Tíminn - 12.02.1978, Blaðsíða 11

Sunnudagur 12. febrúar 1978
Tómókó I fangi móöur sinnar
skömmu áður en hún dö. Hún var
234. fórnarlamb kvikasilfurseitr-
unarinnar frá efnaverksmiðjunni
i Minimata.
öldurnar risu enn hærra.
—Þessir fjöldamorðingjar létu
sér ekki fyrir brjósti brenna að
kæra okkur fyrir að tefla lifi
barnanna i tvisynu, sagði
Yóshió UemUra. Þeir létu reisa
járngrindur umhverfis skrif-
stofubyggingarnar og læstu sig
þar inni, svo að næmum tilfinn-
ingum þeirra væri ekki ofboðið.
Og þeir æstu svokallaða trún-
aðarmenn verkaljíðsfélagsins i
verksmiðjunum gegn okkur og
fengu meira að segja ótinda
glæpamenn i lið með sér. Það
var ráðizt á okkur, og við vorum
barin til óbóta, foreldrar þess-
ara barna. En við gátum ekki
gefizt upp, Ur þvi sem komiö
var. Það var að duga eða drep-
ast.
Og nU var ekki aðeins hlustað
i Japan. Þetta var orðið mál,
sem allur heimurinn lét til sin
taka. 1 júnimánuði 1972 var af-
ráðið, að Tómókó og móöir
hennar færu til Stokkhólms til
þátttöku i' umhverfisráðstefnu
Sameinuöu þjóðanna. Það fórst
þó fyrir. Móðurinni snerist hug-
ur á siðustu stundu, þvi að hún
óttaðist að dóttirin myndi ekki
þola svo langa flugferð. 1 stað-
inn kom Shinibó, barn eins ná-
grannans.
Ári siðar var kveðinn upp
dómur i KUmamotó. Þá gerðist
það, sem óhugsandi hafði verið
taliðnokkrum árum fyrr. Efna-
verksmiðjan var dæmd til þess
aögreiðaum fimmtán milljónir
króna i bætur til þeirra einstakl-
inga, er harðast höfðu orðið Uti,
hvers um sig.
— Við náðum þvi markmiði
sem við höfðum upphaflega sett
okkur, segja UemUrahjónin. En
samt sem áður fannst okkur það
ekki sigur, þegar til kastanna
kom. Það, sem yfir Tómókó
hafði gengið, varð ekki bætt
með peningum, hversu miklar
fúlgur, sem lagðar voru á borð-
ið. Og rikisstjórnin og eigendur
efnaverksmiðjanna höfðu ekki
tekið sinnaskiptum. Þeir borg-
uðu okkur bæturnar til þess að
kaupa sér þögn og frið, en ekki
af þvi, að þeir iðruðust óhæfu-
verka sinna. Við vitum nú, að
þetta hefur aðeins verið upphaf
mikils striðs, og það nægir ekk-
ert minna til þess að stöðva eitr-
unina og vernda þá, sem litils
mega sin, en gagnger hugar-
farsbreyting, sem setur þessum
kaldrifjuðu gróðahákörlum
stólinn fyrir dyrnar.
UemUrahjónin byggðu sér
nýtt hús á dálitlu hæðardragi
fyrir peningana sem þau fengu.
Þaðan er fagurt að horfa Ut yfir
flóann. Þau fluttust með Tómó-
kó í þetta hús á siðasta sumri.
Þar sat móðirin eöa eitthvert
systkinanna með hana i fang-
íngu alla daga undir sólhlif uti i
garðinum.
— Hverveit nemahúnhafi séð-
einhvern agnarlítinn mun dags
og nætur? Þess vegna vildum
við gert allt, er kunni aö vera
henni einhver ánægja.
Vafalaust hefur þaö lika veriö
fyrir dæmafáa umhyggju og
fórnfýsi fjölskyldunnar, að
Tómókó lifði svona lengi — náði
tuttugu og eins árs aldri. Þegar
hún var jarðsett, flutti skáld-
konan Michikó Ishimura nokkur
minningarorð við gröfina. Hún
beiö sjálf tjón af kvikasilfurs-
eitrun og hlaut fyrir fáum árum
bókmenntaverðlaun þau, sem
kennd eru við Magsaysay. Hún
sagði:
— Þessir forstjórar eru sjúk-
ari en þeir, sem urðu kvikasilf-
urseitruninni að bráð. Sjáandi
sjá þeir ekki, hvilikum hörm-
ungum þeir hafa valdið. Heyr-
andi heyra þeir ekki þær bænir,
sem beðnar eru við beð þeirra,
er þeir hafa svipt heilsu og llfi.
