Tíminn - 07.04.1977, Blaðsíða 21

20 '
Fimmtudagur 7. april 1977
Fimmtudagur 7. april 1977
21

TÓNLIST
p U UTTD
wÆLurnaJm nJb V «■
LÍFIÐ
FEGURRA
Rætt við Jón
Tryggvason, bónda
og söngstjóra
Jón Tryggvason. — Timamynd: Gunnar.
MAÐUR er nefndur Jón Tryggva-
son. Hann hefur lengi veriö bóndi
aö Artúnum i BólstaBarhlIftar-
hreppi i Austur-Húnavatnssýslu,
en auk þess hefur hann veriö fé-
lagsmálafrömuöur, buröarás i
menningarlifi héraös sins og
söngstjóri Karlakórs Bólstaöar-
hliöahrepps, sem er einhver
þekktasti sveitakór á Islandi.
Tryggð við heimahaga
Ekki alls fyrir löngu var Jón
Tryggvason staddur I Reykjavik,
og þá var þaö sem fundum hans
og blaöamanns Timans bar sam-
an. Jón var, eins og vænta mátti,
viöræöugóöur og leysti vel og
greiölega úr þeim spurningum,
sem fyrir hann voru lagöar, en
hittliggur 1 augum uppi, aö ekki
er hægt aö koma öllu aö i einni
blaöagrein. Til dæmis ákváðum
viö Jón aö lengja ekki mál okkar
meö þvi aö ræöa um hreppsnefnd-
ar-og oddvitastörfhans. Léthann
þess sérstaklega getiö, aö þau
væru svo lik þvi sem gerist 1 öör-
um sveitum, aö ekki sé ástæöa til
þess aö fjölyröa sérstaklega um
þau hér. Þess geröist ekki heldur
þörf. Viö Jón höföum um nóg aö
tala, þótt sleppt væri sveitar-
stjórnarmálum i Húnaþingi.
— Og þá er aö byrja á byrjun-
inni, Jón: Ert þú Húnvetningur aö
uppruna?
— Já.égfæddistaBFinnstungu
28. marz 1917, og varö þvi sextug-
ur f gær. Ég ólst svo upp I Finns-
tungu, og hef ekki fært mig um
set, nema til næsta bæjar, þar
sem ég h'ef búiö siöan 1948. Sú jörö
haföi veriö i eyöi um nokkurn
tlma, en þá var gengiö aö þvl aö
byggja hana upp, og þaö geröum
viö bræöurnir, Jónas bróöir minn
og ég.
Söngur var ríkur þáttur
hins daglega llfs.
— Nú mun þaö mörgum kunn-
ugt, sem ég gat um áöan, aö þú
hefur lengi veriö tónlistarmaöur
og söngstjóri. Ert þú alinn upp viö
söng?
— Já. Um þaö bil sem ég var
átta ára, var stofnaður karlakór i
heimahögum minum, og einn
stofnendanna var faðirminn, sem
var mjög mikill áhugamaöur um
söngmál, þótt hvorki léki hann á
hljóöfæri né heföi sérstaka söng-
rödd. Ég ólst þannig upp viö
þessa hluti, og ég gekk I kórinn,
sem faöir minn haföi átt þátt I aö
stofna, strax og ég haföi aldur til.
— Var hljóöfæri á æskuheimili
þinu?
— Já, þaö var þar orgel. En
eina kennslan, sem ég og systkin
min nutum á sviöi tónlistar, var
sú, að faöir minn fékk eitt sinn
mann til þess aö kenna okkur i
einn mánuö nótnalestur og meö-
ferö nótna. Viö höföum öll boriö
þaö dálltiö viö aö leika á orgeliö
heima, en auövitaö komumst viö
ekki yfir aö læra nema nokkur
undirstööuatriöi á þessum eina
mánuöi.
— Var ekki sungið á kvöldvök-
um heima hjá þér, þegar þú varst
aö alast upp, eins og siöur var á
mörgum bæjum?
