Tíminn - 15.04.1977, Qupperneq 10

10
Föstudagur 15. aprll 1977
Steingrímur Hermannson: ■" =
• •
ÞORUN GAVINN S LAN HF.
UNDANFARNA daga hafa oröift
miklar umræöur um erfiöleika
Þörungavinnslunnar aö Reykhól-
um viö Breiöafjörö. Þaö er eöli-
legt. Erfiöleikarnir hafa veriö
miklir og mi liggur fyrir skýrsla
nefndar þeirrar, sem iönaöarráö-
herra skipaöi I nóvember sl. til
þess aö skoöa máliö.
Umræöur þessar hafa yfirleitt
veriö málefnalegar. Þó undanskil
ég aö sjálfsögöu Dagblaöiö. Þaö-
an hefur ekkert sést annaö en
skftkast og rógburöur, enda á
enginn von á ööru úr þeirri átt.
Nafn mitt hefur veriö nefnt i
þessu sambandi. Þaö er heldur
ekki óeölilegt. Ég hef veriö mikiö
tengdur rannsóknum á þörunga-
vinnslu hjá Rannsóknaráöi rfkis-
ins og hef setiö i stjórn Þörunga-
vinnslunnar hf. Mér þykir þvi rétt
aö rekja aödraganda þessa máls
og gera grein fyrir stööunni, eins
og hiin er nú.
Forsaga
Allt frá síöustu aldamótum og
jafnvel lengur hafa menn velt því
fyrir sér hvernig nýta megi mik-
inn sjávargróöur viö strendur
landsins og tilraunir til vinnslu
hafa nokkrar veriö geröar.
Ein sú merkasta var gerö I
Hverageröi á árunum 1939-41.
Þangmjöl var þá framleitt viö
jaröhita. Liklega var þaö styrj-
öldin, sem kom i veg fyrir aö
framhald yröi á þeirri vinnslu.
Um þaö bil 20 árum síöar var
þangmjöl unniö i fiskmjölsverk-
smiöju á Eyrarbakka, Mjöliö
reyndist hins vegar of dýrt til út-
flutnings.
Rannsóknir hafa einnig staöiö
lengi. Fljótlega beindist athyglin
aö Breiöafiröi. Þar er sjávar-
gróöur mestur viö strendur þessa
lands og jaröhiti einnig fáanleg-
ur. A vegum Rannsóknaráös
rikisins hófust athuganir á
vinnslu þara á Breiöafiröi um
1950. Stóö Þorbjörn Sigurgeirs-
son, eölisfræöingur, fyrir þeim.
Ariö 1957 hófust athuganir á
vegum raforkumálastjóra, siöar
Orkustofnunar, á þurrkun þara
viö jaröhita. Meö lögum um rann-
sóknir I þágu atvinnuveganna frá
1965 var Rannsóknaráöi rfkisins
meöalannarsfalin athugun á nýt-
ingu náttúruauöæfa landsins. Aö
ósk orkumálastjóra kom Rann-
sóknaráö þvi inn I þessar athug-
anir i april 1968. Siöan færöust
þær alveg til Rannsóknaráös og
lauk þar meö skýrslu Rannsókna-
ráös, „Þang- og þaraþurrkstöö á
Reykhólum viö Breiöafjörö”,
sem út kom I október 1972.
Viö þessar rannsóknir, bæöi á
vegum raforkumálastjóra og sfö-
ar Rannsóknaráös rfkisins, vann
fyrst og fremst Siguröur V. Halls-
son, efnaverkfræöingur. Hefur
hann unniö feikimikiö starf I
þessu sambandi, fullur af bjart-
sýni á framtiö slfkrar fram-
leiöslu. Siöustu árin vann jafn-
framt Vilhjálmur Lúövfksson
efnaverkfræöingur aö rannsókn-
um þessum.
Eftir aö rannsóknirnar komu aö
öllu leyti til Rannsóknaráös rlkis-
ins var ráöist I viöamiklar til-
raunir aö Reykhólum meö þurrk-
un á þara viö jaröhita. 1 þvi skyni
var geröur tilraunaþurrkari.
Gekk á ýmsu I þessu sambandi.
Var viö töluveröa erfiöleika aö
striöa og kostnaöur varö meiri en
áætlaö haföi veriö. Einnig reynd-
ust markaöshorfur fyrir þara-
mjöl lakari en gert haföi veriö ráö
fyrir.
Þaö var ekki fyrr en I lok þess-
ara rannsókna aö viöhorf breytt-
ust. Fyrir milligöngu Siguröar V.
