Tíminn - 09.10.1977, Blaðsíða 4

4
Sunnudagur 9. október 1977
Jón Skaftason
Jón Skaftason alþingismaöur:
VERÐBÓLGUP^
U ndrunar ef ni
— eða hvað?
Peningarnirnir okkar I eldi veröbólgunnar. — Tímamynd: Róbert
Er það ekki alveg stórfurðu-
legt, hversu illa okkur gengur i
baráttunni við verðbólguna, þrátt
fyrir allar yfirlýsingarnar um
nauðsynþessað kveða hana ikút-
inn? Varla halda stjórnmála-
menn eða forystumenn atvinnu-
lifsins mári háttar ræðu án þess
að lýsa skaösemi hennar með
sterkum orðum. En þrátt fyrir
fógur orð og fyrirheit dafnar
veröbólguofreskjan likt og púkinn
á fjósbitanum forðum.
Híngað berast nú fregnir um
batnandi heilsufar hins verð-
bólgusjúklingsins i Evrópu, —
Bretans, — en okkur er sagt að
búast við vaxandi verðbólgu.
Erum við þá fædd undir þeim
örlagadómi að þurfa að búa viö
þrefalda til fimmfalda verðbólgu
miðað við það, sem venjulegast
er meðal viðskiptaþjóða okkar?
Eða gildir hér hiö fornkveðna
að hver er sinnar gæfu smiður?
Mig langar til þess að reifa
þessar spurningar nokkuð, þvi að
i minum huga er svarið við þeim
mjög mikilsvert i rótleysisþjóð-
félagi okkar.
Færeyingum tekst það
Það hefur valdið mér nokkrum
heilabrotum að undanförnu að
reyna að finna raunverulegar or-
sakir óðaverðbólgunnar.
Lengi vel tniði ég þvi að veru-
legur hluti skýringarinnar væri
fólginn i sveiflum i aflabrögðum
og breytilegu útflutningsverði
sjávarafurða sem við ráðum ekki
við að neinu mafki. Sjávarút-
vegurinn er langstærsti út-
flutningsatvinnuvegur þjóðarinn-
ar og ræður þvi mestu um efna-
hagsþróunina. Þegar vel fiskast
og vel selst og tekjur manna við'
veiðar og vinnslu vaxa, á þjóð-i
félagið lögum samkvæmt að veita
svipuðum tekjuauka til annarra
stétla hvort semaukin verðmæta-
sköpun verður þar eða ekki. Hins
vegar lækka ekki tekjur þessara
stétta til samræmis við tekjutap
fólks sem vinnur við sjávarútveg,
þegar aflabrestur verður eða
markaðsverð lækkar. Þá er
gjarnan gripið til gengisfellingar
eða svipaðra aðgerða til þess að
tryggjaáframhaldandi fiskveiðar
og fiskvinnslu, þvi að án gjald-
eyrisöflunar siglir hér flest i
strand. Gengisfellingin leiðir svo
enn til aukinnar verðbólgu.
Égtrúði þvi lika lengi vel, að til-
tölulega auðvelt væri að vinna
gegn svona sveiflum. Þær mætti
jafna út með öflugum verð-
jöfnunarsjóðum. En satt best að
segja hefur úr mörgum áttum
gætt mikillar tregðu við myndun
öfhigra verðjöfnunarsjóða og þeir
sem til hafa orðið hafa tæmzt á
stuttum tima, þegar illa hefur
árað.
I sumar átti ég þess svo kost að
heimsækja frændur okkar Fær-
eyinga i' fyrsta skipti. Eg varð
sannast sagna undrandi yfir
þeirri velmegun sem mér virtist
rikjaþar, þvi að vissulega byggja
þeir kostaminna land en við.
Ég spurði þvi' margs um or-
sakir velmegunarinnar og fékk
greið svör. M.a. fékk ég þær upp-
lýsingar að á s.l. tveim árum
hefði verðbólgan numið samtals
11-12% eða um 6% á ári. Þá téll
mér allur ketill i eld, þvi að ég
vissi að ekki eru Færeyingar
siður háðir sjávarútveginum en
við. Útflutningur þeirra er m.a.s.
allur frá þeim atvinnuvegi kom-
inn.
