Tíminn - 08.10.1978, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 8. október 1978
Réttur er settur yfir H
Hér fer á eftir viðtal dönsku
blabakonunnar Ninka við danska
rithöfundinn Thorkild Hansen, en
hin nýja bókhansum réttarhöldin
yfir Knut Hamsun, hefur vakið
geysi athygli. Viðtalið birtist i
sunnudagsblaði Politiken þann
24. september sl.
839 siður, fimm hringir i kring
um hnöttinn. Tiu orð á ritvél.
Hundrað skref á tréskóm, fram
og aftur fyrir framan arininn.
Ekki hafa viðfangsefoin gerst
auðveldari viðfangs. Þessi ungi,
ljósi, sjálfsöruggi, sókndjarfi
þrumufleygur, sem getið hefur
sér heimsfrægö með bókunum
Hamingjusama Arabia, Jens
Munk og með „bræla-bókunum,”
— nú dengir hann nýjum doöranti
á boröið. Þetta er metnaðarlegt
þriggjabinda verk, Réttarhöldin
yfir Hamsun, — 839 síður. (Fyrir-
fram hefur útgáfuréttur verið
keyptur i Noregi, Sviþjóð og i
Bandarikjunum. Hráefnið var til
taks, en aö tengja það saman,
gefa þvi lifskraft, til þess þurfti
andagift af „Hamsun-Hansen-
isku” tagi. Til atlögu, — Þrumu-
fleygur!
Vigamaðurinn
Þriggja ára einangrun. A
tréskónum gengur hann aftur og
fram um gólfið. öxlunum skýtur
hann fram, eins og hann gangi
gegn stormi. Skeggkraginn er
hvitur... sjálfsöryggiö er þvingað
undir auömýkt efans, sem er trúr
fylginautur vaxandi listrænna
aflsmuna. Hálfmánalöguö gler-
augun valda þvi að augnaráðið
minnir á Mefistofeles, hvasst og
sýnist vera manns, sem er eldri
en 51 árs. Að öðru leyti er svip-
urinn ungs manns. Harðger viga-
maður með úlfsbros á vörum, af
vandfýsi og með næmi rikra hæfi-
leika hefur hann fundið brandi
sinum verðugt viðfangsefiii. ör
og drætti tilf inninga má merkja á
andliti hans, einnig þá ,,hams-
unsku” und, sem nú, — eftir
þriggja ára samveru meö öldungi
skálda, — brennur á bak við
skegg og hrukkur.
Meðal ávalra hæða, þar sem
hver vikin af annarri opnast út að
Kattegat, i eina húsinu á nyrsta
odda Sámseyjar, búa Thorkild
Hansen og kona hans, Gitte, á
einskismannslandi ritmennsk-
unnar. 42 ekrur af einmanaleika,
þar sem kynjamyndir teiknast á
gluggana, þegar kindur og kýr
reka granirnar upp að glerinu.
Rómantik og reiknivél, slagharpa
og loftvog. Hver einasta bók er
innbundin, i gullþrykktu leðri
þekja þær veggina frá gólfi til
lofts. Þetta er vinnuherbergi og
húsráðandi snýrbaki að gluggan-
um þegar hann vinnur. Innviðir
eru allir hvitskúruð fura. Bjart
hús þar sem bjartleitt fólk býr.
óeðlið
— Ég man að ég sagði við Ole
(Wivel), daginn sem ég lauk viö
„þrælana”: ég veit hvað næsta
bók mín mun heita, hún skal heita
„Réttarhöldin gegn Hamsun”
...þetta stendur I dagbók minni
frá föstudeginum 13. mars 1970.
