Tíminn - 26.08.1977, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 26. ágúst 1977
Krist ján Benediktsson: Fyrri grein
Atvinnumál
Reykvikinga
Að vonum hafa oröið miklar
umræður um embættismanna-
skýrslu þá, sem borgarstjórinn i
Reykjavik kynnti nýverið fyrir
blaðamönnum og nokkuö var
rædd á siðasta fundi borgar-
stjórnar. Eins og fram kemur i
inngangi skýrslunnar fól borgar-
stjóri fimm embættismönnum að
gera úttekt á atvinnumálum
Reykvikinga og athuga jafnframt
þróun þeirra mála að undanförnu
og gera tillögur til úrbóta. Þótt
skýrslan hafi ekki aö minum
dómi að geyma nein ný sannindi
og sé nánast i flestum greinum
staðfesting á þvi, sem vitað var,
þá eru i henni margvislegar upp-
lýsingar, sem mikill fengur er aö
og til þæginda aö hafa dregið
saman á einn stað.
Að þessari skýrslu er þvi tölu-
verður fengur. En hvað er það þá,
sem þessi skýrsla segir okkur um
þróun atvinnugreina i Reykjavik
aö undanförnu og hvernig at-
vinnumál höfuðborgarinnar
standa i dag? Hvað segir hún okk-
ur um tekjur ibúanna, aldurs-
skiptingu þeirra og fleira af þvi
tagi?
Skipting í atvinnuflokka
Tafla nr. 1 sýnir fjölda starfs-
manna i hverri grein árin 1965 og
1975. Það sem kallaö er „vöru-
greinar’’er samheiti fyrir undir-
stöðuatvinnugreinarnar, sjávar-
vera buröarásinn i atvinnulifinu.
Þessu fólki hefur sennilega
fundizt lifvænlegra að setjast aö
annars staðar en i Reykjavik og
getur margt hafa valdið. Til
dæmis að auðveldara hafi verið
að fá lóð undir fbúðarhúsið og
fyrir atvinnureksturinn annars
staðar en i Reykjavik, betri fyrir-
greiðsla lánastofnana við kaup á
bát sem gerður væri út utan
höfuðborgarsvæðisins eða iéieg
hafnaraðstaða i Reykjavík.
Brúttótekjur á framtelj-
enda.
Stórfelldur samdráttur i útgerð
og fiskiönaöi i Reykjavik og fækk-
un i þeim aldursflokkum, sem
einna mestan drifkraft hafa i at-
vinnulifinu, hefur svo átt stóran
þátt i þvi, að meðaltekjur á fram-
teljanda hafa hækkað minna á
timabilinu 1963-1976 i Reykjavik
en i öörum kaupstöðum og land-
inu i heild. Vissulega er þaö
ánægjuleg þróun, að tekjur lands-
manna i heild hafa stóraukizt á
undanförnum árum. Hitt hlýtur
að vera okkur Reykvikingum
áhyggjuefni aö höfuðborgin skuli
ekki hafa haldið hlut sinum miðað
viö aðra landshluta, heldur sigiö
jafnt og þétt aftur úr Arin 1963 ,
1975 og 1976, sem aö visu er
áætlunartala, voru brúttótekjur á
framteljanda sem hér segir:
Samdráttur í útgerð
I skýrslu þeirra embættis-
manna er nokkuð f jallaö um fiski-
skipastól Reykvikinga og þann
samdrátt sem oröið hefur i útgerð
og fiskvinnslu i Reykjavik. Á
árunum 1965-1970 var útgerð
fiskibáta i hámarki en hefur siðan
dregizt saman jafnt og þétt ár frá
ári.
Fjöldi báta Rúmlesta tala
1965 83 6.829
1966 77 7.481
1967 75 9.739
1968 77 9.659
1969 76 8.402
1970 76 8.167
1971 68 7.257
1972 69 8.065
1973 56 6.418
1974 50 5.995
1975 49 5.753
1976 48 6.144
1977 51 5.748
Varðandi togarana hefur sama
þróun átt sér staö. Árið 1965 voru
22 siðutogarar gerðir út frá
Reykjavik. Núna eru aöeins þrir
slikir togarar eftir og ákveðið að
selja einn þeirra, Þormóð Goða á
næstunni. t staðinn hafa komið 10
skuttogarar, sem héöan eru
gerðir út, þótt rekstur sumra
þeirra virðist hanga á bláþræði.
