Tíminn - 15.11.1978, Blaðsíða 7

Mi&vikudagur 15. nóvember 1978
r
7
Enn um
landeyðmg-
arskrafíð
Hákon Bjarnason sendir mér
nokkrarlinur i Timanum 8. nóv.
s.l. sem svar viö grein minni
Búseta og landspjöll. Er hann
ósáttur viö þaö, aö ég skuli and-
æfa gegn þeirri bábilju aö bænd-
ur á Islandi hafi unniö meira
tjón og eyöingu á islensku landi
en þúsund ára eldgos og harö-
viöri. Þegar ég birti orðrétt um-
mæli hans i þessa veru, verður
hann alveg undrandi og skilur
auðsjáanlega ekki sin eigin orö.
Grein Hákonar gefur lftiö
tilefni til andsvara. Hann
trúir aö sjálfsögöu ekki ööru en
sínum eigin skoöunum og færir
ekki fram neitt sem kalla mætti
rök gegn efasemdum minum
um óskeikulleik þeirra. Þaö
veröur að taka þaö eins og þaö
er og tjóar ekki um aö
fást. Þó vildi ég benda honum á,
aö visindamenn eru siöur en svo
sammála um þaö, hvort valdiö
hafi meiri uppblæstri og eyði-
mörkum, búseta eöa veöurfar,
þótt ekki komi þar til eldgos og
öskuburöur til viöbótar svo sem
hér er. Þannig er nýlega haft
eftir einum deildarstjóranna viö
hina frægu visindastofnun
Smithsonian Institute, i blaöinu
Herald Tribune. Hann segir
„eyöimerkurnar eru ger&ar af
gu&i, en ekki af mönnum og
áhrif mannsins á myndun
þeirra erusára litil.” Maður
þessi heitir F. Baz og stjórnar
rannsóknum á eyöimerkur-
svæöum víösvegar um jöröina.
Hannsegir, aö Sameinuöu þjóö-
irnar eyöi milljónum dollara I
skóggræöslu og skógavernd til
varnar útbreiöslu eyöimarka,
en eins lengi og ekki takist aö
stjórna veöri og vindum hafi
þaö litiö eöa ekkert aö segja.
Veðurfar og búseta
Þetta ætti ekki aö koma nein-
um á óvart, sem hefur einhvern
vott af athyglisgáfu og ekki hef-
ur bögglaö hug sinn gegn
náttúrulegum rökum. Viö sjá-
um t.d. • hve bletta-veðurfar
(mikro climate) hefur mikil
áhrif á gróöurfar sem býr viö
margvíslega erfiö skilyröi.
Þannig getur oft vaxiö skógur
öörum megin I dal þótt ekki sjá-
istkvistur i hliöinni á móti af þvi
aö hún liggur ööruvisi viö vind-
um og veðrum. Skógur getur þvl
vaxiö meö nokkrum árangri hér
og þar á lslandi, eins og Hákon
Bjarnason hefur sannað, þegar
árferöi er hagstætt. Hitt hefur
Uka sannast, aö skógur getur
dáið á lslandi, þegar andstætt
blæs, svo sem geröist voriö
fræga fyrir nokkrum árum,
þegar þúsundir vöxtulegra
greni og aspartrjáa dóu I húsa-
göröum og trjáreitum á einum
sólarhring viös vegar um
Suöurland. Þeir sem veitast aö
bændum fyrir landeyöingu
mættu gjarnan muna, aö þaö
voruekki búsetumennirnir sem
eyddu þann skóg, heldur
islenskt veöurfar.
Ósannaðar sakagiftir
Þaö var skemmtileg tilviljun,
aö I sama blaöi og andsvar
Hákonar Bjarnasonar viö grein
minni birtist, var viötal viö hinn
kunna bónda og náttúruskoö-
ara, Sigurö Björnsson á
Kviskerjum, meöyfirskriftinni:
„I öræfum eykst gró&ur
stórlega, þótt sau&fé fjölgi”
Siguröur segir: „Land hefur
gróið gifurlega upp siöan (1936),
ekki aöeins sandarnir, heldur
einnig fjalllendiö, þótt i minna
mæli sé . Þaö viröist þannig
ekki vera um neina ofbeit aö
ræöa hér hjá okkur ennþá.
