Tíminn - 30.10.1977, Qupperneq 28

28
Sunnudagur 30. október 1977
1 liter af kem. hreinsuðu
rafg. vatni. fylgir til
■áfyllingar hverjum
rafgeymi sem keyptur
er hjá okkur.
RAFGEYMAR
Þekkt merki
Fjölbreytt úrval 6 og 12
volta fyrir bíla, bæði gamla
og nýja, dráttarvélar og
vinnuvélar, báta, skip o.fl.
Ennfremur:
Rafgeymasam'nónd — gtartkaplar
o.g pólskór. Einnig: Kemiskt
hreinsað rafgeymavatn til áfylling-
ar á rafgeyma.

k t
F5T
ARMULA 7 - SIMI 84450
Menn i öndvegi.
Björn ritstjóri eftir Lýð
Björnsson.
Isafoldarprentsmiðja.
Það er ekki vonum fyrr að
gerð er bók um Bjöm Jónsson
ritstjóra og ráðherra, — Isa-
foldar — Björn eins og hann var
oft nefndur. Höfundur segir aö
væri saga hans skrifuö i
hefðbundnum ævisögustil yrði
þaö tveggja binda verk. En hér
kemur sagan á 200 blaðsiðum.
Björn Jónsson var tvimæla-
lausti röð mestu áhrifamanna á
sviði þjóðmála kringum alda-
mótin. Þar á hann sæti við hlið
doktors Valtýs, Skúla Thorodd-
sen og Hannesar Hafstein.
Þessirmenn stóöu allir í stjórn-
málabaráttunni þar sem hún
var hörðust. Þau urðu örlög
Valtýs að hann gekk til liös viö
uppkastið 1908 og þar meö fyrri
andstæöinga. Hann hafði keppt
viö Hannes Hafstein um
ráðherratign og völd, en þrátt
fyrir það gekk hann til liös við
hann þegar sannfæringin bauö
honum. Er þó eflaust að það
hefur kostaö hann nokkra
sjálfsafneitun, en hins vegar er
bjart um þá stjórnmálamenn
sem þannig hefja sig yfir per-
sónulegar framavonir og met-
orða. Það batt enda á þing-
mennsku hanscrg upp frá þvi sat
hann á friöstóli úti i Kaup-
mannahöfn. En hinir
skörungarnir þrir, sem hér voru
nefndir, entust allir illa. Björn
ogSkúlivoru báðir bilaðir menn
1909 þegar flokkur þeirra náði
völdunum, og Hannes Hafstein
bilaðist liðlega fimmtugur.
Lýður Björnsson hefur unnið
þessa sögu vel. Þar er fjallað
um þrjú mestu hitamál frá
fyrsta tug aldarinnar. enda
kom Björn Jónsson mjög við
þau öll, — simamálið, Lands-
bankamáliö 1909 og uppkastið
1908. Mér virðist aö Lýður segi
einkar hóflega og hlutlaust frá
þessum málum öllum og geri
býsna vel grein fyrir aðal-
atriðum I stuttu máli. Mun
vandfundin bók sem fremur má
mæla með einni sér til lesturs
fyrir þá sem fræðast vilja um
þennan tíma.
Það eru smámunir einir sem
ég get fundið að þessu verki. Á
blaðsiðu 23 segir: „Sagt var, að
menn væru I húsmennsku, ef
þeir deildu húsnæði með ein-
hverjum bónda gegn leigu eða
ókeypis, en voru að öðru leyti
sjálfum sér ráöandi”.
Víst er þetta rétt en húsmenn
voru stundum sér í kofa en það
sem skildi þá frá/búandi mönn-
um varað þeir höföu aiga ábúð.
A bls. 104 þegar talin er blaða-
mennska Björns Jónssonar er
talað um „blöð Góðtemplara,
Goodtemplar og Heimilis-
blaðiö”. Stórstúkan gaf Good-
templar út en Björn átti
Heimilisblaðið sjálfur og gaf
það út en með einhverjum styrk
frá reglunni.
Þar sem segirfrá þviaö Björn
Jónsson og flokkur hans lét
landssjóð kaupa ráðherra-
bústaöinn I Tjarnargötu af
HannesiHafsteinbætir hann við
að þvi veröi ekki með sanni sagt
að Bimi hafi farizt illa við fyrir-
rennara sinn. Siðan segir að
Hannes var skipaður einn af
þremur bankastjórum Islands-
banka. Þetta kynnu einhverjir
að skilja svo að Björn hefði
veriö þar aö verki en ekki
Hannes s jálfur svo sem það var.
Isafold skýrir frá þvi 13. mai
1909 að það hafi verið ákveðiö
fyrir 10 vikum, en ráðherra-
skiptin urðu 30. marz.
Mi'tm i ondví’gi
BJÖRN.
RITSTJÖRI
Allt
kann
sá er
hófið
kann
A bls. 156 er frá því sagt að
Björn hafi i forsetaförinni borið
af sér allt Danahatur i viðtölum
við dönsk blöð og gengið svo
langt að kenna samstarfsmanni
sinum (Guðmundi Kamban) um
mestu æsingaskrifin og sé það