Þannig segir i skýrslunni um það
efni:
,,Af þeim skipum sem hér eru
talin, hefur einu verið lagt, þ.e.
Narfa og miklir erfiðleikar eru á
rekstri Karlsefnis. Þar við bætist
að Engey og Hrönn eru á sölu-
lista, þótt ekki sé ljóst hver al-
vara er þar á bak við.”
Fækkun veiðiskipanna hefur
svo að sjálfsögöu leitt til þess,
jafnhliða minnkandi fiskigegnd,
að þorskur og flatfiskur, sem
komið hefur til vinnslu I Reykja-
vik hefur farið hriöminnkandi.
Tölur um það efni lita þannig út:
Ár Magn Tonn % af landinu
1963 55.740 16.8
1964 62.158 16.7
1965 64.137 18.5
1966 49.170 15.7
1967 44.297 14.3
1968 45.803 13.4
1969 54.461 13.3
1970 51.566 12.2
1971 49.958 12.5
1972 43.046 11.8
1973 43.515 11.5
1974 36.732 9.2
1975 37.888 8.7
Vantar atvinnustefnu
Hér að framan hef ég drepið á
nokkur atriði úr skýrslunni, sem
höfundar hennar byggja ýmsar
ályktanir og tilllögur á.
Greinilega kemur fram, að þeir
telja meginástæðurnar fyrir þvi,
að Reykjavikurborg hefur dregizt
aftur út i atvinnulegu tilliti vera
tvær. Annars vegar aðgerðarleysi
og sofandaháttur borgaryfir-
valda. Hins vegar Byggðastefn-
an.
í blaðaviðtali fyrir skömmu
komst framkvæmdastjóri Félags
islenzkra iðnrekenda svo að orði i
sambandivið atvinnumálin i
Reykjavik:
„Mér finnst, að það hafi algjör-
lega vantað atvinnustefnu.” Hér
er að minum dómi gripið á kjarna
málsins. Borgaryfirvöld Reykja-
vikur hafa jafnan sett kikinn fyrir
blinda augað i hvert sinn er at-
vinnumál i borginni hefur borið á
góma, hvað þá heldur að þau hafi
haft um þau nokkurt frumkvæði.
Þeirra trú hefur verið, 'að hið
frjálsa íramtak mundi leysa allan
vanda i þeim efnum.
Áfellisdómur um einka-
rekstur
1 atvinnumálaskýrslunni kem-
ur fram þungur áfellisdómur á
einkaframtakið sem undirstöðu-
atvinnugreinarnar i Reykjavik
hafa hvilt á. Um það segja höf-
undar skýrslunnar:
„Kynslóðaskipti eiga mikinn
þátt i hægari vexti, stöðnun eða
hnignun gróinna fyrirtækja i
borginni. Þau eru flest I einkaeign
og sú skoðun er rikjandi að
eignarinnar veröi ekki notið
nema i starfi við hana. Eigendur
og erfingjar þykja þvi oft standa i
vegi fyrir ráðningu hæfra starfs
manna og viðhald fasteigna situr
fyrir áhættusömum rekstri og
nauðsynlegri endurnýjun
búnaðar.”
Grundvallarmunur hefur verið
á uppbyggingu undirstöðuat-
vinnugreinanna i Reykjavik og
viðast hvar annars staöar á land-
inu. í Reykjavik hefur nær allur
slikur rekstur verið i höndum
einkaaðila og þá oftast i formi
fjölskylduhlutafélaga. Þessir
aðilar hafa hins vegar ekki valdið
þvi hlutverki að viðhalda hvað þá
efla undirstöðugreinarnar, iðnað
og fiskveiðar, enda illa að þeim
atvinnurekstri búið frá hendi
borgaryfirvalda.