Skógurinn hefurlíka teygt veru-
lega úr sér, enda má heita aö
vetrarbeit sé alveg úr sögunni
og þaö segir fljótt til sin I skóg-
um, þótt viðgangur hans nú sé
ekki eingöngu friöuninni aö
þakka”.
Meö siöustu oröunum á
Siguröur vitanlega viö ve&ur-
fariö siöustu 40 árin, sem höfuö-
þátt i vexti og viöhaldi skóga og
annars gró&urs hér á landi nú
um stund og má vi&a sjá þess
merki, þótt enn blási land vi&a,
þar sem uppblástur var hafinn.
Ég læt svo lokiö þessum skrif-
um. Ég hef haldiö þvl fram aö
ósannaö væri me&öllu aö búset-
an væri frumorsök uppblásturs
á Islandi, þótt hún ætti einhvern
viöbótar þátt viö tiöarfars- og
eldgosaáhrifin, en minni þó en
skógarmenn vilja vera láta. Ég
held þvi fast viö þaö, aö þaO sé
til óþurftar eins aö troöa ósönn-
u&um sakargiftum á islenska
bændastétt, svo sem fyrrver-
andi skógræktarstjóri geröi I
tilfær&um ummælum hans i
fyrri grein minni, og vel færi á
þvi a& núverandi skógræktar-
stjóri legöi ekki út á þann sama
villuveg.
Allir Islendingar, bændur
jafnt sem borgarbúar, þurfa
hins vegar aö umgangast landiö
me&gát og gera sitt til aö græ&a
það upp, einkanlega meö gras-
jurtum og lággróöri, sem ætla
má aö staöist geti veöurfar okk-
ar, og meö skógrækt svo sem
efni standa til, þótt tæplega
veröi hún til aö fylla askana aO
óbreyttu veöurfari.
Mistök, sem engu breyttu
teigsSnái° um afgreiðslu málsins Síðariblutt
Þá kemur aö mistökunum
vitaveröu. E.t.v. fannst okkur
nefndarmönnum, aö viö heföum
lokiö aö afgrei&a bæöi málin,
e.t.v. átti svar þaö sem ég var
búinn a& sendá, sem ekki
stangaöist á viö afgreiöslu okk-
ar þátt I þvi aö okkur láöist a&
gera sérstaka umsögn um er-
indi Karls. Vissulega hlýt ég,
sem tók viö erindinu aö bera
höfu&ábyrgöina á þvi.
Nefndin tók þvi máliö fyrir á
næsta fundi sinum 6. des. eftir
Itrekun frá landnáminu. Þegar
sá fundur var haldinn vildi svo
til a& einn aöalmanna i jaröa-
nefnd var forfallaöur og var
kallaöur til varamaöur i hans
staö. Hinn rétti varamaður var
einn af þeim ræktunarfélags-
mönnum af Jökuldal . For-
manni nefndarinnar þótti hann
þaö tengdur málinu aö hann
kaus aö kalla til annan vara-
mann (haföi um þaö samráö viö
landbúnaöarráöuneytiö). A
fundinum kom fram.aö vara-
maöur þessi haföi aöra afstööu I
málinu en aöalmaöur haf&i haft
og skilaöi séráliti. Vildi hann aö
Hofteigsbóndi fengi forgangs-
rétt aö öllu landi Hofteigs I.
Aöalmenn staöfestu fyrra álit
sitt.
Þessi málsmeöferö jaröa-
nefndar sýnir öllu ööru fremur
aö jar&anefnd haföi engan
áhuga á aö beita bolabrögðum i
þessu máli til aö þvinga fram
sitt sjónarmiö.