Hallssonar náöist samband viö
einn stærsta kaupanda þangmjöls
og framleiöanda alginsalta I
heiminum, Alginate Industries,
Ltd. I Skotlandi. 1 nánu samráöi
viö þaö fyrirtæki var athyglinni
beint aö þangvinnslu. Er skýrsla
Rannsóknaráös rlkisins aö veru-
legu leyti byggö á upplýsingum
þaöan.
I lokaniöurstööu skýrslunnar
segir:
„Lokaniöurstaöan er sú, aö hér
sé um aö ræöa athyglisveröan
möguleika til nýs iönaöar á
grundvelli innlendra hráefna og
orkulinda. Sjálfsagt viröist aö
gera Itarlega könnun á rekstrar-
grundvelli þangmjölsverksmiöj-
unnar, sem byggö yröi á ná-
kvæmri athugun á afkastagetu og
tækjagerö I samráöi viö framleiö-
endur”.
Jafnframt voru settar fram til-
lögur um nánari rannsóknir og
tilraunir, m.a. þangskuröartil-
raun.
Framleiðslurás
Framleiöslurásin er I fáum orö-
um þannig:
Þangiö er slegiö, annaö hvort
meö eins konar orfi og ljá, þ.e.
handslegiö, eöa meö sérstökum
sláttupramma, sem reyndur var
á Breiöafiröi sumariö 1973, fékk
tilboö frá framleiöendum tækja
og geröi aörar nauösynlegar at-
huganir til þess aö geta lagt fram
endanlega áætlun um þörunga-
vinnslu á Reykhólum viö Breiöa-
fjörö.
Lokaniöurstööur þessa starfs
birtust I skýrslu Undirbúningsfé-
lags Þörungavinnslunnar h.f. um
þangþurrkstöö á Reykhólum viö
Breiöafjörö, sem út kom I nóvem-
ber 1973.
Með þessari skýrslu fylgdi á-
ætlun um stofnkostnaö og arö-
semi og drög aö frumvarpi til
laga um þörungavinnslu viö
Breiöafjörö. Hráefni og þangöfl-
un er einnig vandlega lýst, mark-
aöur talinn tryggöur meö góöum
samningi viö Alginate Industries,
Bygging
verksmiðjunnar
Undirbúningsfélagiö haföi á-
ætlaö stofnkostnaö viö verksmiöj-
una sjálfa kr. 211,2 milljónir, en
vegna opinberra framkvæmda
kr. 142,1 milljón. Var stofnkostn-
aöurinn miöaður viö vinnslu á
24.700 tonnum af blautu þangi,
eöa 6.685 tonnum af þangmjöli.
1 lok ársins 1975 var stofnkostn-
aöur viö verksmiöjuna oröinn kr.
542 milljónir. Þegar tekiö er tillit
til þess aö keyptir voru fjórir
sláttuprammar fleiri en gert var
ráö fyrir I upphafi og jafnframt
tekiö tillit til veröbólgu og gengis-
sigs, kemst sú nefnd, sem nú
hefur skoöaö erfiöleika Þörunga-
vinnslunnar, aö þeirri niöurstööu
aö „naumastséum umtalsveröan
Þörungavinnslan á Reykhólum.
sláttuvélum. Þvl er komiö fyrir I
netpokum, sem eru festir viö viö-
legufæri. Dráttarbátur sækir pok-
ana og kemur þeim til verksmiöj-
unnar. Þangiö má geyma I sjón-
um I allt aö mánuö.
I verksmiöjunni er þangiö fyrst
sett I saxara, en slöan skammtaö
inn á efsta band 5 hæöa beltis-
þurrkara. Þaö flyzt hægt eftir
bandinu og fellur slöan niöur á
þaö næsta og svo koll af kolli, en
heitu lofti er blásiö upp I gegnum
böndin.
Þegar þaö kemur úr þurrkar-
anum er þaö saxaö, en slöan blás-
iö út I geyma. Þaðan er þaö flutt I
skip, sem flytur þaö ósekkjaö á
markaö I Skotlandi.
Undirbúningsfélagið
1 samræmi viö tillögur Rann-
sóknaráös rlkisins var ákveöiö aö
halda málinu áfram og fram-
kvæma nauösynlegar tilraunir og
athuganir til þess aö hanna mætti
þangvinnslu aö Reykhólum. I
þeim tilgangi var meö lögum frá
Alþingi nr. 107 frá 31. desember
1972 sett á fót hlutafélag til undir-
búnings þörungavinnslu á Reyk-
hólum. Hluthafar uröu rlkissjóö-
ur meö kr. 5 milljónir, Sjávar-
yrkjan, sem er félag heima-
manna, meö kr. 2,5 milljónir, og
nokkrir einstaklingar. Af rlkis-
stjórnarinnar hálfu voru skipaöir
I stjórn félagsins þeir Vilhjálmur
Lúövlksson, efnaverkfræöingur,
formaöur, og Þorsteinn Vil-
hjálmsson, eölisfræöingur, Af
hálfu annarra hluthafa var kosinn
Ólafur E. ólafsson, kaupfélags-
stjóri.
