Tíminn - 15.11.1978, Side 6

6
Mi&vikudagur 15. nóvember 1978
'Otgefandi Framsóknarilokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson og Jón Sigur&sson. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gisiason. Ritstjórnarskrifstofur,
framkvæmdastjórn og- auglýsingar Si&umúia 15. Sími
86300. ;
Kvöldsfmar bla&amanna: 86562, 86495. Eftir kl. 20.00:
86387. Verö I iausasölu kr. 110.00. Askriftargjald kr. 2.200 á
mánuOi. BlaOaprent h.f.
Hæstiréttur
Steingrimur Hermannsson dómsmálaráðherra
mælti i fyrradag i efri deild fyrir frumvarpi um
breytingu á lögum um Hæstarétt, sem hann lagði
fram fyrir nokkru. Frumvarpið er flutt i samráði
við dómendur Hæstaréttar. Frumvarpið fjallar
annars vegar um fjölgun dómara i sjö úr sex og
hins vegar um, að þrir dómarar nægi til að sitja
dóm i kærumálum, nema alveg sérstaklega
standi á.
1 greinargerð frumvarpsins er minnt á, að
Hæstiréttur sé sú stofnun i rikiskerfinu, þar sem
einna minnst starfsmannafjölgun hefur orðið
siðari áratugi. Þar hafi aðeins fjölgað um einn
dómara siðan 1945. Siðan segir á þessa leið:
,,Hin siðustu ár hefir fjöldi þeirra mála sem til
Hæstaréttár er skotið farið vaxandi. Árið 1974
voru málin 223, árið 1975 185, árið 1976 244 og 1977
240. Einkamálin svonefndu eru i miklum
meirihluta, en fjöldi opinberra mála er nokkuð
breytilegur frá ári til árs. Kærumálum sem leysa
ber úr með mjög skjótum hætti hefur fjölgað til
muna siðustu árin. Auk málafjöldans sem vaxið
héfir er þess og að geta að mörg umfangsmikil
mál biða nú úrlausnar eða eru væntanleg til
dómsins á næstunni.
Á siðustu árum hefir Hæstiréttur kveðið upp
efnisdóma i u.þ.b. 120-125 málum ár hvert, um 80
einkamálum, 15 opinberum málum og 25-30
kærumálum, en þessar tölur eru þó nokkuð
breytilegar frá ári til árs. Þegar þessar tölur eru
bornar saman við fjölda mála sem skotið hefir
verið til Hæstaréttar að undanförnu, er ekki að
undra þó allnokkur töf verði á að mál sem tilbúin
eru til málflutnings verði tekin til meðferðar.
Fjölda mála sem skotið er til dómsins verður þó
raunar að taka með nokkurri varfærni þar sem
t.d. gagnsakir eru sameinaðar aðalsökum og
nokkur mál falla niður vegna útivistar eða hafn-
ingar. Má ætlafað töfin á að einkamál verði tekin
til meðferðar, verði meira en eitt ár frá þvi að
máli er frestað til málflutnings ef ekki er að gert.
Skjótar úrlausnir af hendi dómstóla eru hið
mesta keppikefli i hverju réttarriki, enda sé
réttaröryggis i hvivetna gætt við úrlausnir mála.
Ber mikla nauðsyn til að búa Hæstarétti starfs-
aðstöðu til þess að leysa með skjótum og
öruggum hætti úr þeim mikla fjölda mála sem
þangað er skotið.
Ýmsar leiðir til úrbóta á störfum Hæstaréttar
hafa verið ræddar. 1 þessu frv. er lagt til að sú
leið verði farin að bæta við einum dómara og
fjölga þannig dómurum úr sex i sjö. Jafnframt er
gert ráð fyrir þvi að þrir dómarar skipi dóm i
kærumálum nema þau séu sérstaklega vanda-
söm úrlausnar. Ætti með þessu móti að skapast
möguleiki á þvi að dómurinn fjalli um kærumál,
svo og minni háttar einkamál og opinber mál, i
tveimur þriggja dómara deildum. Yrði það til að
hraða meðferð slikra mála fyrir dómstólnum.”