Þótt sumir sem um þetta mál
hafa fjallað hafi kosiö aö draga
taum Hofteigsbóndans og ganga
á svig viö jaröalögin skal þaö
ekki dæmt hér. Þeir hafa eflaust
tilþess sinar ástæ&ur. En þeirra
vegna heföi sýnst tillitssemi aö
geraekki meira veöur úr þessu
máli en nauösyn kraföi.
Vissulega hefi ég nokkra
samúö meöKarli.þótt mitt mat
séaö lögin séuekki meö honum.
Honum er þaö eitthvert hags-
munamál og þó hygg ég mikiö
fremur metnaöarmál aö sitja
höfuöbóliö allt óskert og ekkert
si&ur þótt þaö væri hans verk á
sinum tima aö fá þvl skipt I tvær
jarðir.
Hótanir hans um aö hann
hætti búskap^f jöröin yröi skert
skoöa ég sem mótmælaaögerö
sem hann kynni þó aö hafa
staðiö viö en ekki þaö aö hann i
alvöru áliti aö þaö heföi stór-
kostleg áhrif á búskaparaöstöðu
hans aö missa nokkuö af
ræktanlegu landi.
Misskilningur og get-
sakir
Ekki er ástæöa til aö fara
langt út I málaflutning þeirra
systkina.en ég tel þó nauösyn-
legt aö benda þeim á grund-
vallarmisskilning, sem þau
byggja raunar allan sinn mála-
tilbúnaö á. En þaö er aö ábúöar-
réttur fööur þeirra (réttara sagt
leigurétturhans) á Hofteigi I sé
sama eðlis og á Hofteigi II
ábúöarjörö hans.
I ábúöarlögum kemur greini-
lega fram.aö enginn getur haft
fullgilda ábúö nema á einu lög-
býli. Jaröir sem eru leigöar
ábúendum annarra lögbýla telj-
ast ekki i ábúö (setnar) heldur
auöar eöa eyöibýli,þótt nytjaöar
séu og um leigu þeirra gilda allt
a&rar reglur en um jar&ir i ábiiO.
Ef þvi Karl Gunnarsson hefur
jafngilda ábúö á bá&um hlutum
Hofteigs er þegar búiö aö sam-
eina þá i eitt lögbýli. Hafi þaö
veriö gert fyrir 10 árum þarf
ekki a& gera þaö aftur nú og
væri þá út i hött af landnáms-
stjóra a& bi&ja jaröanefnd um
umsögn varöandi sameiningu.
Annar misskilningur þeirra
systkina,e.t.v fremur getsakir
þeirra,er aö þau telja jaröa-
nefnd hafi reynt aö leyna fööur
þeirra afgreiöslu málsins,
vegna þess aö honum var ekki
tilkynnt um nefndarfundi þegar
þaö var tekiöfyrir til afgreiöslu.
Þetta er alveg út I bláinn.
Nefndin hefur aldrei bo&aö þá
sem sent hafa henni erindi á
fundi si'na. Auk þess haf&i Karl
sjálfur ekki sent erindi til
nefndarinnar, heldur kom er-
indi Vegnahans frá landnáminu
og nefndin haföi þvl ekki ástæ&u
til aö gera honum grein fyrir af-
greiöslu þess.
íþessu sambandi má og geta
þess aö Karl haf&i samband viö
mig I síma einhvern tima á
tímabilinu milli l. og 2. nefndar-
fundar og spur&i mig um af-
greiöslu okkar og afstööu. Sag&i
ég honumsemvar. Heyröiégaö
hann var mjög óánægöur meö
afstö&u okkar, en brigslaöi þó
hvorki mér eöa samnefndar-
mönnum um misferli. Hins veg-
ar talaöi Gunnar sonur hans viö
mig siðar i slma til a& hlý&a mér
yfir gang málsins,hygg ég.en
haföi þá s vo m ikiö a& segja mér
af þvi,hvaö svlviröilega jaröa-
nefnd hef&i hagaö sér aö ég
komst ekki aö meö aö svara.