Viðast utan Reykjavikur er at-
vinnureksturinn á félagslegum
grundvelli. Þar eru atvinnutækin
gjarnan i sameign einstaklinga,
samvinnufélaga á staðnum og
viðkomandi sveitarfélags.
Rekstrarformið á án efa ein-
hvern þátt i þeirri atvinnuþróun
sem orðið hefur i Reykjavik þ.e.
samdrátt i undirstöðugreinum
samfara aukningu i þjónustu-
greínum, einkum viðskiptum.
Einkaaðilar missa venjulega
áhugann á atvinnurekstrinum,
þegar ábatavonin minnkar og
flytja sig þá i annan rekstur sem
ábatasamari er.
Þá er það vandamál alkunnugt
i einkarekstrinum, er dugandi
einstaklingur, sem stofnað hefur
og stjórnað fyrirtæki sinu, fellur
frá og erfingjar taka við stjórn-
inni. Ekki fer ávallt saman aö
erfa fyrirtæki og erfa þá eigin-
leika að geta stjórnað þvi vel.
Þannig hafa mörg fyrirtæki i
Reykjavik, einkum i útgerö risiö
og hnigið á skömmum tima. Slik-
ar sveiflur i atvinnurekstri hljóta
að skaða byggðarlagið og alla at-
vinnuþróun þar.
1963 1975 1976
Reykjavik 102.290 1.111.559 1.458.365 |
Kópavogur 117.000 1.245.836 1.713.025
Hafnarfjörður 104.345 1.225.099 1.625.706
Keflavik 117.180 1.246.292 1.657.568
Gullbringu- og Kjósarsýsla 116.815 1.308.277 1.726.926
Isafjörður 99.935 1.296.258 1.836.798
Akureyri 98.635 1.154.081 1.598.402
Neskaupstaður 106.633 1.273.541 1.732.016
Vestmannaeyjar 114.940 1.254.271 1.680.723
Landið allt 98.665 1.125.408 1.496.793
útveg, iðnað og landbúnaö. I
Reykjavik fækkar þvi fólki, sem
vinnur við undirstöðugreinarnar
um 803 á þessu 10 ára timabili og
hlutur Reykjavikur i þessum
greinum miðað við landið allt
lækkar úr 22.7% árið 1965 I 18.7%
árið 1975. Oll aukning starfs-
manna á timabilinu i Reykjavik
og meira til kemur þvi i þjónustu-
greinunum, einkum viðskiptum
og heilbrigðisþjónustu.
Mér viröist allt benda til, aö sú
þróun i atvinnuskiptingu, sem átti
sér stað árin 1965-1975 hafi haldið
áfram og muni halda áfram enn
um sinn að öllu óbreyttu. Reyk-
vikingar eru þvi á góðri leið með
að hætta afskiptum af þeim at-
vinnugreinum, sem við með réttu
köllum undirstöðugreinar at-
vinnulifsins og þess i stað i vax-
andi mæli farnir að lifa á þjónustu
hver við annan og aðra lands-
menn. Þessi þróun mála er ekki
heillavænleg fyrir höfuðborgina.
Um ástæöur þessarar þróunar
ræði ég siðar.
Skipting í aldursflokka
Séu skoðaðar tölur um aldurs-
skiptingu Reykvikinga (tafla II)
og breytingar sem á henni hafa
oröið á árabilinu 1965-1975 kemur
i ljós, að i aldurshópnum 35-45 ára
er um verulega fækkun aö ræöa.
Hins vegar hefur fjölgað i elztu
aldursflokkunum.
Það þarf I sjálfu sér engum aö
koma á óvart, þótt öldruðu fólki
fjölgi i Reykjavik. Bæði er það að
meðalaldur hefur farið hækkandi
og fólk verður nú eldra en áður
var vegnabetri læknisþjónustu og
aöbúnaðar, þá leitar gamalt fólk
gjarnan til Reykjavikur vegna
þeirrar fullkomnu læknisþjónustu
sem þar er.