Eins og kemur fram i greinargerðinni, er visað
til Hæstaréttar til jafnaðar um 220-230 málum á
ári, en rétturinn afgreiðir ekki nema um 120-125
mál árlega. Hér verður þvi óhjákvæmilega veru-
leg töf á málum að óbreyttu ástandi. Einkum er
hætta á, að hin stærri mál verði útundan. Með
þeirri aukningu á starfskröfum réttarins og
aukinni verkaskiptingu innan hans, sem frv.
gerir ráð fyrir, er stefnt að þvi að rétturinn geti
hraðað afgreiðslu mála. Hér er þvi um verulega
umbót að ræða.
Erlent yfirlit
Mesti vandi Carters
að tryggja dollarann
Ráðstafanir hans geta aukið atvinnuleysið
CARTER forseti h^fur vi&
mörg erfiö vandamál aö glima
um þessar mundir. I utanrfkis-
málum ber hæst samningana
milli Egypta og tsraelsmanna,
en þar viröist horfa þunglega
um þessar mundir. Næst er aö
nefna viöræöurnar viö Rússa
um takmörkun kjarnorku-
vopna, en sennilegast þykir nú,
aö niöurstööur þeirra dragist
meira á langinn en búizt haföi
veriö viö. Verkefni þau, sem
Carter glímir viö á sviöi innan-
landsmála, eru þó enn erfiöari
viöfangs og skipta hann meira
máli pólitiskt. Þar ber fyrst aö
nefna veröbólguna, sem fer
alltaf heldur vaxandi þrátt fyrir
ýmsar gagnráöstafanir af hálfu
stjórnvaldanna. Veröbólgan er
nú komin I 9,6% og viröist aö
óbreyttum aöstæöum ekki ætla
aö veröa neitt lát á henni.
Carter hefur hvatt til þess aö
kauphækkunum veröi haldiö
innan viö 7% á næstu tólf
mánuöum og veröhækkunum
innan 5,7%. Takmarkaöar
horfur eru á, aö þessum tilmæl-
um hans veröi fylgt, enda þótt
hann hafi boöaö refsiaögeröir
gegn fyrirtækjum sem brjóti
þau.
Viö þetta bætist svo, aö ný-
kjöriö þing þykir llklegt til aö
veröa honum erfiöara en fráfar-
andi þing, þvl aö þaö mun veröa
heldur Ihaldssamara I vel-
feröarmálum og kröfuharöara I
sambandi viö vigbúnaö. Fráfar-
andi þing reyndist honum þó
nógu erfitt. Carter hefur gefiö til
kynna á blaöamannafundi, sem
hann hélt rétt eftir aö kosninga-
úrslitin voru kunn, aö hann
myndi viö næstu fjárlagagerö
stefna aö þvl aö auka heldur út-
gjöldin til varnarmála en draga
jafnframt úr greiösluhallanum
á fjárlögunum. Hann viröist
þannig ætla aö koma til móts viö
hiö nýja þing og tryggja sæmi-
legt samkomulag viö þaö. Þaö
veröur hins vegar hægara sagt
en gert aö gera þaö tvennt I senn.
aö auka framlögin til varnar-
mála og draga úr tekjuhalla
rlkisins. Sennilegt telur Carter
sig ekki geta fengiö öldunga-
deildina til aö fallast á samn-
inga viö Rússa um samdrátt
kjarnorkuvopna, ef til kemur,
nema hann láti undan kröfum
um aukinn herbúnaö á öörum
sviöum og þá einkum varöandi
varnir Atlantshafsbandalags-
ENN ER svo ótaliö eitt
stærsta vándamáliö, sem
Carter glimir viö, og er ef til vill
stærst þeirra allra. Þaö er aö
Carter forseti.
koma i veg fyrir áframhaldandi
veröfall dollarans.
Fyrst I staö héldu Banda-
rikjamenn aö þaö yröi þeim til
nokkurs hagnaöar, ef dollarinn
lækkaöi nokkuö I veröi. M.a.
myndi þaö stuöla aö þvl aö
draga úr hallanum á utanrlkis-
verzluninni. Þetta hefur hins
vegar ekki oröiö reyndin. Viö-
skiptahallinn hefur aldrei oröiö
meiri en á siöasta ári. Hann
veröur nokkru minni á þessu
ári, en verður samt svo mikill,
að þaö ýtir undir fall dollarans.