Allar dagbækur minar eru hjá
Gyldendal óg einn daginn geta
þeir gert við þær hvaö sem þá
lystir. Ég rita i dagbækurnar
hvern fjárann sem mér dettur i
hug, h'ttu á. Kynferöislif mitt er
ósköp vanalegt, meira að segja
óeðli mitt er vanalegt ...það
máttu bóka. Menn geta aðeins rit-
að vel um ef ni sem þeir þekkja og
um það leyti sem ég var aö ljúka
við „Þrælana” hafði églagt nokk-
ur afar erfið ár að baki, eitthvað i
likingu viö erfiöleika þá sem um
er fjallað i „Réttarhöldunum.”
Eigi ég að reyna aö fjalla að
nokkru um ástæðuna til þess að
ég réðist einmitt í þetta viöfangs-
efni, þá er hún sú að ég sá i þvi
þrjár meginandstæður, sem ég
haföi fundið til með mér sjálfum
og sem ég tel að flest nútimafólk
kannist viö. Fyrsta andstæðan
var sú sem verður milli listar og
stjórnmála: Sú önnur: andstæðan
milli samfélags og einstaklings.
Thorkild
Hansen
ræðir um
sannleik,
ást, sekt
og dauða
Baráttan við samningu hins mikla ritverks, hefur sett sin spor á andiit
Oghin þriðja, —-að sjálfsögðu, —
andstæðan milli manns og konu.
Þetta eru að minu viti þær þrjár
andstæður, sem rikja á meðal vor
og þvi er sögusvið bókarinnar hér
og nú, en þú og ég og lesendur
okkar eru aöalpersónurnar. Llt-
um fyrst á slðasttöldu ástæðuna:
raunin er sú að bókin er fyrst og
fremst ástarsaga og ég háöi
harða baráttu, til þess aö gera
Mariu ekki að aöalpersónunni.
Hún er sú persónanna tveggja,
sem er svolangtum athyglisverð-
ari, — það skrifa ég lika stórum
stöfum. Lif hennar var harmleik-
ur, — skelfilegur, — en hans lif
ekki. En Maria elskar harmleik
sinn, — elskar sorg slna. Illkvitt-
inn maður á borð við Monthelant
hefur ritað að kona, sem ekki ber
mikinn harm i brjósti, sé sár-
óhamingjusöm ....og þvi er varla
fyrir að fara hjá Mariu. Ég hlifi
Hamsunekki i þvi tilliti, hann var
ógurlegur karlræðissinni og
afstaða hans til kvenna var ótta-
leg. Maria er kona sem mun
verða rædd, likt og Nóra, vegna
þess hve vandamál hennar eru
öllum ljós. Ég sá ekki sólina fyrir
Hamsun á yngri árum, likt og all-
ir af minni kynslóð, — og varð
jafn skelfingu lostinn og aðrir yfir
að hann skyldi vera nasisti. Svo
taka bækur Mariu að birtast (bók
min er ekki ævisaga, — hún er
þróun) og það eru bestu bækur
allra bókmennta... þær eru
réttarskjöl, — muniö eftir
Karamasov, minnist Kafka, — og
vegna hvers? Vegna þess að þar
erum við ákærð, við eigum að
verjaokkur, svara til saka. Hvort
Kararriasov hafi verið fyrirmynd-
in? Nú, fyrst þú spyrð — Látum
svo vera!
240 bréf
í raun réttri hefur rannsóknin
Uklega tekið mig um það bil 10-15
ár. Rannsóknin veröur erfiðari
fyrir þá sök, aö hún fer fram á
tima, sem virðist vera i útjaðri
sjálfs efnissins, þú lest einhver
reiðinnar ósköp, en hefur enn ekki
tekið þína ákvörðun. Ritun bókar-
innar tók þrjú ár. Fyrstu linuna
skrifaði ég sumarið 1975. En
aldrei á ævi minni hefur heppnin
elt migá svipaðan hátt og meðan
á þvi stóð. Ég fékk leyfi norska
ríkisskjalasafnsins til þess að
opna þrjá stóra og innsiglaða
böggla, sem enginn hafði rekið
nefið i áður... ég fékk leyfið með
þeim skilmálum að fjölskyldan
samþykkti það. Og fjölskyldan
gaf sitt leyfi. Já, ekki nóg með
það, svo fæ ég 240 bréf frá dóttur
Hamsuns, Celiu, bréf frá Mariu
og Hamsun til Celiu. Og þegar allt
þetta efnihafðiboriö upp i hendur
minar, verður fyrir mér fyrr
óþekkt dagbók, sem Hamsun hélt
með mikilli leynd i varðhaldi
sinu.