— Jú, þaö var talsvert mikiö
sungiö. A uppvaxtarárum mínum
var alltaf lesinn húslestur, aö
minnsta kosti á sunnudögum og á
föstunni.aöég taliekki um á stór-
hátlöum. I sambandi viö húslest-
urinn var ævinlega sungiö, svo aö
segja má, aö söngur hafi veriö
rikur þáttur hins daglega lifs á
æskuheimili minu. Æfingar
karlakórsins fóru einnig oft fram
heima hjá okkur. Kórinn varö aö
æfa á þeim stööum, þar sem
hljóöfæri voru fyrir hendi, hvort
sem húsrými var þar mikiö eöa
litiö, en kórinn var ekki heldur
fjölmennur, aðeins átta menn,
fyrst I staö, eöa eins og tvöfaldur
. kvartett. Allir þurftu aö fara
gangandi til æfinga, en þrátt fyrir
þaö voru þær stundaöar af mikilli
atorku og mikilli gleöi.
— Starfsemi kórsins hefur ein-
göngu fariö fram aö vetrinum?
— Já, eingöngu. A þeim árum
þótti þaö mikiil viöburöur, þegar
haldin var söngskemmtun. Þá
var gjarna aö þvi stefnt, aö halda
eina eöa tvær slíkar skemmtanir
aö loknu vetrarstarfi. Sá siöur er
þó aö mestu leyti af lagöur nú. Viö
höfum ekki lagt t aö fá til okkar
„faglæröa” söngstjóra, heldur
höfum viö notazt viö þaö sem viö
eigum kost á heima fyrir, og
vafalausthefurþaö komiö niöur á
árangrinum.
Hvernig fer um hina fé-
lagslegu þörf mannsins?
— Vikjum þá frá þvi um sinn,
og snúum okkur aö búskapnum.
— Þú hittir nú ekki fyrir neinn
stórbónda, þar sem ég er. Artún
er litil jörö og hæg, og ég hef
aldrei veriö með stórt bú. Ég hef
meira aö segja ekki taliö það væri
nauösynleg undirstaöa eöa for-
senda búskapar, aö búin væru
stór, heldur beri bændum aö haga
rekstri búskaparins þannig, aö
hann sé i samræmi viö jaröimar,
sem þeir sitja, og búskapinn sem
fyrir er. Reksturskostnaöinn
verður aö miöa viö þetta, en þar
finnst mér aö véltæknin hafi
nokkuö oft fariö yfir æskileg
mörk. Iöulega hafa bændur klifiö
þrltugan hamarinn, tekiö stóra og
dýra víxla, til þess aö eignast ný
tæki, sem svo hafa oftreynzt helzt
tildýr,þegar ^hólminn erkomiö.
— Þú telur þá, aö hægt væri aö
ná eins góöri eöa betri afkomu
meö minni umsvifum og aukinni
hagsýni?
— Já, þaö er ég alveg sann-
færöurum. Ég held, aö stóru búin
hafi ekki gefiö þá raun, sem ætl-
azt var til. Aftur á móti halda
smáu búin hlut sinum, þegar þau
eru nógu vel rekin.
1 sambandi viö þetta langar
stétt, svokallaöir landbúnaöar-
verkamenn. Nokkrir þessara
manna komu hingaö til tslands,
og reyndust hinir beztu starfs-
menn hér. En þó fór nú svo, aö
jafnvel I Danmörku, þar sem
landbúnaöur er i hávegum harö-
ur, hefur verið hætt viö þetta.
— Hvernig hefur þú leyst þessi
mál sjálfur? Hefur þú stundaö
búskap þinn sem einyrki?
— Ég hef verið einyrki I þeirri
merkingu, að ég hef ekki haft
vinnuhjú, en þó væri alrangt aö
segja aö ég hafi staöið einn. Ég
var svo lánsamur aö kvænast á-
gætri konu, Sigriöi ólafsdóttur
frá Eyvindarstööum i Blöndudal.