Félag þetta tók upp Itarlegar
viðræöur viö skozka fyrirtækiö
Alginate Industries, fékk lánaöan
yfirlit yfir þjóöhagslega þýöingu
og kostnaö viö opinberar fram-
kvæmdir fylgdi einnig, og fleira
mætti telja.
Meginniöurstaöan varö sú, aö
þetta fyrirtæki yröi aröbært og
mundi veita a.m.k. 10% lág-
marksendurheimtu á uppruna-
lega fjárfestingu.
Þörungavinnslan h.f.
í samræmi viö tillögur Undir-
búningsfélagsins var fyrirtækiö
Þörungavinnslan h.f. stofnaö meö
lögum frá Alþingi I lok ársins 1973
og tók fyrirtækiö til starfa á árinu
1974. Þvi var I fáum oröum ætlaö
að reisa og reka þörungavinnslu
að Reykhólum viö Breiöafjörö I
samræmi viö tillögur Undirbún-
ingsfélagsins.
Langsamlega stærsti hluthaf-
inn er rlkissjóöur meö um 75 af
hundraöi hlutafjárins, heima-
menn I gegnum Sjávaryrkjuna
h.f. og hreppsfélög eiga u.þ.b. 5 af
hundraöi, fyrirtækiö Alginate
Industries á u.þ.b. 14 af hundraöi
og síöan allmargir einstaklingar
og fyrirtæki u.þ.b. 6 af hundraöi.
Hlutaféö er nú oröiö samtals kr.
120 milljónir.
1 stjórn félagsins völdust I upp-
hafi frá ríkissjóöi Vilhjálmur
Lúövlksson efnaverkfræöingur,
forrúaður, Steingrlmur Her-
mannsson alþingismaöur og
Gunnar Eydal lögfræöingur, en
frá öörum hluthöfum ólafur E.
Ólafsson fyrrverandi kaupfélags-
stjóri og Ingi Garðar Sigurösson
oddviti Reykhólahrepps. 1 staö
Gunnars Eydals situr nú I stjórn-
inni ólafur Guömundsson fyrr-
veran di útibússtjóri frá Stykkis-.
hólmi.
mismun aö ræöa sem hundraös-
hluta upphaflegrar áætlunar”.
Þvl virðist óhætt aö fullyröa, aö
stofnkostnaöaráætlun hafi aö
mestu staöizt.
Rekstarerfiðleikar
Tilraunarekstur hófst um mitt
sumar 1975. Þá komu þegar I ljós
ýmsir erfiöleikar, sem ég mun nú
drepa á.
öflunin gekk verr en áætlaö
haföi veriö. Reyndust afköst
prammanna minni, einkum
vegna þess aö þeir reyndust viö-
kvæmir fyrir veörum og flóöhæö.
í verksmiöju komu fram nokkr-
ir gallar, m.a. á saxara, mötun-
arbandi, hitaskipti, o.fl., sem var
lagfært aö mestu og sumt á kostn-
aö framleiöenda tækjanna.
Sföar, þ.e. á árinu 1976, kom I
ljós aö magn heits vatns reyndist
ekki eins mikiö og Orkustofnun
haföi taliö tryggt. Þaö olli veru-
legum erfiöleikum þegar keyra
átti verksmiöjuna meö auknum
afköstum.
Þeir erfiöleikar, sem I ljós
komu I verksmiöjunni sjálfri tel
ég aö hafi verið minni háttar og
raunar varla meiri en búast má
viö þegar sllkt fyrirtæki er sett I
gang. Erfiöleikar viö öflun og
vegna skorts á heitu vatni voru
hins vegar langtum alvarlegri og
mun ég ræöa um þá sérstaklega.
öflun þangsins
Hin gamla og almenna aöferö
við öflun þangs byggöist á hand-
skuröi. Er þaö slegiö meö orfi og
ljá, venjulega I nokkru vatni, eöa
sigö á þurru. Þannig hefur þetta
veriö gert I Noregi og Skotlandi
um langan tlma. Þetta er erfitt
starf, ekki slzt aö poka þangiö og
koma því frá sér.
Lengi hefur veriö leitaö aö vél-
rænum leiöum til þess aö slá
þang. Hafa ýmsar tilraunir veriö
geröar meö slikt.