Bandarikjamenn eru því hættir
aö trúa á, aö fall dollarans stuöli
aö bættum viöskiptajöfnuði,
heldur sé fall hans þegar orðið
svo mikiö, aö meiri háttar hrun
hans geti verið framundan meö
ófyrirsjáanlegum afleiöingum,
jafnt efnahagslegum og stjórn-
málalegum.
Fall dollarans aö undanförnu
má nokkuö ráöa af samanburði
af honum og dönsku krónunni,
sem hefur haldizt nokkurn veg-
inn óbreytt á þessum tíma. Ariö
1977 var dollarinn skráöur til
jafnaöar á sex danskar krónur.
A fyrsta árshelmingi þessa árs
var skráningin komin I 5,70 og
hélzt þannig fram á mitt ár. í
fyrri hluta október var hún
komin I 5,25, en sl&an lækkaöi
hún stööugt og var komin I 4,80
rétt fyrir mánaöamótin. Svipaö
Blumenthai fjármálaráöherra.
haföi fall dollarans oröiö gagn-
vart öörum gjaldeyri.
ÞEGAR hér var komiö sögu,
sáu Carter og ráöherrar hans
ekki annaö ráö vænna en aö
grlpa til róttækra aögerða. Allar
ráöstafanir, sem geröar höföu
veriö i þessa átt áöur, höföu
misheppnazt. Hinar róttæku
ráöstafanir, sem gripiö var til
um mánaöamótin, voru I stuttu
máli þessar: Vextir af lánum,
sem Seölabanki Bandaríkjanna
veitir bönkum og lánastofn-
unum, voru hækka&ir, en I kjöl-
far þess má vænta almennra
vaxtahækkana. Jafnhliöa voru
geröar ráöstafanir til aö draga
úr útlánum viöskiptabanka sem
svaraði þremur milljöröum
dollara. Samiö var viö rlkis-
stjórnir Vestur-Þýzkalands,
Japans og Sviss um 30 milljaröa
dollara lán til kaupa á dollur-
um, ef nauðsyn kreföi, til aö
draga úr frekari falli hans. Loks
var ákveðið aö Bandaríkin yki
sölu á gulli, sem þau eiga.
Þessar ráöstafanir báru þann
árangur, aö dollarinn hækka&i
strax að nýju og var skrá&ur á
5,20-5,25 danskar krónur. Þetta
hefur haldizt nokkurn veginn
siöan. Spurningin er sú, hvort
þaö verður til frambúöar. Þaö
ræöst mjög af þvi, hvort þeir,
sem eiga dollara erlendis, telja
hann tryggan I þessari skrán-
ingu eöa ekki eöa gera sér jafn-
vel von um hækkun hans. Talið
er, aö dollaraeign utan Banda-
rikjanna sé um 600 milljaröar
dollarar, svo aö 30 milljaröar
segja litiö, ef stórfelld skriöa
færi af staö. Þaö skiptir höfuö-
máli fyrir framtlð dollarans, aö
þessir a&ilar missi ekki trú á
hann, þvi aö keppist þeir viö aö
selja hann veröur fall hans ekki
stöövaö.
Þær ráöstafanir, sem Carter
hefur gripiö til, eru fjarri þvl aö
vera taldar hættulausar. Þær
hljóta aö leii^a til samdráttar I
Bandarlkjunum, sem getur haft
aukiö atvinnuleysi og minnk-
andi viðskipti I för meö sér.
Hagfræðingar viröast þó yfir-
leitt þeirrar skoöunar, aö þetta
verði ekki varanlegt og efna-
hagsástandið muni batna aö
nýju, ef dollarinn tekur ekki aö
falla aftur. Afleiöingar sliks sé
erfitt að sjá fyrir, en þær geti
ekki aöeins oröiö slæmar fyrir
Bandarikin, heldur viöskipta-
þjóöir þeirra yfirleitt.
Þ.Þ.