Tíminn - 07.01.1979, Blaðsíða 8

8
LSÍ'MMÍÍ
Sunnudagur 7. janúar 1979
oggráiliturinn sértil rúms sem
húsalitur. (Gömlu húsin höföu
enst mjög lengi og bar litiö eöa
ekki á fúa i þeim). Undir alda-
mótin tók aö bera á fúa í nýlega
byggöum húsum, einkum á
noröurhliöunum, og duttu jafn-
vel á fúagöt. Kenndu sumir
þetta verra viöi, aörir lakara
frágangi o.s.frv. Snorri Jónsson
sem langflest hús hefur byggt á
Akureyri sl. 18 ár (miöaö viö
1902) kveöst sannfæröur um aö
þaö sem mest valdi fúanum i
ytri klæöningu, sé þaö aö stopp-
iö i' grindinni liggur fast viö
klæðninguna. Hleypur oft raki i
þaö og setur sagga i klæöning-
una aö innan. Var siöar fariö aö
hætta viö sements og sand-
steypuna f húsgrindur.
Eftir 1880 var almennt fariö
aö hlaöa múrsteinspipui' i ibúö-
árhús, sem járnrör úr ofnum og
eldavélum gengu i. A siöari ár-
um (þ.e. eftir aldamót) hafa a 11-
mörg hús verið byggö tviloftuö.
Nú er farið aö hafa hærra undir
loft en i gamla daga var, glugga
stærri o.s.frv.”
1 lok greinarinnar er skoraö á
húsasmiöi aö Ihuga vandlega
hvernig góö, ódýr, hlý hús og
endingargóð þurfi aö vera.
Byggingar á Akureyri séu góöar
miöaö viö aöra kaupstaöi lands-
ins, en ýmsu sé þó ábótavant og
nauðsyn beri til úr aö bæta.
Nú er byggt úr steinsteypu,
gömlu timburhúsin langflest
horfin. Þó standa enn nokkur
stór timburhús i miöbænum,
byggö snemma á þessari öid.
En svipmót gamla timans,
gömlu litlu risháu timburhúsin
er helst aö sjá inni i Fjöru og
Gili. Hafa veriö birtar myndir
af nokkrum þeirra i þáttunum.
Sum eru friöuö (Nonnahús,
Laxdalshús, Friöbjarnarhús).
Hér skulu birtar fjórar mynd-
ir af gömlum húsum i ,,Fjör-
unni” á Akureyri. Elst er
Laxdalshúsið, byggt 1795. Friö-
bjarnarhúsi Hafnarstræti 46 er
augsýnilega vel viö haldiö og
stytta reist af hinum merka
borgara og bindindisfrömuöi
Friöbirni Steinssyni. Reisuleg
ösp til hægri. Hin gömlu hús á
horni Lækjargötu og Aðalstræt-
is, Aöalstræti 2 til hægri á
myndinni, eru sum mjög ein-
kennandi sins tlma, þ.e. lág hús
meö brött, siö þök. Hærra,
yngra hús til vinstri. Langa,
brúna húsiö á korti Jóh.
Ragúeissonar og er einnig gott
dæmi gömlu húsanna i ,,Fjör-
unni” innst á Akureyri. Maöur-
inn sem stendur viö grindurnar
framan viö hiö vöxtulega gamla
reynitré, mun vera Guömundur
póstur, aö þvi mér er sagt, en
Páll Gudmann annar hinna
tveggja til vinstri. Sennilega
geta rosknir Akureyringar gefið
upplýsingar um þetta hús og
gömlu húsin Aöalstræti 2.
A horni Lækjargötu og Aöalstrætis á Akureyri (12. 8. 1976)
1 „Fjörunni” á Akureyri
Byggt og búíð
í gamla daga
húsum þessum og kjallarar litl-
ir eöa ekki, og eingöngu niöur-
grafnir þar sem þeir voru. Utan
voruhús þessi framan af tjörg-
uð. Innan voru ibúöarstofurnár
þiljaöar og málaöar, margar
eigi slöur snotrar en nú á dög-
um, nema i öllum stofum var
mjög lágt undir loft. Milli innri
og ytri þilja I húsunum var
vanalega troöiö tréspónum, og á
árunum 1865-1880 (reiöingsöld-
inni) var oft þétt meö reiöingum
og torfi milli þilja á húsum
þeim, er þau ár voru byggö.
Stærsta og skrautlegasta
ibúöarhúsiö, sem byggt var á
Akureyri snemma á siöari ald-
arhelmingnum, var Apotekiö
sem enn þykir meö snotrustu
húsum I bænum.
Fyrir ogeftir 1870fórmikiö aö
tlðkast pappþak á húsum, tjarg-
aö og sandboriö. Þó er járnþak
nú (um aldamótin) oröiö fullt
eins almennt, og þykir ending-
arbetra og viöhaldsódýrara, en
kostar I fyrstu og meira en
pappaþakiö.
1873 byggöi danskur húsa-
geröarmeistari ,Bald ,fangahús-
iö. Var þaö grindarbyggt tviloft-
aö meö spónþaki. Steypti Bald
upp i grind þessa húss sand og
sementshræring, og var þaö
fyrsta hús hér, sem þaö efni var
haft i milli þilja. Um og eftir
1880 var þetta efhi haft i grind i
mörgum húsum og hætt viö
reiöinginn. A siöustu árum ald-
arinnar er aftur fariö aö hætta
viö sementshræringinn og fariö
aö nota sjávarmosa milli þilja.
(Sjávarmosi, þang?) Eftir 1870
og jafnvel fyrr er fariö aö hætta
viö aö tjarga hús utan á
Akureyri, en I staö þess voru
þau máluö. Fyrst var guli litur-
inn í tisku, en slöan ruddi hvlti
1 blaöinu Stefni á Akureyriár-
iö 1902, birtist i 29.-31. tölublaöi
ritgeröin „Húsbyggingar á
Akureyri”. Sagt er frá helstu
húsum, sem þá var verið aö
byggja og ýmsum lýst allná-
kvæmlega. I lok ritgeröarinnar
segir m.a. á þessa leiö: „Slöan
Akureyri fór aö byggjast til
nokkurra muna á öldinni sem
leiö, má heita aö eingöngu hafi
verið byggt úr timbri, enda I
mörg ár ekki fengist aö byggja
úr torfi i bænum. Um og stuttu
eftir miöja siöustu öld byggöist
gamli bærinn aö mestu leyti
(Fjaran, Giliö og búöarplássiö).
Var þá svipuö gerö á öllum
ibúöarhúsum og geymsluhús-
um: grindarbygging meö borö-
klæðningu upp og ofan, einloft-
aö, portlausmeö háu risi (krossi
eöa jafnvel hærra), þak úr ein-
faldri eöa tvöfaldri boröklæön-
ingu. Eldstór voru úr dönskum
múrsteini og reykháfar úr sama
upp úr húsunum, en kassaofnar
(bfleggjarar) I stofum, og vind-
ofnarfóruaö koma skömmueft-
ir 1860. Undirstaöa var lág undir
Laxdalshús á Akureyri. Byggt 1795 (7. sept. 1976)
Hús Friöbjarnar Steinssonar, Akureyri (13. sept. 1975)