Tíminn - 20.10.1978, Blaðsíða 21

Föstudagur 20. október 1978
21
„Rútan stefnir
norður”
Frábær
ljóðabók Erlendar Jónssonar
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ
FYRIR STRÍÐ
Erlendur Jónsson
Ljóðabók 1978
Skáld eða fræðimaður
Erlendur Jónsson hefur veriB
samferða bókmenntunum og
ljóBlistinni lengi. Ef maBur
sparar sér fræBikenningar, þá
er hanntalinn i hópi svonefndra
Morgunblaðsskálda, en á
MorgunblaBinu hafa menn um
nokkurt skeiB teiknað hina gráu
daga meB gráum lit í heldur
dapurlegum ljóBum, svo ekki sé
nú meira sagt, og þá einkum
undir þvi yfirskini aB ljóBiB sé
einkum tilfinning.
Þó hafa verið gerBar dálitlar
tilraunir til þess aB finna upp á
nýjungum. Dagbók Jóhanns
Hjálmarssonar um Stalin var
áhugaverB tilraun, en siBan ekki
söguna meirl.
Um Erlend Jónsson gegnir
dálitiBöðrumáli.Hannhefur átt
örðugt uppdráttar sem skáld,
enda undir ströngum húsaga á
blaðinu. Ég held aB menn hafi
einkum álitiB hann bókmennta-
gagnrýnanda, eBa fyrst og
fremst bókmenntafræBing, og
hafa menn þá ihuga fræðileg rit
hans, íslensk bókmenntasaga
1550-1950 sem gefin hefur verið
út fimm eBa sex sinnum, og
íslensk ská ldsagnaritun
1940-1960, en hún kom út áriB
1971.
Minna var um skáldskap.
Nú er það ekki nein goBgá þótt
skáld skrifi um bækur.
Erlendur er skarpur bók-
menntagagnrýnandi, sem tekur
menn á beiniB, en sparar lofiB.
Hann segir satt og ritar fjörleg-
an, gagnorðan stil. ÞaB var þvi
mikil hörmung þegar hann gaf
út Ljóðaleit, ljóB, árið 1974. ÞaB
var vond bók, rituð af hræðslu
og skelfingu undir ráBstjórn, og
dapurlegur varð eftirleikurinn.
Égheldaðmargirhafi iraunog
veru afskrifað hann sem
ljóðahöfund upp frá þvi.
Auðvitað vorum viB vön tilþrifa-
litlum og hversdagslegum sam-
setningi, þar sem mestur timinn
fór i aö lýsa aökomu strætis-
vagna, ljósastaurum og um-
ferðarmerkjum, en LjóBaleitfn
frá 1974 virtist harla litinn
árangur bera, þar til nú, að
Erlendur sendir frá sér bók,
sem er svomikið afbragB i alla
staði, að þaö er ens og hún sé
eftiralveg nýjan mann. Eintóm
snilli kemur i staöinn fyrir hina
daufu hugsun, og kvæBin hafa
fengiö nýjan, nær óskiljanlegan
kraft.
Hvaö hefur skeð?
Ort var undir fargi
Maöur hafði heyrt það utan aö
sér, og jafnvel rey nt það s jálfur,
að Erlendur Jónsson getur veriö
málsnjall f meira lagi, og hann á
þaö til að fara á kostum.
Einhverra hluta vegna kom
þetta þó ekki fram í ljoöagerð
hans, sem virtist vera undir
þungu fargi, en nú er sumsé
fjandinn laus.
Að finna hinum nýju ljóöum
stað er hreint ekki svo auðvelt.
Þetta er t.d. i blóra við það
sem áður varortá Morgunblaö-
inu. Liklega kemst maður næst
þvi með því að telja þessi ljóö
vera nútimalegt framhald af
skáldskap kreppunnar. Þetta
gæti til dæmis verið framhald af
ljóðum Jóns úr Vör, sem gengu
sér til húðar, nema sem klassik,
þegar menn fóru almennt að
hafa f sig og á og skuttogarar
voru komnir inn á svo aðsegja
hvert heimili i útgerðarplássum
landsins.
Ljóð Erlendar eru hrútfirskt
framhaldaf þessu. Hann dregur
þjóðlifsmyndir og efnahags-
vanda Stórreykjavlkursvæðis-
ins nauðuga, yfir Holta-
vörðuheiði, niöur i Hrútafjörð
og tekur þar að matreiða,
þannig að viö sjáum smámuni i
nýju ljósi, íöa eigum við að
segja nýja þjóð, sem var ekki
til, þrátt fyrir alla þessa vinnu
og hinar miklu barneignir eftir-
strfðsáranna.
Kom i heiminn á mánu-
degi
Erlendur skiptir bók sinni i
þrjá ljóðaflokka:
Barnaskapur fyrir stríð,
Alvaran fyrir stríð og
Norðurrútan '39-55.
Hann byrjar barnaskapinn
svona:
„Ég kom i heiminn
á mánudegi
árið fyrir kreppuna.
„Einmuna blfða á hverjum
degi,”
sögðu blöðin.
Túnin voru orðin græn.
Páskar voru nýliðnir.
Og nýtt hús nývigt á Kleppi.
Umboðsmenn auglýstu nýja
bila.
Nýja bíó sýndi Grimumanninn.
Gamla bió sýndi Götuengilinn.
Ludvig Storr seldi legsteina,
dúfur og handabönd
úr postulini.
Kexverksmiðjan Frón vildi
ráða
„nokkrar duglegar, hreinlegar
og ástundunarsamar stúlkur.”
Bændur örkuðu um jarðir sinar
með aldamótin og fyrra striðið
I vitunum:
munduðu vald sitt
eins og breið spjót
yfir auðsveipum vinnuhjúum.
