Tíminn - 12.02.1978, Side 19

18
Sunnudagur 12. febrúar 1978
Sunnudagur 12. febrúar 1978
19
baö er alþekkt, og kunnara en
frá þurfi aö segja, aö eiginleikar
okkar, góöir eöaslæmir, ganga aö
erföum frá kynslóö til kynslóöar,
og vafalaust lengra en nokkur
maöur kann aö rekja. Viö vitum
sjaldnast hversu tilhneigingar
okkar eru komnar til okkar um
langan veg, þótt viö á hinn bóginn
finnum til skyldleika og likingar
viö þá frændur okkar og forfeöur,
sem næstir okkur standa i hinni
miklu fylkingu kynslóöanna.
„Börnin okkar eru börn ættarinn-
ar, engu slöur en foreldra sinna,”
sagöi vitur kennari viö undirrit-
aöan fyrir löngu og vafalaust
hefur hann haft mikiö til sins
máls.
í þeirri ætt eru margir
smiðir
Þvi eru þessar hugleiðingar
festar á blaö, aö maðurinn sem
rætterviöaöþessu sinni, er þjóö-
hagasmiöur og slikur völundur i
höndum, á hverju sem hann
snertir, og margir ættmenn hans
sömuleiðis, að þar getur ekki
veriö um neina tilviljun að ræða.
Hér áreiöanlega á feröinni sterk
kynfylgja, sem sannarlega er
betra meö sér aö hafa en án henn-
ar aö vera. „Nytsend, láttu feg-
urð i friö,/fegurð, kannastu nyt-
semd við,” var einu sinni kveðiö,
rétt eins og nytsemd og fegurö
væru einhverjar andstæður. Þeg-
ar um er aö ræða myndarskap og
hagleik i höndum, á þetta ekki
viö, þvi aö þar eru feguröin og
nytsemdin systur, sem vinna
saman, en ekki hvor gegn ann-
arri.
Nú er þessi formáli oröinn nógu
langur. Viö erum setzt inn i stofu
hjá Skeggja Samúelssyni járn-
smið, aö Skipasundi 68 i Reykja-
ik, og við skulum nú heyra, hvaö
hann hefur að segja.
— Þú ert Strandamaöur aö upp-
runa, Skeggi?
— Já, þaö er rétt. Ég fæddist i
Miðdalsgröf i Tungusveit viö
Steingrimsfjörð I Standasýslu og
ólst þar upp fram um tvitugsald-
ur.
— Var þar ekki bæöi landbún-
aöur og sjósókn?
—Jú en samt er Miðdalsgröf dal
jörð, en ekki sjóarjörö, og meira
aösegja talsvert drjúg leiö til sjá-
var. Mér hefur verið sagt, aö i
gamla daga hafi menn fariö með
lóöirnar heim aö kvöidi stokkaö
þær upp og beitt þær og farið svo
meö þær á bakinu um nóttina,
þegar haldiö var i næsta róöur.
Þetta má kalla harösótt, þvi aö
þótt leiöin sé ekki ýkjalöng,
verður hún þó naumast gengin á
skemmri tima en þrem stnndar-
fjóröungum, og þaö er óþægileg
viðbót viö dagsverkiö, ekki sizt,
þegar menn bera byröi aö auki.
—Rerir þú þarna á uppvaxtar-
árum þinum?
— Nei, ég var landkrabbi i
æsku, og reri aldrei þarna heima,
en eftir að ég var kominn fram
yfir fermingaraldur, fór ég i ver-
iö, eins og algengt var um ungl-

Hér skoöar Skeggiskáp, sem hann hefur smföaö og skoriö út, hvort tveggja af miklum hagleik. Hann er
aö sýna okkur höföaletriö á milli huröanna. Uppi á skápnum er klukka, sem Skeggi hefur lfka smlöaö,
þaö er aö segja kassa hennar, en ekki gangverkið. Tlmamynd Gunnar.
ingsstráka á þeim árum. Ég var
þá I svokallaðri Ormsbúö á
Kirkjubóli viö Steingrimsfjörö og
sömuleiöis á Smáhömrum, hjá
Guöbrandi Björnssyni.