Þóttist ég ekki vera skyldugur
aö hlusta á svíviröingar og
dónaskap og sleit samtalinu.
Furöuleg var krafa þeirra
systkina um aö jaröanefnd tæki
máliö fyrir aftur eftir aö hafa
afgreitt þaö og skyldu þá ein-
ungis varamenn 1 nefndinni
fjalla um þaö. Telja þau sig
bera þessa kröfu fram a& ráöi
landnámsstjóra. Kom krafa
þessi fyrst fram I bréfi.en hefur
veriö ítreikuö I Timagreinum
þeirra. Nefndin taldi þessa
kröfu hina mestu fjarstæbu og
ekki koma til mála aö veröa viö
henni. Er vægast sagt ótrúlegt
aðlandnámsstjóritúlki jarðalög
á þennan hátt,sem þýöir aö
varamenn i jaröanefnd sé eins
konar yfirdómur.sem hægt væri
aöskjóta málum til ef málsaöil-
um likaöi ekki umsagnir lög-
legra jaröanefndafunda.
Éghefi nú rakiö gang þessara
Hofteigsmála aö þvi leyti sem
þau hafa komiö til kasta jar&a-
nefndar og er þaö tilgangur
þessarar greinar.
Dóma þeirra systkina um
hæfni og heiöarleika okkar
nefndarmanna blanda ég mér
ekki Lenda er umræ&a þeirra á
þvi „plani” aö slikt er ekki
áhugavert. En öll þátttaka
þeirra er ráögáta sem ég hefi
ekki áttaö mig á.
Þau ryðjast fram á ritvöllinn
full af eldmó&i og áhuga á vel-
ferö bænda,jafnframt því sem
þau telja sig vera aö bjarga
fööur sinum, sem verið sé aö
hlunnfara. Þau eru aö visu fædd
og uppalin I sveit en ekki hefur
orKÖ vart viö þennan áhuga
þeirra á landbúnaöi fyrr og þau
hafa valið sér ævistörf á ööru
óskyldu sviöi.
Nú tala þau eins og þau séu
öflugir verndarar bænda al-
mennt og vil ja jafnvel hlutast til
um landbúnaöarlöggjöf og
bjóöa aöstoö sina viö aö þróa
jaröalögin til betri vegar meöan
menn séuaö venjast þeim. Þau
tala um búskaparaöstööu eins
og sá sem gjörþekkir allt bú-
rekstri viökomandi og hneyksl-
uöust á þvi,aö jaröanefnd skyldi
ekki taka athugasemdalaust viö
áliti þeirra á búskaparskil-
yrbum i Hofteigi. Ég verö aö
draga I efa aö þau hafi efni á
þessujafnvel ekki aö svara fyrir
fö&ur sinn sem ég hefi álitiö aö
sé fullfær um ab svara fýrir sig
sjálfur. En nóg um þaö.
Jar&alögin eru sett til aö
koma I veg fyrir aö þrengstu
eiginhagsmunasjónarmiö ráöi
viö ráöstöfun landsréttinda.
Störf jaröanefnda,sem taka þátt
I framkvæmd laganna, eru
þannig vaxin aö búast má viö aö
málsaöilum falli álit þeirramis-
vel I geö,þar sem hagsmunir
rekast á. Þeir sem I nefndunum
starfá þurfa þvl aö vera viö þvi
búnir aö taka viö gagnrýni mis-
jafnlega sanngjarnri og hóg-
værri þegar svo ber undir.
Besta vörnin til aö vera viö þvi
búinnaömæta sllku er aö starfa
eftir sannfæringu sinni og sam-
visku. I þessu máli hefi ég reynt
þaö og fullyröi aö samnefndar-
menn minir hafa einnig gert
þaö. Hljótum viö þvi aö taka
meö jafnaöargeöi þótt viö
veröumfyrirhnútukasti af þeim
íökum.