Framkvæmdastefnan er
dýru verði keypt.
Lýðræðisskipulag okkar leggur
stærstan hluta þjóðfélagsvaldsins
tilAlþingis og rikisstjórna. Ýmis
samtök i landinu hafa lika mikil
völd en hvergi nærri jafnmikil.
Oðaverðbólga orsakast ekki
sizt af þvi að illa er með þetta
vald farið, þótt auðvitað hafi ytri
og okkur óviðráðanlegar orsakir
sitt að segja sbr. oliuverðs-
hækkanirnar að undanförnu.
Meðferð Alþingis og rikis-
stjórna á þessu valdi hefur ótvi-
rætt leitt til stóraukinnar verð-
bólgu undanfarin ár. Ég vil ekki
geraupp á milli þingflokka i þeim
efnum, þar kann að vera stigs-
munur á, en allir hafa þeir átt sin
tækifæri og enginn notað þau sem
skyldi.
Til eru skýringar sem gera
þetta skiljanlegt, þótt ekki nægi
þærtil afsökunar. Hér býr fámenn
ogkappsfull þjóð sem vill um lifs-
kjör standa jafnfætis nálægum
menningarþjóðum sem þróað
hafa þjóðfélög sin öldum saman.
Okkur liggur þvi ósköp mikið á
með allar framkvæmdir hvort
sem þæreru bráðnaðsynlegar eða
ekki. Framkvæmdastefna er þvi
mjög vinsæl meðal kjósenda jafn-
vel þótt hún sé keypt þvi'verði að
ýta undir óðaverðbólgu og er-
lenda skuldasöfnun.
Við slikt ástand búum við um
þessar mundir.
Það mun hafa verið járn-
kanslarinn Bismarck, sem skil-
greindi stjórnmál sem list hins
mögulega. 1 þessu felst m.a. það
að ekki verði allt gert i einu.
Stjórnmálaflokkar, sem reka
ábyrga pólitik, raða þvi gjarnan
verkefnum eftir mikilvægi.Ýmsir
talsmenn flokkanna segja að
þessi regla sé i heiðri höfð hér á
landi. En ég vil leyfa mér að
segja að mikið finnst mér sú
röðun oft einkennileg.
Ég fæ nefnilega ekki betur séð
— og styðst þar við nokkuð langa
þingsetureynslu — en að það sé
sammerkt öllum flokkunum að
þeirskipi þvi ekki ifyrstu röð sem
mestu varðar við rikjandi að-
stæður, þ.e. að fylgja jafnvægis-
búskap og standa fastir gegn óða-
verðbólgu. Mér nægja ekki yfir-
lýsingar um, að þetta sé gert.
Aralöng reynsla talar ólygnustu
máli og itrekað hef ég heyrt og
lesið yfirlýsingar stjórnmála-
manna um að þeir vilji vinna
gegn verðbólgu, en samtimis er
staðið að stórfelldum fram-
kvæmdum og öðrum aðgerðum
sem sprengja allar fyrirstöður og
stórauka á þenslu i þjóðfélaginu.
Afleiðingin er ný og ný holskefla
verðbólgu.
Vesall gjaldmiðill og
skortur á stefnumörkun.
Staðhæfingar af þessu tagi
krefjast nokkurs rökstuðnings:
1. Gjaldmiðill okkar Isl. krónan
er einn sá aumasti, er þekkist
enda hart leikinn á undanförnum
áratugum. Meðal þjóða sem að-
hyllast frjálsan markaðsbúskap
er gjaldmiðillinn nauðsynlegt
stjórntæki til þess að þróa at-
vinnuuppbygginguna á sem hag-
kvæmastan hátt. Hér er þetta
tæki nær máttlaust til þessara
nota og nefndir og ráð sem eiga
að koma i staðinn i okkar póli-
tiska kunningsskaparlandi,
bregðast meira eða minna.