Heili þeirra er óskaddaður, en
samt er þeim um megn að
skilja, hvilik ógæfa hefur af
þeim stafað. Þeir geta talað, en
þeir hafa ekkert að segja viö þá,
sem oröið hafa fórnardýr
þeirra.
Likami okkarhefureitrazt, en
það er sálin i þeim sem hefur
spillzt.
Tómókó elzta dóttir hjónanna
Yóshió og Yóshikó Uemúra —
hún er dáin. Hún var tuttugu og
eins árs, og var 234. fórnarlamb
kvikasilfurseitrunarinnar i smá
bænum Minimata i Suður-Jap-
an. Hún gaf upp andann í falleg-
asta silkikímónum sfnum, og
það hafði verið málaður roði i
kinnarnar á henni og marglit-
aðar pappirströnur, tákn ham-
ingjunnar, voru allt I kring um
hana.
Það var venjulegt kvef, sem
gerði Ut af við hana. HUn mátti
ekki við neinu.
— Það var óumræðilegur frið-
ur og ró yfir andlitinu á henni,
sagði móðir hennar, og mér
fannst votta fyrir brosi.
Sex grátin systkini stúlkunnar
sátu viö banabeðinn, ásamt for-
eldrum hennar. Þessi systkini
eiga öll henni að þakka, að þau
eru heilbrigð. Tómókó var i
móðurkviði, þegar eitrunin var
sem mest, og fóstrið drakk í sig
allt kvikasilfrið, sem komizt
hafði i likama móöur hennar, er
nærzt hafði á eitruðum fiski.
Móðir hennar slapp lika við
banvæna eitrun.
Það værilöng saga að lýsa öll-
um þeim óhugnaði, er orðið
hefur hlutskipti þessa japanska
smábæjar og fólksins þar siðan
1953. Tómókó hefur verið notuð
sem dæmi þess. Um allan heim
hafa veriðbirtar af henni mynd-
ir. HUn varð aldrei lík öðrum
stúlkum. HUn var aldrei nema
114 sentimetrar á hæð og lik-
amsþyngdin mest tuttugu og
átta pund.
— Elsku litla stúlkan min,
sagði móðir hennar og gældi við
likið. Nú eru sex ár siðan við
eignuðumst bók, sem heitir
Kviðrista á Japan, og framan á
henni er einmitt mynd af Tóm-
ókó. Japönsk blöð skrifuðu um
þá bók. Þau sögðu, að Tómókó
hrópaði af siðum hennar um þau
mannréttindi sem frumstæðust
væru og sjálfsögðust. Það var
rétt, að Tómókó hefur orðið
mörgum hugstæð — ekki bara
mér.
Tómókó fæddist sumarið 1956
og þá var hinn dularfulli farald-
ur, sem enginn kunni skil á,
magnaðri i Minimata en nokkru
sinni fyrr. í litlum húsum fiski-
mannanna lá fjöldi fólks á
sjúkrabeði, bæði börn og full-
orðið fólk. Þetta fólk hafði misst
jafnvægisskyn og sumt var
gengið af vitinu, og það var
hræðilega leikið af krampa.
Gleði Uemurahjónanna yfir
fyrsta barni sinu varð skamm-
vinn. Litla telpan grét nótt og
dag og hún óx ekki eins og önnur
börn. Hún gat ekki einu sinni
lyft höfði tveggja ára gömul.
Marga i bænum grunaði þá
þegar, að það væri kvikasilfurs-
eitrun, sem ætti sök á hörmung-
unum. En enginn lét sér til hug-
ar koma, að Tómókó hefði orðið
fyrir slikri eitrun. HUn hafði
ádrei bragðað fisk.
— Lömun sögðu læknarnir.
Sex ár liðu áður en hið sanna
vitnaðist. Visindamenn i Kúma-
mótó uppgötvuðu að mörg börn
höfðu orðið fyrir eitrun i móður-
kviði. Heilafrumur þeirra höfðu
skemmzt eða jafnvel eyðilagzt.
Chissó hét efnaverksmiðjan
sem átti sök á þessu öllu. Kvika-
silfri frá henni hafði verið
hleypt i skolpræsi, og það hafði
siðan eitrað allan fisk i flóanum.
Nú tóku eigendur hennar á sig
rögg og buðu Uemúra hjónunum
að borga þeim skaðabætur,
fimmtiu til sextiu þúsund krón-
ur i eitt skipti fyrir öll.
