Tíminn - 20.10.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 20. október 1978
7
1 AftfriftitUkifttt
Veikleiki ríkisvaldsins gagnvart
sérhagsraimum
og þrýstihópum
Hvaöa vald hefur Alþingi?
1 hugum flestra er Alþingi
æBsta valdastofnun þjóðar-
innar. Þarf enginn aö vera i
vafa um aö stjórnarskrá og lýð-
ræöi gera ráö fyrir þvi, að
Alþingi hafi æösta
úrskuröarvald i öllu, sem
varöar stjórn þjóömála.
Samkvæmt lýöræöisskilningi
eru meirihluti Alþingis og sú
rlkisstjórn, sem viö hann styðst,
handhafar æðsta valds I landinu
að undanteknum dómsmálum.
En hver er raunveruleikinn i
þessu efni?
Hafa Alþingi og rikisstjórn
þaö allsherjarvald, sem flestir
gera ráð fyrir?
Þaö þarf ekki langa athugun
og enga sérstaka skarpskyggni
til þess aö sjá aö svo er ekki.
Alþingi og rikisstjórn hafa ekki
þaö úrslita- og Urskurðarvald,
sem flestir ætla. Sumpart kann
vald Alþingis aö hafa veriö
takmarkaöfráupphafi vega. En
aöalatriöið er, aö þróun siöustu
ára og áratuga hefur gengiö I þá
átt aö skeröa vald Alþingis og
rikisstjórnar, dreifa þvi tvist og
bast án allrar stefnu og skyn-
semi 1 hendur nýjum valda- og
áhrifástofnunum utan Alþingis
ogrikisstjórnar. Égætla ekki aö
rekja þaö nákvæmlega, hvernig
þetta hefur þróast, og ég ætla
heldur ekki aö gera þvi nein
skil, hvernig Alþingi hefur sjálft
átt þátt i aö afsala sér valdi
sinu. En ég bendi á aö vald-
skeröing Alþingis helst mjög I
hendur viö vöxt og valdneyslu
hvers kyns hagsmunasamtaka
og þrýstihópa, þ.e.a.s. félags-
skapar, sem I eöli sinu er sér-
hagsmunaafl og sækir I þaö aö
fá sitt fram án tillits til heildar-
hagsmuna. Þaö er athyglisvert,
— ef ekki Iskyggilegt —, að
krafa hagsmunasamtaka færist
æ meira i þaö horf aö þurfa ekki
aö beygja sig undir vald
Alþingis. Hins vegar látast þau
eins og fús til aö semjavið ríkis-
valdið, þegar best lætur. Þannig
er að vaxa upp ríki I rikinu. Nú
mega menn ekki halda, aö ég sé
aö beina spjótum mfnum gegn
einhverjum sérstökum hags-
munasamtökum og þrýsti-
hópum. Tilhneiging sérhags-
munaaflanna er alls staðar hin
sama: Aðganga á vald Alþingis
og notfæra sér samtakamátt
sinn og þrengstu eiginhags-
munasjónarmið til þess aö
knýja sitt mál fram. Hitt er
annaö mál, aö það hefur reynt
meira og oftar á valdskerðingu
Alþingis á tilteknum sviöum
þjóömála en öörum. Aöalvanda-
mál islenskra stjórnmála um
áratugaskeið hefur veriö efna-
hags- og fjármálastjórn. Vissu-
lega ber margt til þess, aö
ástandiö er eins og raun ber
vitni. En ég er sannfæröur um
fyrir mitt leyti, aö megin-
ástæðan fyrir þvl, að efnahags-
mál stefna tlöum niöur á viö og
aö erfitt reynist aö bæta úr
ágöllum efnahagslífsins hér á
landi, er sú að Alþingi og rlkis-
stjórn hafa ekki virkt og viöur-
kennt vald til þess aö stjórna
mikilvægustu þáttum efnahags-
llfsins, sem eru m.a. kaup-
gjaldsmál og verölagsmál. Lög
og venjur ráöa þvl, aö hvorki
rikisstjórn né Alþingi hafa
raunverulegt vald i þessum
efnum. Að vissu marki mun þaö
vera rétt, aö Alþingi hafi
sjaldan eöa aldrei haft beint
vald á þessum sviöum efna-
hagslifsins, þannig aö vafasamt
er aö tala um, aö Alþingi hafi
afsalaösér valdi i þessu tilfelli.
