Tíminn - 15.10.1977, Blaðsíða 9

Laugardagur 15. október 1977.
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.), og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Jón Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Stein-
grimur Gisiason. Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmda-
stjórn og auglýsingar Siðumúla 15. Simi 86300.
Kvöldsimar blaðamanna: 86562, 86495. Eftir kl. 20.00:
86387. Verö i iausasölu kr. 80.00. Áskriftargjald kr. 1.500 á
mánuði.
Blaöaprent h.f.
Velmegunar-
vísitala
Það vita allir sem i þessu landi búa að íslending-
ar lifa við sifellda óvissu um hag sinn i næstu
framtið. Efnahagur þjóðarinnar er að verulegu
leyti afleiðing veðurfars, gæfta og fiskgangna, og
hann er mjög háður skilyrðum i viðskiptalöndum
okkar sem við ráðum ekki yfir að neinu leyti.
Þvi miður er þvi svo farið að ástæða virðist nú til
að leggja á þetta sérstaka áherzlu, en af þessu
leiðir ekki sizt að það er ókleift að gera innbyrðis
samninga i landinu, t.d. kjarasamninga, sem ekki
hljóta að raskast að meira eða minna leyti ef til
verulegrar röskunar kemur i efnahag þjóðarinnar
af óvæntum eða óviðráðanlegum ástæðum.
Til þess að sýna ljóslegar óvissuna sem er fram
undan er rétt að rifja upp þær spurningar sem
menn hljóta að velta fyrir sér nú: Hvernig munu
þjóðartekjur og efnahagur landsmanna þróast ef
náttúruhamfarir riða yfir á næstu mánuðum? Eða
ef verðlag á útflutningsafurðum okkar lækkar
skyndilega erlendis? Eða ef verð á innflutningi
snarhækkar vegna verðlagsþróunar erlendis? Og
hvað verður um lifskjör alþýðunnar i landinu ef
næsta vetrarvertið verður ekki að óskum, að ekki
sé nefnt ef hún hreinlega bregzt?
Ætla menn, ef illa fer, að knýta sig fasta i kjara-
samninga sem gerðir hafa verið meðan flest lék i
lyndi?
Þessar spurningar eru ekki ófyrirsynju nú. Nú
er viðtækt verkfall háð meðal annars vegna þess
að ekki hefur verið fallizt á þá kröfu að til nýs
verkfalls geti komið ef efnahagsleg röskun verður
á samningstimabilinu. Samþykkt hefur verið að
kjarasamningar skuli við þær aðstæður endur-
skoðaðir, en það þykir ekki fullnægjandi nema til
vinnustöðvunar megi gripa.
Allir launþegar þekkja af sárri reynslu að visi-
töluákvæðin gömlu i kjarasamningum gátu aldrei
varið lifskjörin. Launþegar vita það og mætavel að
svipuð ákvæði i samningum nú munu ekki heldur
standast vegna þess að þau eru óraunhæf. Það er
þvi skammsýni að gera slik atriði að úrslitaskil-
yrðum i vinnudeilu.
Það er réttmætt sjónarmið að sem allra fæst
skuli lögfesta i kjarasamningum. Eitt atriði ætti
þó að lögfesta og i eitt skipti fyrir öll launþegum til
hagsbóta. Það á að festa það i lögum, að allir
kjarasamningar lúti óviðráðanlegum hagsveiflum
og utan að komandi verðbreytingum sem þjóðin
verður fyrir. Kjarasamningar eiga þannig að mið-
ast við afkomu þjóðarbúsins sem er velmegun
þjóðarinnar. Slik „velmegunarvisitala” er laun-
þegum um fram allt mikilsvert hagsmunamál þvi
að þeir eiga ekki einir að taka á sig allan skellinn
þegar harðnar á dalnum eins og oft hefur orðið, og
á sama hátt er eðlilegt að til þeirra renni réttur
skerfur þegar um hægist.
í þeirri vinnudeilu sem nú stendur yfir er enn
tækifæri til að stiga þetta skref, marka stefnu sem
vænleg er til að vernda hag launþega betur en
hingað til hefur tekizt. Á þvi er ekki vafi, að réttlát
velmegunarvisitála mun við reynslu hljóta al-
mennan stuðning allra annarra launþegasamtaka.
JS

Joseph C. Harsch:
Þingið lætur ekki
nota sig sem peð
Það verður Carter að gera sér ljóst
Roosevelt varð að láta I minni
pokann fyrir þinginu.
En Roosevelt læröi mikið á
þvi aö tapa fyrir þinginu:
Hann áttaöi sig á því hvernig
bæri aö umgangast það. Sam-
skipti þings og forseta ein-
kenndust af meira jafnvægi
uppfrá þvi. Roosevelt tók
meira tillit til þingsins,
skoöana þess og réttar. Þessi
bætta sambúö byggðist á þvi,
að forsetinn hafði neyðzt til að
gefast upp fyrir þinginu.