Hitt hlýtur aö vekja eftirtekt og
koma á óvart, að fólki á aldrinum
35-45 ára skuli á umræddu 10 ára
timabili hafa fækkað um 1427.
Hér er um að ræða fólk á bezta
aldri, einmitt þaö fólk, sem á aö
a f la nr I sjávarútvegi og landbúnaöi hefur sama tima hefur fjölgað I þjón- að þjónustugreinarnar eru i al-
' i Reykjavik oröiö fækkun á ára- ustugreinunum um 5439, þar af i gjöru hámarki miðað við það sem
1 vörugreinunum, p.e. iönaöi, bilinu frá 1965-1975 um 803. Á viöskiptum um 1909. Augljóst er, vörugreinarnar geta boriö.
Reykjavik Höfuðborgarsv.
Reykjavik Höfuöborgarsv. Landið %aflandinu %aflandinu
1965 1975 1965 1975 1965 1975 1965 1975 1965 1975
Vörugreinar 7.468 6.665' 9.600 9.519 32.913 35.681 22.7 18.7 29.2 26.7
Viðgerðargreinar 2.452 2.506 2.800 3.209 4.202 4.671 58.4 53.7 66.6 68.7
Byggingastarfsemi 5.078 4.824 5.900 6.200 9.002 11.500 56.4 41.9 65.5 53.9
Samgöngur 5.223 5.686 5.400 5.987 7.796 8.430 67.0 67.4 69.3 71.0
Viðskipti 7.793 9.702 8.400 10.727 11.309 14.561 68.9 66.6 74.3 73.7
Opinber stjórnsýsla 1.851 2.294 2.000 2.595 2.727 3.654 67.9 62.8 73.3 71.0
Fræöslustarfsemi 1.087 1.770 1.400 2.387 2.213 4.063 49.1 43.6 63.3 58Í7
Heilbrigðisþjónusta 1.787 3.828 2.300 4.706 2.651 6.476 67.4 59.1 86.8 72.7
Þjónusta við atvinnurekstur 846 1.883 920 2.156 1.000 2.386 84.6 78.9 92.0 90.4
önnur þjónusta 2.405 3.074 2.680 3.440 4.689 5.673 51,3 54.2 57.2 60.6
Heild: 35.990 42.232 41.400 50.926 78.502 97.095 45.8 43.5 52.7 52.4
Tafla nr. II.
Athyglisvert er, aö á árunum
1965-1975 hefur fækkað i Reykja-
vik fólki á aldrinum 35-45 ára um
1427. Þá hefur fækkað i yngstu
aldursflokkunum frá 0-9 ára um
2340. Hins vegar hefur fólki 70 ára
og eldra fjölgað um samtals 1943.
Engan þarf þvi að undra, þótt
mikil vöntun sé i borginni á
dvalarheimilum og sjúkrastofn-
unum fyrir aldrað fólk, þar sem
byggingum af þvi tagi hefur verið
litið sinnt fyrr en nú allra siðustu
árin.
Mismunur
Aldur/Ar 1965 1975 1965-1975 Breyting
0-4 8.240 7.273 -í-967 4-11.7%
5-9 8.338 6.965 -=-1.373 4-15.5%
10-14 7.599 7.623 24 0.3%
15-19 7.182 8-009 827 11.5%
20-24 6.129 7.708 1.579 25.8%
25-29 4.639 6.972 2.333 50.3%
30-34 4.663 5.245 582 12.5%
35-39 4.893 3.897 ■=■976 4-20.0%
40-44 4.708 4.257 -r451 4-9.6%
45-49 4.220 4.678 458 10.9%
50-54 3.978 4.562 584 14.7%
55-59 3.606 4.083 477 13.2%
60-64 3.033 3.747 714 23.5%
65-69 2.509 3.180 671 26.7%
70-74 2.082 2.558 476 22.9%
75-79 1.176 1.906 730 62.1%
80-84 615 1.198 583 94.8%
85+ 408 562 154 37.7%
Samtals: 77.998 84.423 6.425 8.2%
Landið: 193.758 219.033 25.275 13.0%