En þá skyldu menn gera grein
fyrir þvl, aö ákvöröun kaup-
gjalds og verölags er ekki á
valdi Alþingis. Alþingi á samkv.
lögum og venjum enga beina
aðild aö kaupgjaldsmálum né
heldur að ákvöröun búvöru-
verðs né annarri verölagningu
almennt talaö. Þessir þættir
efnahagsllfsins leika þvf lausum
hala, þegar rlkisstjórn og
Alþingi ákveöa stefnu slna i
efnahagsmálum. ABstæður eru
þannig i reynd, aö Alþingi eöa
rikisvaldiö er ekki i
valdsmannsstöðu gagnvart
hagsmunasamtökunum, heldur
i áns konar samningsaöstööu.
Getur sannarlega brugöiö til
beggja vona, hvernig slik
Ingvar Gíslason,
alþingísmaður
aöstaöa nýtist rikisvaldinu,
jafnvel þó aö allsherjarhags-
munir séu i veöi aö mati meiri-
hluta Alþingis. Reynsla rikis-
stjórnar Geirs Hallgrimssonar
er þar glöggt dæmi. Aðstaöa nú-
verandi rlkisstjórnar sýnist
betri á yfirborðinu og er þaö
vonandi i reynd.
Veikleiki stjórnar-
farsins.
Allir lýöræöissinnar eru sam-
mála um, aö valddreifing sé
eölileg og sjálfsögð. En vald-
dreifing, sem sundrar alls-
herjarvaldinu og stuðlar aö
ofurvaldi einstakra embættis-
stofnana, hagsmunasamtaka og
þrýstihópa utan viö Alþingi og
ríkisstjórn, hlýtur aö enda i
stjórnarfarslegri óreiðu. Ég
óttast aö þróun islensks
stjórnarfars sé á þessari leiö.
Raunar má sjá hins sama merki
iýmsumöörum vestrænum lýö-
ræöisrikjum. Ég hef enga trú á
þvl, aö þessi þróun veröi
stöövuö meö rástöfunum á borö
viö þá aö breyta kjördæma-
skipun eöa hringla stórum I
kosningafyrirkomulagi til
Alþingis. Hér þarf annaö og
meira til. Einn þáttur þess er
heildarendurskoöun sýórnar-
skrárinnar, þar sem heiöarlega
og rökvlslega er gerö úttekt á
þvi, hvar þjóöfélagsvaldiö sé aö
finna og hvernigþvi er beitt. Ég
hef þá skoöun aö þaö sé mikil
þörf „kerfisbreytingar” á sviöi
stjórnarfarsins þannig aö eöli-
legt lýöræöi, — meirihlutavald
—, fái notið sin. Þetta merkir
fyrst og fremst að treysta
valdastööu Alþingis og ri'kis-
stjórnar en draga úr geöþótta-
valdi sérhagsmunasamtaka og
þrýstihópa. Ég óska ekki eftir
„ofstjórn” i neinni mynd, og
rikisvaldiðá sist af ölluaö hafa i
frammi ihlutunarsem i um
hegöun og hugsun einstakra
þjóöfélagsþegna. Slikt er
and-lýöræöislegt. En er þaö ekki
veikleiki í stjórnarfari aö þola
ágang á rétt Alþingis I skjóli
stjórnmálalegs og lýöræöislegs
umburöarlyndis? Vissulega er
þaö veikleiki, enda á Alþingi aö
ráöa en ekki sérhagsmunasam-
tök og þrýstihópar. Sllkt er and-
stætt lýöræði og brýtur niöur
stjórnskipun landsins.
Ernúnóg
drukkið
eða ekki?
eða draga úr henni? Eftir því
verður að verðleggja áfengið.