í framangreindu má merkja
óskráð lög i bandariskum
stjórnmálum. Nýir forsetar
eru gjarnirá að vera stórtækir
ihugsun, tali og gjöröum, þeg-
ar þeir taka við embætti. Það
hlýtur að stiga sérhverjum
manni til höfuös aö setjast að i
þessu stóra húsi og vera um-
kringdur mönnum aö eigin
vali, sem hljóta margir hverj-
ir að vera hreinir já-menn.
Það er eölilegt aö forseta sem
HAFI Carter Bandarikjafor-
seti dregið einhvern lærdóm af
örlögum Lance, ættu sam-
skipti hans og þingsins aö
batna fremur en versna vegna
þessa leiðindamáls.
Carter ætti nú aö vera orðið
það rækilega ljóst, að þrátt
fyrir það að forsetinn fari með
umboð fólksins, þarf hann
einnig að koma sér saman við
þingið, sem einnig hefur um-
boð hinnar sömu þjóðar.
Merkur þáttur þessa máls
sem ekki hefur vakiö næga at-
hygli, er samskipti forsetans
og þingsins. Það var þingiö,
hvorki fjölmiölar né al-
menningsálitið sem neyddi
Carter til að taka þá örðugu
ákvörðun að vikja einum sin-
um nánasta vini og ráðgjafa
úr starfi.
Carter var þrjá mánuði að
komast að þessari niðurstööu,
jafnlangan tima og Eisenhow-
er i álika aðstöðu, er hann vék
Sherman Adams úr embætti
en Adams var nánasti ráðgjafi
hans. 1 báðum tilfellum var
um að ræða sérlega þrjózka
forseta, sem álitu aö þeir gætu
fengið vilja sinum framgengt
þrátt fyrir andstöðu þingsins.
En báöir urðu þeir að láta
undan kröfum fulltrúadeildar-
innar. Þaö sem gefur ástæðu
til bjartsýni nú er sú stað-
reynd, að samstarf Eisen-
howers og þingsins varð mun
betra, og stjórnarstarfið allt
liprara eftir að hann haföi
látið að vilja þingsins.
BENDA má á annað hlið-
stætt dæmi. Franklin Delano
Roosevelt ætlaði að gera
hæstarétt sér leiðitaman meö
þvi aö „troða” i hann
skoðanabræðrum sinum.
Deilurnar vegna Adams og
Bert Lance eru smámunir
miðað við þær deilur sem af
þessu hlutust. Mál þetta var
hið erfiðasta sem Roosevelt
þurfti að glima við á árunum
fyrir strið. Lyktir urðu þær að
Lance og Carter
Carter forseti
er nýtekinn við embætti, finn-
ist hann geta haft þingið I
vasanum.
Og það er jafnliklegt aö
þingið áliti að það þurfi aö
sýna hverjum nýjum forseta
hvað til hans friðar heyrir.
Það hlýtur jafnan að koma til
átaka nema nýi forsetinn sé
eins og Ford, sem var valinn
af þinginu og var einn af full-
trúum þess. Þvi var engin þörf
á að reyna á þolrifin i honum.
Hann var fyrst og fremst þing-
maður i afstööu sinni.
VANDAMAL þau sem for-
setiáviðað etja eru af tvenn-
um rótum runnin. Sum boða
skipbrot forsetaferilsins.
Woodrow Wilson missti völdin
vegna þrjózku sinnar varð-
andi Þjóðabandalagið.
Spilling batt enda á feril
Warrens Harding. Kreppan
mikla gerði út um embætti
Herberts Hoover. Johnson og
Nixon riktu báðir i skugga
Vietnam-striösins.
Annars konar vandamál
geta haft jákvæðarafleiöingar
svo sem dæmin um Roosevelt
og Eisenhowersanna. John F.
Kennedy neyddist einnig til aö
sýna auðmýkt I Svina-
flóaævintýrinu. Einungis sá
forseti sem hefur lært af ósigr-
um að sýna auðmýkt getur bú-
izt viö glæstri framtiö. Carter
forseti hefur ekki verið
þekktur að litillæti fram til
þessa.
Carter sóaði dýrmætum
tima og glataöi töluverðu áliti
I þessari vonlausu baráttu
sinni fyrirLance. En embætti
hans mun hvila á traustara
grundvelli og likur á glæstum
forsetaferli haf a aukizt ef hon-
um hefur skilizt aö á þinginu
sitja stoltir og sjálfstæðir
menn, sem láta ráörikan for-
seta ekki nota sig sem peð.
Þeir sýndu vald sitt i Water-
gate-málinu gegn Nixon, og
þeir hafa nú beitt þvi á ný
gegn Carter.
í refskák stjórnmálanna er
sá sigursælastur, sem veit að
það er ekki hægt aö vinna
hver ja orustu og gerir sér ljóst
að núverandi óvinur getur
reynzt bandamaður morgun-
dagsins og skilur ennfremur
aöþað er hættulegtað ala meö
sér hefndarhug. Ef Carter for-
seti hefur tileinkað sér þessa
vizku, getur hann lagt þetta
mál til hliðar og stefnt óhikað
fram til sigurs.
(H.Þ. þýddi)