Viö höfum eignazt sjö börn, sem
nú eru flest uppkomin. Þaö er
sannarlega enginn einn, sem
styözt við slika fjölskyldu. Yfir-
leitt hef ég tekiö búskap minn
fremur létt, og alls ekki viljaö
lima mig svo niöur I hann, aö ekk-
ert annaö kæmist aö hjá mér. Ég
hef ekki taliö þaö nauösynlegt, og
þvl slöur æskilegt. Maöurinn þarf
aö halda áfram aö vera maöur,
hvort sem hann leggiir stund á
búskap eöa eitthvaö annaö.
Nú er ég vitanlega ekki aö
halda þvi fram, aö menn eigi aö
vinna daglega störf sin af tómlæti
og áhugaleysi. Oöru nær. Allir
menn veröa að finna gleöi og llfs-
fyllingu i störfum sinum, hver
sem þau eru, það er hluti af
sjálfri lifshamingjunni. En hin
daglega skylda má ekki vaxa
mönnum svo yfir höfuö, aö þeir
útilokist frá félagslegum sam-
skiptum viö annaö fólk. Og þaö er
einmitt þaö, sem ég óttast aö
veröi ef byggðin grisjast, búin
veröa færri og stærri, fólkinu I
sveitunum fækkar og mest unnið
meö vélum. Þá getur sá timi
komið, að menn fáist blátt áfram
ekki til þess aö setjast aö á sllkum
stöðum, jafnvel þótt þar séu skil-
yröi til stórbúskapar. Það er nú
einu sinni svo, aö fáir una til
lengdar andlegri einangrun, —
enda væri ekki heldur sanngjarnt
aö ætlast til þess.
— Miklu strjálbýli fylgja auö-
vitaö margvisleg vandamál.
— Já, ég held aö um byggöina
gildisama lögmál ogum skóginn.
Þaö má ekki grisja hann of mikið,
þá fer aö lokum svo aö seinasta
tréö fellur. Vist hefur sú stefna
verið boöuð aö stækka beri búin.
Jaröir hafa lagzt I eyöi, þær hafa
veriö nytjaðar frá næstu bæjum,
og þannig hefur byggöin viöa
grisjazt. Þetta getur auövitaö
gengiö um tlma, en smám saman
einangrast menn, þegar fækkar i
kringum þá og þeirri einangrun
una menn ekki um alla framtlö,
þrátt fyrir þau átthagabönd og
tryggö viö heimahaga, sem flestir
hafa tilaðbera.þótti misjafnlega
rikum mæli sé. Ég er alveg viss
um þaö, fyrir mitt leyti, aö þegar
til lengdar lætur haldast þær
jaröir illa I byggö, þar sem mjög
langt er til næstu bæja. Þess
vegna er nauðsynlegt aö búiö sé á
sem flestum bæjum, hvaö sem
bústærö og búskaparumsvifum
líður.
Ég held lika, aö i þessum mál-
um séu viöhorfin aö byrja aö
breytast. Menn eru aö byrja aö
gera sér grein fyrir þvl, aö byggö
má ekki grisjast óhæfilega, ef
ekki á aö horfa til auönar þegar
fram I sækir.
t þessu fámenna þjóðfélagi
okkar, þar sem flestir þekkjast
eöa vita deili hver á öörum, á þaö
tvimælalaust aö vera eitt af hlut-
verkum sveitanna aö veita sem
flestum börnum þéttbyiisins
tækifæri til þess aö njóta sveita-
lifsins. Þaö er hverju mannsbarni
andleg og uppeldisleg nauösyn aö
kynnast af eigin raun náttúrunni,
gróöri og dýrum, og viö eigum aö
hefja skipulegan áróöur fyrir þvi
aö kaupstaöabörnum gefist meiri
tækifæri til sveitaveru en nú er.
„ Verksmiðjubúskapur”
er ekki aðlaðandi
— Þú nefndir áöan stór bú
Félagsheimiliö Húnaver. Hér hljómar söngur Karlakórs Bólstaöarhllöarhrepps, og stjórnandi kórsins,
Jón Tryggvason, átti mikinn þátt I byggingu Húnavers.
annars vegar og litil hins vegar.