Ef menn vilja minnka drykkj-
una er hátt verð nokkur hemill.
Neysla áfengis veldur rilcis-
sjóönum stórkostlegum útgjöld-
um. Því þykir flestum rétt, að
láta þá vöru sem tjóninu veldur,
sjálfa bera nokkurn hlut af því
tjóni sem af henni stafar. Þeir,
sem viljahafa áfengiö ogkaupa
það, eru öðrum fremur látnir
taka þátt I því með þvi að lagður
er tollur á vlnföngin. Þannig eru
tvær ástæður til þess að rikið á
aö taka ríflegan toll af áfengi:
Til þess aö hafa eitthvað upp I
skaða sinn og til þess aö hamla
gegn drykkjunni og þar með aö
takmarka tjóniö nokkuð.
Dæmi annarra þjóða
Sviar bönnuðu um siöustu
áramót aö brugga öl og vin úr
malt-extrakt efnum eins og hér
ernú veriöaö tala um aö taka af
frjálsum markaði.
Líklegt þykir að Finnar fari
HALLDÓR
KRISTJÁNSSON
aö dæmi þeirra um næstu ára-
mót.
íþessum löndum báöum þora
menn að tala um þaö aö þetta sé
gert vegna þess aö bruggiö er á-
fengi sem komist undan þvi' aö
rikissjóöur nái réttmætum tolli
til aö mæta slnu tjóni vegna
neyslunnar. Jafnframt er þó á
þaöaöllta, aöSviar vitaaö hag-
ur þjóöar og hagur rikissjóös
krefst þess aö áfengisneysla sé
minnkuö, og þvi miöa þeir alla
áfengislöggjöf sina viö þaö aö
svo megi veröa.
Þjóðhetjur Kristins
Kristinn talar um gamla
landabruggara sem hafi oröið
þjóöfra^gir og vinsælir af bruggi
sinu. Ekki veit ég hverjar þær
þjóðhetjur eru, en lengi hef ég
vitaö aö misjafnt er það hvaö
mönnum er taliö til frægðar.
Heyrt hef ég hetjusögur af
æðarfuglabönum, landhelgis-
brjótum og veiöiþjófum og enda
skattsvikurum. Þó hefur mig
aldrei langaö að likjast þeim.
Má Kristinn þvi eiga sinar þjóö-
hetjur I friði fyrir mér, en hitt
hélt ég aö hann ætli aö hafa þá
lifsreynslu aö honum þætti litill
sómi aö þvi aö hrósa áfengis-
neyslu.
Hringlandi vitlaus
Kristinn segir aö áfengismál á
Islandi séu meira og minna
hringlandi vitleysa. Það eru litl-
ar fréttir. Neysla áfengis er
nefnilega hringlandi vitleysa og
þvi veröur hringlandi vitleysa
alltaf áberandi þáttur áfengis-
mála. Hjá því veröur ekki kom-
ist meðanáfengi er drukkiö. Þvi
þarf áfengislöggjöf aö miðast
viö þaö aö minnka drykkjuna.
Geri hún þaö ekki má vel segja
aö hún sé hringlandi vitlaus.
Þykir mönnum sem nóg sé
drukkið eöa ekki?
H.Kr.
í tilefni af ritgerö Kristins
Snælands um bjór og brugg þy-
kir mér ástæða til f áeinna orða.
Áfengisverð hefur áhrif
á neyslu
Þaðviröistvera fast samband
milli þess hvaö áfengi kostar og
hve mikið er drukkiö. Svo hefur
sannast að vera bæði I Svíþjóð
og Danmörku. Ódýrt áfengi
eykur drykkjuskap.
Rikissjóður tapar á
drykkjuskap
Kristinn Snæland viröist
halda aö það sé hagsmunamál
fyrir rikissjóöinn að áfengi sé
keypt og drukkiö. Þvi sé þaö
alvörumál ef áfengi sé haft svo
dýrt að minna sé drukkiö þess
vegna. Þetta sjónarmið er svo
rangsnúið og fávislegt aö segja
verður fáein orö til skýringar.
Vilja menn örva drykkjuna