Rómantiskir unglingar
iþröngum, skuggalegum dölum
léku drauga og urðu að
þjóðsögum.”
Myndmálið i ljóðum Erlends
Jónssonar er alveg makalaust.
,,Einn heiðan, bjartan
júnimorgun
er faðir minn dáinn.
Nóttin
hefur lokað augum hans”
Þetta er upphafið að kvæðinu
Barnaskapurinn endar, en þar
segir frá föðurmissi. Aö visu er
það ekkert sérlega frumlegt að
kasta sorg minni á vatnið, en
þarna birtist sú einlægni, sem
ekki fyrirfannst i ljóðaleitinni
um árið.
Hinu göldrótta llkingamáli
verður ef til vill best lýst með
þviaðbirta kvæðið Ast I bókum,
það er svona:
,,Ég er niu,
Jóhanna sautján.
Það er ilmur af Jóhönnu.
Jóhanna er fin.
Jóhanna er falleg
Ég elska
Jóhönnu.
Ef þetta er ekki táknmál og
skáldskapur þá þekki ég hann
ekki.
Ný staða komin upp.
Það er talið mjög erfitt aö
endurheimta glataða stöðu I
mannfélaginu. Það er t.d. erfitt
að endurheimta heimsmeistara
titilinn i hnefaleikum, það gerði
Múhameð Ali þó á dögunum og
svipað gildir um titla i skák og
öðrum íþróttum. Sama er að
segja um bækur.
Islendingar fyrirgefa mönn-
um aldrei vondar bækur, eða
nánast aldrei. Þeir sem byrja
vel eru með sverð yfirhöfðinu og
þora sjaldan að gefa meira út,
hinir sem sækja á brattann eru
dálitið betur settir.
Maður hélt að Erlendur hefði
nú blásið af sem skáld með
Ljóðaleitinni frá 1974 — en það
er öðru nær.
Betri og hressilegri ljóðabók
en Fyrir strið hef ég ekki séð I
mög ár.
Siöasti hluti bókarinnar er
ljóðaflokkur um rútuna, það
hefst svona:
„Yfir borginni situr kolareykur-
inn
— blár hattur
yfir fölu andliti.
Undan þessum hatti sprettur
rútan:
gul von út úr bláu skýi.
I dögun vorið '39
stefnir rútan noröur
yfir heiöar og fjöll
meö hvitum sköflum viö brúnir
í átt tD eyöilegra stranda
þar sem grænn himinn
og grænt haf loka sjónhring
Rútan stefnir noröur
um skörö, heiöar, dali
frá einu kennileiti til annars
— einni þoku til annarrar
eins og gulur sólskinsblettur
yfir ónumda viöáttu”
Kvæðið fer hægt á stað og
maður á einna helst von á að nú
sé Morgunblaðið aftur komið
með visna puttana I kvæðin en
svo kemur í ljós að svo er ekki.
Talað er fuilum hálsi:
„Ungur maöur veifar
svartadauðaflösku
og býöur allri þjóöinni aö súpa
á:
sýnir á sér hnefana
og segir frá slagnum mikla
á lokadaginn,
kallar ungu stúlkuna „fröken”
og spyr hvort þau eigi
aö hittast á Sigló i sumar
og trúlofa sig meö gullbaug
miönætursólar:
hlær svo góma salur
stendur á gátt
og opinberar þannig brunarúst-
ir
liðinnar kreppu
Og spáir striöi'.”
Sem sagt makalaus bók. Og
maðurinn er orðinn skáld aftur.
Jónas Guömundsson
Þegar Jóhanna
horfir, talar, hlær
skil ég allar
ástarsögur
bókmenntir
Tilboð óskast
i nokkrar fólksbifreiðar, Pick-up bifreið,
Jeppabifreið og sendibifreið. Ennfremur
nokkrar ógangfærar bifreiðar þá.m. Sorp-
bifreið.
er verða sýndar aö Grensásvegi y þriöjudaginn 24.
október kl. 12-3.
Tilboð verða opnuð á skrifstofu vorri kl. 5.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
Rússneskunámskeið
MÍR
MÍR efnir i vetur til námskeiöa i
rússnesku fyrir byrjendur og lengra
komna. Kennari verður frá Sovétrikjun-
um. Þeir sem áhuga hafa eru beðnir að
mæta til skráningar i MíR-salnum,
Laugavegi 178, laugardaginn 21. október
kl. 15 — klukkan 3 siðdegis. Verða þá gefn-
ar nánari upplýsingar um tilhögun kennsl-
unnar.
Stjórn MÍR
Sunnlendingar - bændur og
byggingamenn
Höfum fyrirliggjandi töluvert magn af
timbri i ýmsum stærðum á hagstæðu
verði. Heflum og sögum timbrið
samkvæmt óskum yðar, yður að kostn-
aðarlausu.
Komið eða hringið og við veitum allar
nánari upplýsingar.
Byggingafélagið Dynjandi s.f.
Gagnheiði 11 Selfossi
Simi 99-1826 og 99-1349
Hjólbarðasólun, hjólbarðasala
og öll hjólbarða-þjónusta
Nú er rétti timinn til
PÓSTSENDUM UM LAND ALLT
HF
Skiphott 35
105 REYKJAVÍK
slmi 31055
að senda okkur
hjólbarða til
sólningar
Eifium fyrirliggjandi
flestar stœrdir
hjólbaróa,
sólaða
nýja
Mjög
gott
verð
Orðsending til bænda
Ath. að veturinn er rétti timinn til að láta
yfirfara búvélarnar.
Siminn okkar er 99-4166.
Bila & búvélaverkstæði
A. Michelsen
Hveragerði
Auglýsingadeild Tímans