óneitanlega blettur á framkomu
Björns. Ekki skal þó þvi mót-
mælt, — þetta er engan veginn
stórmannlegt, — en sjálfsagt
hefur þetta verið satt. Hins veg-
ar mun Björn hafa látið sér það
lynda þegar það birtist. En
þetta er þá dæmi um það hversu
laust er við að Lýöur sé að
skrifa varnarrit fyrir Björn.
Þar sem segir frá Þingvalla-
fundi 1888 og tiilögu um að
leggja niður Möðruvallaskólann
eru þessi orð:
„Þá gæti virzt kynlegt að all-
margir þeirra, sem leggja vildu
skólann niður komu úr röðum
þeirra, sem lengst vildu ganga i
stjórnarskrármálinu. Litil
fylgni virðist á hinn bóginn oft
hafa verið milli vinstri stefnu f
þvi máli og I framfærslu — og
menningarmálum . Sumir
þeirra manna sem haröastir
voru i Sjálfstæðisbaráttunni og
mestir voru fylgismenn Jóns
Sigurðssonar og stefnu hans
virðast hafa verið hreinustu
afturhaldsseggir, hvað varðar
fyrrnefnda málaflokka”.
Þetta er réttmæt ályktun og á
sama hátt er það fjrstæða að
halda þvi fram, að reginmunur
hafi verið á heimastjórnarmönn
um og Valtýingum, eða Sjálf-
stæðisflokknum eftir að hann
kom til, að þvi sem snertir al-
mennt viöhorf til framfara-
mála. Flokkaskipunin riölaöist
lika. Þingskörungarnir Guöjón
Guðlaugsson og Guölaugur
Guðmundsson voru fyrst I öðru
liðinu og svo i hinu og virtust
una hvoru tveggja jafn vel. Og
það er furöuleg sagnfræði að
vilja stimpla heimastjórnar-
flokkinn afturhaldsflokk og hafa
fyrir augum löggjöf frá fyrri
ráöherraárum Hannesar Haf-
steins en þar ber fræöslulögin
frá 1907 hæst.
Ég ætla að frásögnin af
Landsbankamálinu leiöi i ljós,
að Björn Jónsson átti rika rétt-
lætiskennd. Bankastjórinn tók
ekki til greina krofur ráðherra
og fyrirmæli um bókhald og
vinnubrögð. Þá lét B jörn banka-
stjórann vikja um sinn og báða
gæzlustjórana með honum, en
annar þeirra, Kristján Jónsson,
var áhrifamaður I flokki
ráðherrans. Má marka af ýmsu
að það hefur verið umdeilt i
flokknum. Og vlst lagði Björn
völd sin f hættu i þvi sambandi.
Hitt er svo annað mál hvort svo
mikið ólag hafi verið á málum
bankans, að ástæða væri til aö
reka stjórnendur hans.En þá er
á það að lita að vafasamt er að
svo hefði orðið ef bankastjórinn
hefði virt fyrstu tilmæli
ráðherrans.
Persónulega hallast ég að
þeim skilningi að loftskeytasam-
band hafi naumast verið komið
á það stig þegar deilan um sim-
ann stóð, að þvi fylgdi sama
öryggi og sæstreng auk þess
sem sú leið sem valin var
greiddi meir fyrir simasam-
bandi innanlands. Ég hygg lika
að úrslitin 1908 hafi litlu eða
engu breytt um gang sögunnar.
Löggjöf og landshagir hefðu
orðið áþekk næstu árin, þó að
uppkastið hefði verið samþykkt
og sjálfsagt svipaðir möguleik-
ar 1918, þó að með nokkuö
öðrum hætti bæri að. Sigur-
vegararnir 1908 fundu að það
var ekki hægt að komast lengra
en Hannes Hafstein náði
og eru þess fá dæmi að mönn-
um hafi oröið minna úr jafn-
miklum sigri. En þá er á það að
lita að höfuðforinginn frá fyrri
árum, dr. Valtýr, var úr leik,
Skúli Thoroddsen þoldi illa að
vera ekki valinn I ráöherrastól
og Kristján Jónsson snerist
skjótt gegn Bimi Jónssyni. Er
þetta allt mikil saga og stór-
brotin og má margt af henni
læra. En jafnan skal þess gætt,
að aldrei er hægt ap vita hvað
oröið hefði ef önnur leið hefði
verið valin en sú sem farin var.
En Ibókinni um Björn ritstjóra
er mikil saga vel sögð og sann-
gjarnlega.
Halldór Kristjánsson
bókmenntir

hramleioum ettirtaldar gerðir
■fwg jfy Kf'"- \ HRINGSTIGA:
>/í\} Teppastiga, tréþrep,
plflf yfl rifflað járn og úr áli.
nYlí
m PALLSTIGA
\ ’M Margar gerðir af inni- og
Wx útihandriðum.
Ll I 4 Vélsmiðjan Járnverk
T Ármúla 32 — Sími 8-46-06