— Faöir þinn hefur veriö bóndi i
Miödalsgröf?
— Já. Móöir min var fædd þar.
Þau voru skyld foreldrar minir,
og bæöi af Ormsættinni, en þar
hafa löngum veriö margir smiöir.
Móöir mindóáriö 1901. Pabbi bjó
þá meö ráöskonu um eins árs
skeiö en áriö 1902 hætti hann bú
skap, en við búinu tók systir min,
sem gifti sig þaö ár. Þau ungu
hjónin, bjuggu svo i Miðdalsgröf
til 1912 ogég ólstþarupp hjá þeim
þann tima, en 1912 drukknaði
þessi mágur minn i fiskiróðri
ásamtfélögum sinum, þegar bát-
ur þeirra fórst.
Þau gáfust ekki upp
Nú var systir min oröin ekkja,
ungaö árum, enhún hætti ekki að
búa. Pabbi hjálpaði henni viö bú-
skapinn, og svo uxum viö upp,
strákarnir. Hún haföi eignazt
fjóradrengi meö manni si'num og
eina telpu, en einn drenginn
missti hún ungan tveim árum
eftir aö maður hennar drukknaði.
,,Þetta
hefur
verið
gaman’ ’
— Spjallað við
Skeggja Samúels-
son járnsmíða-
meistara
Tveir kassar meö renniloki, annar alistór, hinn mjög litill. Hjá þeim lúrir Slamsköttur, afar fallegur
Tlmamynd Gunnar
Listamaöurinn aö störfum. Hann situr sjaidan auöum höndum, þó aö æviárum hans sé
tekiö að fjölga. Tfmamynd Gunnar.
Þaö var þannig talsvert liö, sem
var aö alast upp á bænum, dreng-
ir hennar stækkuðu og uröu fljótt
duglegir aðhjálpa til.svo aö heita
mátti, aö allt gengi vandræða-
laust hvaö búskapinn snerti, þótt
auðvitaö þyrfti mikiö aö vinna —
ogekki var rikidæmið. Þessi syst-
ir min hét Elin. Hún giftist
seinna. Ariö 1921 hætti hún bú-
skapnum, fluttist til Isafjaröar og
átti lengi heima þar.
— En faðir þinn hefur ekki
kvænzt eftir lát móöur þinnar?
— Hann gekk ekki i hjónaband,
en bjó lengi meö ráöskonu og
eignaöist meö henni þrjú börn.
Þessi þrjú hálfsystkin min eru öll
álífi, tvær dæturogeinnsonur, en
alsystkin min eru öll dáin. Viö
vorum fjórtán alsystkinin, en
tveir bræöur minir dóu ungir,
annar sextán ára en hinn um tvi-
tugt. Þaö voru berklarnir — hviti
dauðinn — sem varð þim báðum
aö aldurtila.
Móöir min dó, þegar yngsti
bróöir minn fæddist. Hann var
siöan alinn upp hjá Jóni Þóröar-
syni i Hvitadal og þar meö upp-
eldirbróöir Stefáns skálds. Þessi
bróöir minn hét Jón Ólafur. Þeg-
ar hann dó, orti Stefán frá Hvita-
dal um hann gullfalleg eftirmæli.
Veran á Hvanneyri var
bæði skemmtileg og lær-
dómsrik
— Næst Iangar mig aö heyra
um þaö þegar þú sjáifur hleyptir
heimdraganum og fórst aö lita aö
ráöi i kringum þig I veröldinni.
— Já, það er nú þaö. Einhvern
veginn komst ég öll æskuár min á
enda án þess aö fara nokkurn
tima i barnaskóla. Mér voru
fengnar námsbækur og sagt aö
læra þær,og það geröi ég. En mig
langaði til þess aö læra smiöar.