— Svo tölum við ekki meira
um þetta, sögðu forstjórarnir
einbeittir á svip.
Enginn mannlegur máttur gat
orðið Tómókó að liði. Eng-
inn læknir i veröldinni gat gefið
hennisjón, heyrn,ilman, smeKK
eða mátt til þess að hræra sig.
Enginn gat komið henni til
neinnar heilsu. Þetta vissu for-
eldrar litlu stúlkunnar. En þau
gáfust samt ekki upp.
En þau urðu fljótt öreigar.
Læknishjálp var dýr og meðulin
kostuðusitt. Þau komust i' mikl-
ar skuldir við ættingja og vini,
sem hlutu undir bagga með
þeim. Faðir telpunnar vann
átjántil tuttugu stundir á sólar-
hring, og hann gat ekki einu
sinni leyft sér að hvila sig á
sunnudögum. Eitt kom aldrei til
mála : Að f leygja Tómókó á ein-
hverja stofnun, þar sem vesa-
lingum var hrúgað saman.
— Það var ekki nema eitt,
sem við gátum gert fyrir hana,
sagði móöirin, og það var að
láta hana njóta. ástar okkar og
umhyggju. Sliks hefði hún ekki
orðið ^onjótandi I sjúkrahúsi
eða hæli.
— Það var enginn vegur að
leita á náðir dómstólanna, sagði
faðirinn. Allt japanska þjóðfé-
lagið var á móti okkur. Efna-
hagsundrið var aö breiða Ut
blómkrónuna og auðæfi voru
guðinn, sem allir játuðust. Hon-
um varð öllu að fórna.Efnaiðn-
aðurinn var þar efstur á stalli,
og það var talið til föðurlands-
svika að hrófla við honum. Eng-
innmátti leggja stein i veg efna-
iðnaðarins.
En lifið í Minimata var skelfi-
legt. Það var svo skelfilegt, að
fólkið afneitaði loks guðdómin-
um mikla — hagvextinum,
gróðahyggjunni, blómguninni.
Seytján fjölskyldur, sem orðið
höfðu fyrir þyngstum búsif jum,
hófu málaferli i örvæntingu
sinni, enda þótt bæjarstjórnin
og verklýðsfélagið i efnaverk-
smiðjunni hótaði þeim öllu illu.
Þetta var árið 1968. Slík
ákvörðun var stökk út i óviss-
una, og fordæmingin dundi á
þessu fólki úr öllum áttum. En
þvi fannst, að það hefði ekki
neinu að tapa.
Svo gerðist undrið. Það skip-
aðist veður i lofti, og áður en
varði hafði Minimatahreyfingin
teygt anga sina um allt landið.
Það varð sprenging i þeim hug-
myndaheimi, sem japönsku
þjóðinni hafði verið haldið i sið-
an styrjöldinni lauk. t fyrsta
skipti fékk fólk að vita, hvað
gerzt hafði i raun og veru og
hvað yfir vofði á ótal stöðum i
landinu.
Lögfræðileg rannsókn var
aðeins litill þáttur þessarar
baráttu. Enginn var svo bjart-
sýnn, aðhannbyggist við þvi, að
dómstólarnir gengju gegn auö-
valdinu. Af opinberri hálfu var
fallið frá þvi, að fjallað yrði um
ábyrgð þeirra sem áttu efna-
verksmiðjuna og eigendur
hennar voru nógu auðugir til
þessað ráða i sina þjónustu út-
lenda sérfræöinga og draga
málið á langinn, nær þvi eins og
þá lysti. Fólkið, sem átti i höggi
við þá, hafði á hinn bóginn ekki
efni á þvi að missa daglaun,
hvaö þá meira. Þá var það gert,
sem þessu fólki fannst sárast:
Börnunum var teflt fram. Þau
urðu hinn lifandi vitnisburður,
er hafður var til sýnis. Tómókó
og fleiri börn voru borin i broddi
fylkingar i mótmælagöngum
sýnd á fjöldafundum, og borin
inn I skrifstofur efnaverksmiðj-
anna, fundarhús bæjarstjórnar-
innar og jafnvel ráðuneytis-
skrifstofurnar i Tokió.
— Þaðskirrist ekki viðað nota
þessi afstyrmi sin til þess að
vekja samúð meö sér og beita
okkur fjárkúgun, sögðu for-
svarsmenn efnaverksmiðjunn-
ar og höfðu þó ekki þrek til þess
að horfa á það er þeim var sýnt.
Þáttur úr harmsögu
landi morgunroðans
í