Þá dettur mér i hug ágætur maö-
ur, sem sagöi viö mig fyrir mörg-
um árum, aö hann vildi ekki eiga
fleiri ær en svo, aö hann þekkti
þær allar meö nöfnum.
— Vel get ég tekið undir þetta,
en hins vegar er ég hræddur um
að þarna sé orðin veruleg breyt-
ing frá þvl áö viö vorum aö alast
upp, þú og ég. Nú keppast bændur
viö aö tileinka sér sem mesta
tækni og hagræöingu, svo aö hægt
sé aö ljúka gegningum á sem
skemmstum tima. Þá fer aö
veröa lltiö um félagsskap og
gagnkvæma vináttu manns og
skepnu. Þegar svo er komiö,
erum viö teknir aö nálgast þaö,
sem ég vil leyfa mér aö kalla
verksmiöjubúskap, og hann
finnst mér ekki aölaðandi.
— Fer mönnum þá ekki lika aö
þykja þetta minna gaman?
— Jú, þaö óttast ég. Auövitað
verða allir menn aö vinna til þess
aö framfleyta sér og slnum. É g er
ekki að gera litiö úr praktiskri
þörf og eölilegri hagræöingu i
daglegum störfum. En eins og ég
sagði áöan, þá verða menn aö
finna gleöi og lífsfyllingu I önn
hins rúmhelga dags. AB öörum
kosti fara þeir á mis viö þaö sem
flestum beztu mönnum hefur orö-
iö happadrýgst, sjálfa vinnugleð-
ina.
Eigum við að
virkja Blöndu?
— Næst langar mig aö vikja aö
máli, sem ég veit, aö þér er hug-
leikiö, Jón: Eigiö þiö Húnvetning-
ar ekki eitthvert hiö ákjósanieg-
asta vatnsfall til virkjunar, Þar
sem Blanda er?
— Jú.sennilega erhún þaö. En
einhvern veginn finnst mér, aö
varla muni hafa veriö hugaö aö
þessum orkumálum hér á réttan
hátt. Þegar unniö er aö uppbygg-
ingu landsins i heild, þarf aö
huga aö þvi, á hvern hátt sé hægt
aö láta verö á rafmagni vera
sambærilegt alls staöar á
landinu. Naumast er hugsanlegt,
aö iönaöur veröi færöur út á land
svo heitiö geti, ef teljandi munur
er á rafmagnsveröi eftir lands-
hlutum. Þetta hlýtur aö kalla á
stórvirkjanir, enda eru þær sjálf-
sagt hagkvæmar.
Blandaereittþeirra vatnsfalla,
sem augum hefur veriö rennt til.
þegar hugaö hefur veriö aö þess-
um hlutum. Fyrir all mörgum ár-
um voru gerðar athuganir ■'á þvi
aö fara meöhana vestur I Vatns-
dal og virkja þar, meö um þrjú
hundruö metra falli. Ekki veit ég,
en telþóvist, aöþessar rannsókn-
ir hafi veriö talsvert kostnaöar-
samar, og aö þeim loknum hafi
virkjunarkostnaöurinn þótt all-
álitlegur.
Þótt ekki væri þá fariö aö lita til
umhverfismála, eins og nú er
gert, kom þó þar, aö viöurhluta-
mikiö þótti aö gerbreyta fögrum
byggöum og gera þær ef til vill
meö öllu óbyggilegar. Allar þess-
ar rannsóknir heföi þvi mátt
spara, ef ráöamenn orkumála
heföu ekki verið haldnir þeirri
einsýni, aö I samanburöi viö
„hagkvæma” orkuöflun væri
nærri ailt annaö hégómi. Og enn
er athugunum haldiö áfram, —
sem sjálfsagt er, — en mig grun-
ar, aö enn séu ráöamenn viö svip-
að heygaröshorn og fyrr. Horft er
á „hagkvæmni” virkjana, en
siöur er litiö til gróöurmýktar og
gagnsemi lands, eöa hinna fjöl-
mörgu grundvallarbreytinga,
sem verða þeim mun stórfelldari
sem framkvæmdirnar eru meiri.