Pabbi var ágætur smiöur, bæöi á
tré og járn, og ég hafi frá upphafi
vanizt þvi, aö menn smiöuöu þá
hluti sem þá vanhagaöi um
hverjusinni. Þegar ég fór aö leita
fyrir mér um smiöanám, kom
fljótt i ljös, að ég átti kost á aö
komast að lærlingur i skipasmiö-
um, en ég var ekkert hrifinn af
þvi, mig langaöi að læra hús-
gagnasmiðar. En sá var ljóður á,
aðmér tókst ekki aö komast neins
staðar að i þeirri grein.
Um þessar mundirvar einn ná-
af samstarfi þeirra lagöi um okk-
ur alla, nemendurna.
Þá urðu menn að ganga í
öll verk.
— Hvernig gat búnaðarnámiö
komið smiö aö gagni?
— Á Hvanneyri var mjög mikiö
kennt i greinunum þrem: stærö-
fræði. Eölisfræði og efnafræöi.
Þetta kom aö mjög góöum notuö
viö smiöarnar, og þaö svo,aö ég
gat oft rekiö þá á stampinn, sem
töldust sérfræöingar í handverki
sinu.
Kennararnir á Hvanneyri, þeg-
Tímamynd Gunnar.
ar ég var þar, máttu allir heita
einstakir snilidarmenn, hver á
sinn hátt. Þar var fremstur i
flokki skólastjórinn, Halldór Vil-
hjálmsson, og svo Pálarnir, sem
viö kölluöum gjarna svo, Páll
Zóphóniasson og Páll Jónsson frá
Einarsnesi. Þaö var ekki
einasta að þeir væru frábærir
kennarar, heldur var sambandiö
ámilli þeirra svo gott, aö birtuna
Skeggi Samúelsson.
granni minn, Halldór Jónsson i
Tröllatungu, aöhvetja okkur alla,
strákana í grenndinni, til þess aö
fara á bændaskólann á Hvann-
eyri. Ég var einn þeirra sem hann
ræddi viö, og ég ákvaö aö fara aö
Hvanneyri.Þaö var þannig aiger
lega þessum ágæta nágranna
minum aö þakka, að ég fór út i
heiminn að þvisinni. Aö visuvoru
sumir vantrúaöir á þetta uppá-
tæki mitt. Faöif minn dró það úr
aö ég færi, þvi aö hann óttaðist aö
ég kæmistekki i gegnum skólann,
þar sem ég var svo illa undir bú-
inn og haföi ekki notiö neinnar
skólagönguheimafyrir.En égfór
nú samt. Viö fórum aö Hvanneyri
haustiö 1919, ég og þrir nágrannar
minir og góökunningjar. Fimmti
pilturinn ætlaði einnig, en veiktist
nokkruáöuren viö lögðum ástaö,
og varð frá aö hverfa.
Ég var svo á Hvanneyri vetur-
inn 1919-20, sumariö sem þá fór i
hönd og svo veturinn 1920-21. Ég
vildi vera þar að sumrinu lika til
þess aö læra meöferö véla og
verkfæra, og aö þessum þrem
misserum liönum haföi ég lokiö
námi minu þar.
— Og námiö hefur gengiö siysa-
laust, þrátt fyrir þaö aö þú hafðir
oröiöaö láta þérnægja sjálfsnám
fram aö þeim tima?
— Já ég held aö mér hafi ekki
gengiö verr en öörum, og ekki lit-
ur út fyrii' aö mér hafi liöið á
neinnhátt illa, þvi ég minnist ver-
unnar á Hvanneyri sem ein-
hverra björtustu stundanna i lifi
minu. Ég læröi mikið þann tima,
sem ég var þar, og þá á ég bæöi
viö sjálft búnaöarnámiö og kynn-
in við þá ágætu menn, sem þá
voru á Hvanneyri. Þótt einkenni-
legt kunni aö virðast, þá kom
þetta búnaðarnám i mjög góöar
þarfir seinna eftir að ég var orö-
inn starfandi smiður.
