land stigur upp I bll sinn til aö
fara nokkrar húslengdir. Þar
koma bilar i staðinn fyrir
lifsnauösynlega starfsemi
liffæra mannslikamans. Þannig
kallar fjöldi fólks dauöa yfir
fætur, æöar, lungu og hjarta.
Þaö er tómstundafylling
margra aö tala um þennan ljóta
ávana, en svo ekki söguna meir.
Ef maöur veit sig vera aö
vinna sjálfum sér tjón, segir
skynsemin honum aö brjóta
vanahlekkina og taka upp nýja
háttu. Mönnum reynist þó
erfitt aö láta af ýmsum sjálfs-
eyöilegg jandi neyzluvemjum.
En einnig má vinna sér skaöa i
umgengni viö dauöa hluti, þótt
þeirra sé ekki neytt meö þvi aö
gleypa þá. Fyrir meira en 2000
árum var kennt og boöaö austur
haidinu og öllum skýrslustafl-
anum, núna þessa dagana —
skattskýrslunni, horfist i augu
viö veröld, sem honum finnst ef
til vill fjandsamlegri en hafiö,
sem sjómaðurinn horföi út á
fyrir einni öid eöa fulgabjargiö
efra, hlaöiö eggjum á hverri
sillu. Samkvæmt skýrlsum, sem
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.
hefur gefiö út um manndráp!
sjálfsmorö og drykkjusýki á
Vesturlöndum, viröast þau lönd
hafa mest af slikri óáran aö
segja, sem rlkust eru og
háþróuöust neyzluþjóöfélög.
Milljónir horföu vestur I
Bandaríkjunum á sjónvarps-
þátt, þar sem Islandi var lýst
sem fyrirheitna landinu. Okkur
var hælt á hvert reipi og þótti
hreint afbragö hjá okkur aö
hafa frl frá sjónvarpi einn dag I
viku. Ofurlltill sannleiksneisti
er vonandi. þrátt fyrir allt I
þessu tali um fyrirheitna landiö.
Samfélag okkar er um svo
margt sólarmegin I tilverunni,
aö litinn skugga ber á, og þvi
skylt aö fara varl. I aö gera sér
grillur um agnúa. Til aö sniöa
af hina raunverulega agnúa
gætu þó stjórnmálaflokkar gert
að keppikefli afnám einka-
bilsins i orkukrepptum heimi!
og grynnkaö þannig I leiðinni á
erlendum skuldum. Svo mætti
og f jölga fridögum frá sjónvarpi
upp i fjóra. Nota siöan sjón-
varpsdagana þrjá til aö kenna I
sjónv., hvernig á aö fara aö
þvi aö segja halló og hvab á aö
segja þegar búiö er aö þvi. A
fridögunum f jórum ætti þá fólk
að vera fullfært um aö vera þaö
sjálft, aö kalla fram I fari sinu
og annarra alla þá mörgu hæfi-
leika, sem i hverri manneskju
býr. Aö svo búnu ætti og aö vera
auöveldara aö telja saman alia
plúsana I pússi okkar.
Halldór Laxness
Ný bók:
Leikritið
Straumrof
eftir Halldór
Laxness
Helgafell hefur sent frá sér
leikritið Straumrof eftir
Halldór Laxness.
Laxness skrifaöi þetta leik-
rit i Kaupmannahöfn i janúar-
mánuöi 1934, og þaö var frum-
sýnt i Iönó 29. nóvember þaö
ár. 1 kynningu aftan á bókar-
kápu stendur m.a.: „Einkum
mun þaö hafa verið lýsingin á
sálarlifi frú Gæju Kaldan, sem
þótti háskaleg. I auglýsingum
um leikinn stendur, aö hann sé
bannaöur börnum. Vafalaust
er, aö leikritiö var á undan
sinum tima hérlendis. Nú,
meira en fjörutíu árum siðar,
er hreinskilni leiksins og
þróttmikill still i fullu gildi, og
ljóst aö verkiö er ekki tíma-
bundið, þó aö höfundur léti þaö
gerast i miöpunkti ákveöins
islenzks samtima.”
Bókin er 138 bls. prentuð i
Vlkingsprenti.
u.m.
Leikrit
vikunnar
Skuldaskil
eftir
Strindberg
Fimmtudaginn 17. marz ki.
20.05 veröur flutt leikritið
„Skuldaskil” eftir August
Strindberg I islenzkri þýöingu
Geirs Kristjánssonar. Leik-
stjóri er Gisli Alfreðsson. Meö
stærstu hlutverkin fara þau
Gunnar Eyjólfsson, Baldvin
Halldórsson, Siguröur Skúlason
og Helga Stephensen. Flutning-
ur leiksins tekur um 40 minútur.
Þetta er gamansamt leikrit
öörum þræði. Frægur vlsinda-
maður kemur heim úr langri
ferö. Hann hafði fengiö lán hjá
bróöur sinum I gamla daga og
nú býst bróðirinn viö aö hann
endurgreiöi lániö, enda er hann
á ýmsan hátt illa staddur vegna
þessarar greiöasemi.
Prófessorinn lofar öllu fögru, en
hann hefur i mörg horn að lita,
þvi aö margir vilja nú þekkja
hann frægðarinnar vegna.
Strindberg fæddist I Stokk-
hólmi árið 1849. Aö loknu stú-
dentsprófi stundaöi hann nám i
læknisfræði um skeiö, en fékkst
siðar m.a. viö kennslu og blaöa-
mennsku og starfaöi viö Kon-
unglega bókasafniö i Stokk-
hólmi árin 1874 til 1882. Fyrsta
leikrit hans, „I Rom”, var
frumsýntárið 1870, en allsskrif-
aöi hann um 60 leikrit, stór og
smá. 1 hópi þeirra þekktustu eru
„Fröken Julia”, „Faöirinn”,
„Sá sterkasti” og „Dauöadans-
inn”, en þau hafa öll veriö sýnd
hér. 1 siöari verkum slnum f jar-
lægist Strindberg veruleikann.
Næmur hugur hans þoldi ekki á
feiknabyröi sem á hann var
lögö. Skáldið var sileitandi aö
innri friði, en tókst aldrei að ööl-
ast hann. Strindberg lézt áriö
1912.
Útvarpiö hefur áöur flutt eftir
hann „Fröken Júllu” 1938,
„Páska” 1956, „Fööurinn” 1959,
„Brunarústina” 1962 og „Kröfu-
hafa” 1965.