RUmsins vegna vil ég styöja
þessa skoðun mina aöeins einni
röksemd, þótt af töluveröu sé aö
taka.
Miölunarlón fyrirhugaörar
Blönduvirkjunar er ákvaröaö um
miðbik Eyvindarstaöa- og
Auökúluheiða. A þeim uppdrátt-
um, sem ég hef séö, og hef ekki
ástæöu tilaö halda aö hafibreytzt
I neinum meginatriöum, kemur
fram, aö lægö sú, sem þarna er I
landiö er takmörkuö meö sem
allra minnstum tilkostnaöi, og aö
þvl loknu látiö flæöa yfir um
fimm metra mishæö, sem veröur
þá I reynd hækkun þristiklu, en
þarna skilst mér, eftir hæöarkort-
um aö um tuttugu og þrir gigalitr-
ar veröi lokaöir inni og komi
aldrei til miölunar. Ekki svo litiö
vatnsmagn þaö. — Fjölmargt
fleiramættitina til, en þaö yröi of
langt mál.
Viö erum tæplega nógu góöir
tslendingar,ef viö horfum ekki til
lands okkar meö þeirri viröingu
og þvi stolti, sem veröugt er. A
þeim tæknitlmum, sem veriö hafa
um nokkurra áratuga skeiö, hefur
skyn okkar gagnvart verömætum
ruglazt nokkuö. Þetta er i sjálfu
sér eölilegt, þar sem ofan á hina
öru tæknilegu þróun hefur skefja-
litlum áróöri veriö beitt til fram-
dráttar allri stóriöju og jafnframt
sérhæfingu vinnuaflsins. Þetta
hefur raskaö dómgreind okkar,
og þvi meira sem viö höfum haft
skemmri tima til þess aö aðlaga
okkur breyttum timum og
aðstæöum.
Þó held ég aö öllum sé ljóst,
sem á annaö borö hlusta eftir
rödd fólksins, aö þetta er aö
breytast. Enn hlustar þaö á sömu
orð ráöamanna og fyrr: aö þeir
séu aö berjast fyrir „mannsæm-
andi lifskjörum’*. En þrátt fyrir
hina fjárhagslega bættu aöstööu,
finnum viö aö eitthvaö er aö.
Ráöamenn hafa misreiknaö
tæknina i veigamiklum atriöum
og þar af leiöandi hefur hún ekki
skilað þvi sem til var ætlazt.
Auöhringar og fjármálavald hafa
i æ rlkara mæli komizt inn á ein-
staklinga og heilar þjóöir.
Ég er nær viss um, aö aukin
andstaöa viö stóriöju yfirleitt, á
nú sinn þátt i þvi aö magna and-
stööu viö Blönduvirkjun, og' ég
tel, aö hún veröi ekki reist á næstu
árum, nema til komi ein
auöhringastóriöjan enn.
Viö íslendingar lifum ekki „á
mörkum hins byggilega heims”,
eins og stundum er sagt. Og land
okkar viljum viö vemda sem
hreint land, sem fagurt land,
umfram allt annaB.
Drottning listanna
— Liklega ættum viö, Jón, aö
ljúka þessu með þvi aö tala um
eitthvaö skemmtilegra en stór-
iöju. Viö minntumst áöan á söng-
lif i heimahéraði þinu. Hvernig er
nú háttaö störfum kórsins, sem
þú hefur svo lengi veitt forstööu?
— Þau hafa breytzt aö þvi leyti,
aö nú eru ekki lengur haldnar
söngskemmtanir á vorin, aö
loknu vetrarstarfi, þótt fyrir komi
þaö endrum og eins. Aösóknin er
misjöfn eins og eölilegt er, þar
sem fólk hefur nú úr svo mörgu ab
velja. Þetta hefur meira og meira
færzt I þaö horf aö viö syngjum
fyrir sjálfa okkur, og þaö hefur aö
vlsu gefizt okkur ljómandi vel.