Við athuganir á þangskuröi á
Breiöafiröi var handöflun talin
hafa ýmsa erfiðleika I för með
sér. Tilraunir, sem Siguröur V.
Hallsson geröi á Breiöafiröi á
vegum fyrirtækisins sumariö 1974
sýndu, aö meöalafköst á mann viö
handslátt eru um 1,4-1,5 tonn af
þangi á dag, ef þeir þurfa sjálfir
aö koma þanginu frá sér. Til þess
aö fullnægja þörfum Þörunga-
vinnslunnar þyrfti þvl um 100
manns viö þangskurö. Var taliö
mjög óllklegt aö sá f jöldi fengizt.
Varla er unnt að greiöa yfir kr.
4000 fyrir tonniö. Mánaöarlaun
yröu þá um kr. 120.000 fyrir 5
daga vinnu á viku. Menn töldu
starfið erfitt og þá upphæö, sem
unnt væri aö greiöa, alltof lága.
Sigurður V. Hallsson, efnaverk-
fræöingur, benti snemma á ýmsa
sláttutækni, sem verið var aö
reyna m.a. sláttupramma frá
amerlsku fyrirtæki. Kemur þetta
m.a. fram I skýrslu Siguröar frá
marz 1969 og aftur I greinargerö,
sem hann skrifaöi' á vegum
Sjávaryrkjunnar h.f. I júlí 1972.
Skozka fyrirtækiö Alginate Indu-
stries mælti einnig eindregiö meö
þvl, aö þessi leiö yröi athuguö.
Hafði fyrirtækiö keypt eina slíka
sláttuvél og reynt hana á heima-
miöum.
t skýrslu Rannsóknaráös rlkis-
ins var lagt til aö gerð yröi tilraun
meö sláttupramma á Breiöafiröi.
Undirbúningsfélagiö fór aö
þessum ráöum og fékk sláttu-
pramma lánaöan frá Alginate
Industries ásamt manni, sem þaö
fyrirtæki taldi reyndastan I þang-
skuröi I Skotlandi. Var sá maður
viö þessar tilraunir ásamt tslend-
ingum á Breiöafiröi I nokkrar
vikur. Skilaöi Skotinn niöurstöö-
um, sem sýndu mjög góöan
árangur, u.þ.b. 23 tonn af þangi
aö meöaltali á hverju sjávarfalli
(á dag). Yfirleitt er aöeins slegiö I
aöfalli. Afköst á klukkutlma voru
talin 3,2-3,3 tonn.
Undirbúningsfélagiö taldi, aö
fengnum þessum niöurstööum,
sláttuprammana henta vel viö
aöstæður hér og geröi ráö fyrir 7
prömmum.
Voriö 1974 var fyrsti sláttu-
pramminn keyptur til verksmiöj-
unnar og voru tilraunir þá hafnar
aö nýju. Þá komu þegar I ljós
töluvert minni afköst. Afköstin
uröu á dag aö meöaltali 13,8 tonn I
staö 23ja, en þó um 2,9 tonn á
klukkustund viö slátt. Minni af-
köst stöfuöu þvl fyrst og fremst af
þvl aö tlmi viö slátt styttist.
Þá varö ljóst aö endurskoöa
varö fyrri áætlanir um öflun. A
vegum félagsins fóru formaöur
og Stefán örn Stefánsson verk-
fræöingur til Kanada til aö kynn-
ast notkun sllkra pramma þar.
Einnig voru settar I gang tilraun-
ir meö handslátt undir stjórn
Siguröar V. Hallssonar, sem fyrr
er greint frá. Niöurstaöan varö sú
aö ákveöiö var aö bæta viö fjórum
prömmum. Aö sjálfsögöu varö af-
koma verksmiöjunnar lakari
fyrir bragöiö, en þó ekki talin I
hættu miðað viö afköstin sumariö
1974.
Viö tilraunareksturinn 1975
voru starfræktir 5 prammar. Þá
olli þaö ákaflega miklum von-
brigöum, aö afköstin féllu enn.
Varö dagsaflinn aðeins 9,85 tonn
aö meöaltali á dag og á
klukkustund 2,09 tonn.
Aö þessum niöurstööum fengn-
um varö stjórn verksmiðjunnar
aö sjálfsögöu ljóst, aö um veru-
lega erfiöleika var aö ræöa. Var á
engan máta fariö leynt meö þá
niöurstööu, hvorki i skýrslum,
bréfum, eöa á aöalfundi. Um
veturinn var lögö áherzla á aö at-
huga á hvern máta mætti auka
afköst sláttuprammanna og
lengja starfstfma verksmiöjunn-
ar. Þá var ákveöiö aö gera tilraun
meö þaravinnslu. Var verksmiöj-
Framhald á bls. 19.