Þviblasirsú staðreynd við aug-
um að atvinnuuppbyggingin hef-
ur ekki orðið eins hagkvæm og
skyldi. Framleiðni vel flestra at-
vinnuvega er minni en þyrfti að
vera og lifskjörin þvi lakari. Við
langvarandi verðbólguaðstæður
njóta kostir dugnaðar og út-
sjónarsemi I atvinnurekstri sin
ekki. „Pilsfaldakapitalismi”,
sem byggir á réttum samböndum
t.d. óeðlilega greiðum aðgangi að
lánsfé og annarri aðstöðu, dafnar
og vex.
Það hefur vakið mér furðu i
timanna rás, hversu sárasjaldan
þörfin fyrir sterka krónu er nefnd
i pólitiskri umræðu. Ég sel það
ekki dýrara en ég keypti en mér
var frá þvi sagt, að fyrir mörgum
árum hefði japanskur fjármála-
ráðherra svipt sig lifinu vegna
þess að hann þurfti að standa að
gengisfellingu jensins. Honum
þótti það svo mikil skömm. Ekki
mæli ég með þeirri aðferð hér þvi
að fyrr má nú rota en dauðrota!
2. Skortur á stefnumörkun um
þróun atvinnulifsins, þar sem úr-
lausnir miðast við heildina, en
ekki þarfir einstakra aðgangs-
harðra þrýstihópa hefur valdið
miklu umóheillaþróun verðbdlg-
unnar. Alþingi og rikisstjómir
hljóta að hafa forystu um mótun
slikrar stefnu. Við mótun hennar
verðuraðtaka tillittil þess að við
búum I þjóðfélagi, sem breytist
ört.Þarfirnar á morgun kunna að
verða aðrar en þær voru i gær.
Nú að nýafstaðinni iðnþróunar-
sýningu er mikið rættog ritað um
að iðnaðinn þurfi að efla og búa
honum jafnréttisaðstöðu á við
aðraatvinnuvegi.Áþessu er brýn
þörf þvi að augljóst er að iðnaður-
inn þarf að veita stærstum hluta
nýs vinnuafls atvinnu. En þetta er
hægara sagt en gert, þvi að eng-
inn vill neins i missa af þvi sem
hann hefur áður fengið. Þetta er
hvað augljósast I sambandi við
aukið lánsfé til iðnaðarins. An
Bláf jallanefnd tefur skíðalyftuframkva
skíðadeildar Armanns
GV-Reykjavik. A miðvikudag er
leið var haldinn sáttafundur með
skiðadeild Armanns og Bláfjalla-
nefnd og kom þar fram viljayfir-
lýsing Bláfjallanefndar um að
leyfa lyftubyggingu Armanns
með nokkrum skilyrðum, m.a. að
hún yrði ekki fyrir fyrirhuguðu
lyftustæði nefndarinnar fyrir
stólalyftu.
Þetta þýðir, að enn tefst lyftu-
býgging Armenninga, en fram-
kvæmdir hófust i haust út á leyfi
landeiganda sem er Selvogs-
hreppur en það lá þá þegar fyrir.
En lengi hafði verið beðið eftir
samþykki Bláf jallanefndar.
Skömmu eftir að framkvæmdir
hófust krafðist Bláfjallanefnd
þess að þær yrðu stöðvaðar og á
miövikudag setti nefndin enn Ar-
menningum stólinn fyrir dyrnar á
þeim forsendum að hún hefði ekki
nægar upplýsingar i höndum m .a.
um snjóalög og veðurhæð á fjalls-
brún, til þess að taka endanlega
ákvörðun nú þegar um staðsetn-
ingu stólalyftunnar, sem Blá-
fjallanefnd hyggst reisa i fram-
tiðinni.
Armenningar álita hins vegar
að nægar upplýsingar liggi nú
þegar fyrir um það, að þau lyftu-
svæði sem sérfræöingar (m.a.