Við fjölskyldu Hamsun gerði ég
þennan samning: Tore og Arild
skyldu fá leyfi til þess að lesa
handritið og leiörétta allar rang-
færslur, en útstrikana mættu þær
ekki krefjast. En þær hafa heldur
engra útstrikana krafist, bókin er
fullkomlega óritskoðuð, — og það
þótt hún sé mjög áleitin i ýmsu
tilliti. Þær fengu söguna I april,
...svo hélt ég þangað upp eftir,
veikur af kvfða ...hvort eitthvað
þyrfti að leitrétta? Nei, sagði
Tore, ég sit hérna og skæli, eins
og krakki.
Kvalinn i hel
Tvönöfnbar hæst I málarekstr-
inum að styrjöld lokinni, — Quisl-
ing og Hamsun. Quisling var
skotinn, en Hamsun, — þann
mann kvöldu landar hans I hel,
andlega og likamlega. Takið 86
ára gamlan mann og lokið hann
inni á geðveikrahæli, likt og gert
eríRússlandi.Spurðukonuhans i
þaula um kynlif þeirra, láttu
blöðin fá aðgang að öllum upplýs-
ingum, ásamt upplýsingum um
veika dótturhans. Þú færð honum
engan lögfræðing fyrstu þrjú ár
málarekstrarins, en heimilar
framlengingu varðhaldsins
tvivegis. Þú frestar að taka málið
upp7-8sinnum á tveimur árum, I
von um að hann muni deyja. Þá
gerir þú upptæk 110% af öllum
eignum hans, — dregur hann
fram fyrir hersingu af blaða-
ljósmyndurum, þegar hann er
nærri fullkomlega heyrnarlaus og
nær alveg blindur. Þar er tekin sú
mynd, sem seinna á að heita sú
hinsta af Hamsun, einum mesta
rithöfundi heims. Á myndinni sést
maður, sem stendur með saur i
höndum sér og sýnir konu sinni og
segir: „Er hann ekki fallegur i
laginu?” ÞARNA náöum við okk-
ur niðri á honum!
Sekt
Það nýstárlega er að með þessu
tel ég mig gefa nýja myndaf okk-
skáldsins
ur, nokkurs konar safnmynd:
Þannig var það að vera við á
miðri tuttugustu öld..þessi bók
er fyrst ogfremst góð vegna þess
hve áþreifanlegt efnið er, ekki
vegna þess hve óhlutbundið það
er ...réttarhöldin, þar sem við
fylgjum honum eftir frá einni
mlnútu til annarrar, hvert ein-
asta smáatvik ...100 siður — á
þvlandartaki, sem þú ert staddur
mitt i þvi áþreifanlega, verður hið
óhlutbundna til af sjálfu sér, likt
og yfirtónar i verkinu. Það er
einmitt það, sem gerir lesanda
þjóðfélagslegra hugmyndafræði-
legra bókmennta svo ráðvilltan,
að efnið er svo óhlutbundið, óþol-
andi óhlutbundið, ...en þó er það
ekki megin atriðið, heldur það að
skapa hreyfingu, lif.
Nasisti eða ekki?
Og „Réttarhöldin gegn Ham-
sun,” — ég hvorki sýkna né dæmi.
Sekt, littu á, —sh'kt er komiðund-
A nyrsta odda Sámseyjar býr rithöfundurinn Thorkild Hansen f einangrun við ritstörf sfn