Mér sýnist ekki aö áhugi manna
sé neitt minni nú en áöur, þótt
æfingar séu ekki stundaöar eins
stlft og fyrrum, heldur sé veöur
og færi látið ráöa nokkru um þaö,
hversu oft er æft, og halda svo
eina, tvær eöa þrjár boössam-
komur á hverjum vetri til þess að
gleöjast meö glööum, og syngja
þá um leið fyrir sjálfa okkur og
aöra.
— Syngiö þiö svo ekki viö
ákveöin tækifæri, til dæmis viö
útfarir?
— Jú, þaö hefur lengi tíökazt
hjá okkur. Kórinn hefur ekki aö-
eins sungib sveitunga okkar úr
garöi, hann hefur átt samleiö meö
þeim bæöi i sorg og gleöi.
— Og svo er þaö nú þú sjálfur,
sem hefur starfaö meö karla-
kórnum ykkar svo lengi. Ég þarf
vlst ekki aö spyrja hvers viröi
hann hefur veriö þér.
— Viö skulum segja, aö hann
hafi verið mitt hálfa lif. Þaö er aö
minnsta kosti ekki fjarri sann-
leikanum. Þóttég hafi komið ná-
lægt annars konar félagsstörfum,
þá hefur söngstarfsemin löngum
verið þaö sem sterkast togaði mig
til sin.
Ég hef oft fundið til þess og
saknaö þess, hversu sönglifi hefur
veriö litill gaumur gefinn hér á
landi. En vonandi stendur þetta
til bóta. Tónlistarskólar eru
smám saman aö risa á legg úti
um landið, þrátt fyrir aö oft hefur
reynzt erfitt aö finna hæfa kenn-
ara, og enda þótt enn vanti mikiö
á aö almenningi hafi skilizt, aö
tónlist er hluti af daglegri tilveru
okkar. Hún hefur stundum veriö
kölluö drottning listanna, mál
hennar geta allir skiliö, hver sem
þjóötunga þeirra er, og hún á aö
geta veriö uppbyggjandi og göfg-
andi þáttur i lifi sérhvers manns.
— VS
mig aö minnast á annaö, sem mér
finnst ekki veigalitiö, en sem
sárasjaldan heyrist talab um: Ef
svo heldur fram sem nú horfir
meö véltæknina, ef búin halda á-
fram aö stækka, vélunum aö
fjölga, en fólkinu aö fækka, hvaö
veröur þá um félagslega þörf
fólksins sem byggir sveitirnar?
Maöurinn lifir ekki eingöngu á
beinhöröum peningum. Hann er
félagsleg vera, sem veröur aö
eiga sér sin hugöarmál, hann
veröur aö eiga kost á þvl aö gera
fleira en aö stjórna vélunum sin-
um, — hversu góðar sem honum
kunna að þykja þær. Hann getur
ekki sótt alla tilbreytingu og
skemmtun I feröalög til sólar-
landa, jafnvelþótt fjárhagur hans
leyfi honum aö fara þangaö á
hverju ári, (sem mun þó vera
fremur fátítt, aö minnsta kosti
um sveitafólk).
, — Einyrki sem hefur stórt bú
og vinnur allt meö vélum, veröur
auövitaö meö nokkrum hætti ó-
frjáls maður, sem varia getur
leyft sér aö fara aö heiman eöa
veröa lasinn.
— Já. Annað hvort hlýtur hann
aö veröa eins og ánauðugur þræll,
eöa þá hitt, sem ekki er heldur aö-
gengilegt, þótt. nokkuð væri rætt
um þaö hérfyrr á árum.en þaö er
að búin séu svo stór, aö þau risi
undir þvl aö greiða verkafólki
kaup. Viö höföum fordæmiö frá
Danmörku, þar sem varö til heil
Séöaf Vatnsskaröi niöur Ævarsskarö. Ef grannt er skoöaö. sést bær Jóns, Artún, fjærst á myndinni, þar
sem hann stendur á eyrunum milli Svartár og Blöndu. Næst er BólstaöarhHð, hiö forna höfuöból og
kirkjustaöur, en næst okkur er Hliöarrétt.