Kertastjakar af mörgum stæröum og geröum, sumir úr timbri, aörir úr málmi. Takiö eftir iága stjak-
anum meö kertunum sjö, fyrirmynd hans er hreindýrshorn. A boröinu eru einnig fieiri gripir, og allir
vitanlega smlöaöir af Skeggja. Tlmamynd Gunnar.
— En svo hefur þú aldrei oröiö
bóndi, þrátt fyrir búnaöarnámiö?
— Jú, reyndar. Þegar Elin syst-
irminhætti búskapnum áriö 1921,
tók Alfreð bróöir minn viö búinu
enhann var ungur og vildi fá mig
með sér til halds og trausts. Viö
bjuggum svo þar saman, bræöur i
fjögur ár, en þegar Alfreð kvænt-
ist, lögðum viö þennan félagsbú-
skap niður, og ég fluttist til Isa-
fjaröar. ÆÚunin var aö græða fé,
sumariö sem þá for i hönd, og
sigla siöan til Noregs um haustiö
og stunda nám I landbúnaöarhá-
skólanum þar. En margt fer ööru
visu en ætlaö er. Aurnarnir uröu
ekki eins drjúgir og ég haföi búizt
viö, þaö var margt sem ég þurfti
aö kosta til min á Isafiröi, en
hafði ekki tekið meö I reikning-
inn, þegar ég var aö hugsa ráö
mitt heima, og um haustiö var
fjárhagur minn, satt að segja,
ekki þannig aö ég treysti mér til
þess að sigla til framhaldsnáms i
Noregi.
Hins vegar var nú nýbúiö aö
stofna verkstæði á tsafiröi.og þar
vantaöi smiö. Þeir sem stjórnuöu
verkstæðinu, foru nú aö fala mig
til vinnu, en eitthvert orö mun þá
þegar hafa farið af þvi aö ég væri
banghagur. Ég átti bræöur bú-
setta á tsafirði, og faöir minn var
þekktur smiður, bæöi á tré og
járn, eins og ég sagöi áöan, og ég
haföi kornungur byrjaö aö sýsla
með smiðaáhöld.
Nú er ekki aö orölengja þaö, aö
ég réöist á þetta Verkstæöi. Ekki
hafði ég unnið þar lengi, þegar
mér var fengið þaö verk aö smiöa
stykki, sem fulloönum og vönum
járnsmiðum haföi misheppnazt
meö. Þetta var erfitt verk og
vandasamt, þvi aö þá var ekki
allt soöiö, eins og núna, og þurfti
aö kljúfa þetta úr stóru milta, en
þaö nafn er g jarna notað um svert
smiöajárn. Viö kölluöum þaö
milta eöa miltajárn. Þessu fylgdi
svo mikil eldsmiöi, aöég var eina
þrjá daga aö vinna verkiö. Þegar
ég hafði rétt lokiö þvi, kom á
verkstæðiö tii okkar ágætur
smiður, sem vann þarna á næstu
grösum við okkur. Þegar hann
birtist, sagði meistari minn viö
hann:
Þaö var gott aö þú komst nú er
bezt aö þú dæmir um, hvernig
þetta er gert.
Smiðurinn tók viö hlutnum,
skoöaöihann vandlega og sagöi:
Ég get ekki séö neitt athugavert
við þetta. Þaö er ekkert út á þaö
aö setja.
Þaö grunaöi mig lika, sagöi þá •
Jón,húsbóndi minn, og var hinn
ánægöasti. — Þetta er kannski
hálfgert karlagrobb en mér þótti
mjög vænt um þessa viöurkenn-
ingu.
Framhald á bls. 22