Tíminn - 07.01.1979, Blaðsíða 7

Sunnudagur 7. janúar 1979
(l \ i{ i{ U{\\
Þórarinn Þórarinsson:
Hvers vegna er framtíð
ríkisstjórnarinnar i óvissu?
Umtalsverður
árangur
Þótt þvi veröi ekki neitaö, aö
staöa atvinnulifsins er tvisýn
um áramótin og litiö megi út
af bera, ef ekki á aö koma til
atvinnuleysis, hefur núverandi
rikisstjórn eigi aö slöur náö um-
talsveröum árangri. Allt bendir
til, aö atvinnuvegirnir væru nú
aö mestu eöa öllu leyti stöövaö-
ir, ef ekki heföu komiö til sögu
þau bráöabirgöaúrræöi, sem
rikisstjórnin beitti 1. september
og 1. desember. Meö ráðstöfun-
um 1. september var dregið úr
kauphækkunum 7,5% meö
auknum niöurgreiöslum (4,9%)
og söluskattslækkun (2,6%).
Meö ráöstöfunum 1. desember
var dregiö úr kauphækkun um '
8% (auknar niöurgreiöslur,
skattalækkun og félagslegar úr-
bætur). Þaö hefur sparaö at-
vinnuvegunum milli 40-50
milljaröa útgjöld á ári, aö um-
ræddar kauphækkanir komu
ekki inn i verölagiö. Ef ekki
heföi veriö komiö I veg fyrir
þessar kauphækkanir, væri at-
vinnureksturinn nú aö mestu
stöðvaöur og veröbólgan oröin
óviöráöanleg. Stórfellt atvinnu-
leysi heföi haldiö innreiö sina. 1
staö þess er atvinnureksturinn I
fullum gangi og veruleg von til
þess, aö hægt veröi aö ná tökum
á verðbólgunni, ef rétt er á mál-
um haldið.
Þessar aögerðir hafa aö sjálf-
sögöu haft þaö I för meö sér, aö
óhjákvæmilegt hefur oröið að
þyngja ýmsar álögur. M.a. hef-
ur þaö bitnaö nokkuö á atvinnu-
vegunum. Þær byröar, sem
hafa veriö lagöar á þá, eru þó
ekki stórvægilegar i saman-
buröi viö þá 40-50 milljaröa
króna, sem þeir heföu þurft aö
greiða, ef ekkertheföi veriö gert
til aö draga úr umsömdum
kauphækkunum.
Til viöbótar þessu hefur náöst
sá árangur, aö heldur hefur
dregið úr veröbólguhraöanum
og viöskiptahallanum viö
útlönd. Þá hefur náöst sá
ánægjulegi árangur, aö af-
greidd hafa veriö greiösluhalla-
laus fjárlög fyrir áriö 1979.
Saman myndar þetta grundvöll
fyrir raunhæfa viðnámsstefnu,
ef málin veröa tekin réttum tök-
um af stjórnarflokkunum nú
eftir áramótin. En um þaö rikir
nú nokkur óvissa og því eru
ýmsir farnir aö spá falli stjórn-
arinnar og þingkosningum á
hinu nýbyrjaöa ári. Rétt þykir
aö ræöa hér nokkuö orsakir
þessarar óvissu.
Hræðslan við
sigrana
Eins og margir vafalaust
muna, byrjuöu stjórnarmynd-
unarviöræöur eftir kosningarn-
ar 1978 á þann veg, aö sigurveg-
ararnir í þeim, Alþýöubanda-
lagiö og Alþýöuflokkurinn, hófu
óformlegar viöræður um, hvort
þeir gætu komið sér saman um
sameiginlega stjórnarstefnu.
Þessar viðræöur voru m.a.
framhald af þvi, aö
Framsóknarflokkurinn haföi
heitiö minnihlutastjórn þessara
flokká stuðningi, ef þeir gætu
komiö sér saman.
Þessar viöræöur sigurvegar-
anna gengu strax illa. 1 grein,
sem ég skrifaði um þær i Tim-
annl8. júlisl.sagöim.a. á þessa
leiö:
„Þaö sem athyglisveröast
hefur komiö fram viö þessar
viöræöur, er eins konar hræðsla
sigurvegaranna viö sigrana.
Bæöi Alþýöubandalagiö og
Alþýöuflokkurinn hlutu meira
fylgi en foringjarþessara fbkka
áttu von á, einkum þó foringjar
Alþýöuflokksins. Benedikt
Gröndal játaöi þaö opinberlega,
aö hann heföi alls ekki átt von á
slfkri fyigisaukningu flokksins
og raun varö á, og mun engan
undra það. Þaö er skiljanlegt
metnaðarmál foringja beggja
flokkanna, aö þessir sigrar
þeirra veröi meira en stundar-
sigrar og þeim takist þvi aö
halda a.m.k. þvi fylgi, sem þeir
hlutu nú. Þaö er hér sem ótti
þeirra eöa hræösla kemur til
sögunnar. Foringjar beggja ótt-
ast, aö þeir hafi unniö s vo mikla
sigra meö óeölilegum hættí, aö
þeir hljótí aö tapa i næstu kosn-
ingum, nema haldiö sé alveg
sérstaklega vel á spilunum. Þvi
hefur hugsun þeirra ekki snúist
fyrst og fremst um þaö, sem
þarf aö gera vegna hagsmuna
þjóöarinnar og atvinnuöryggis
almennings, heldur hitt hvaöa
stjórnarsamstarf sé vænlegast
til aö koma í veg fyrir fylgistap
þeir ra i næstu kosningum. Aætl-
anir þeirra og ráöageröir hafa
fyrstog fremst miðast viö þetta,
nokkurra verkalýösleiötoga, aö
samkomulag náöist um núver-
andi rikisstjórn. Þegar allar
horfur voru á, aö mynduð yröi
utanþingsstjórn, beittu þeir sér
af alefli fyrir þvi, aö mynduö
yröi vinstri stjórn. Margir
forustumenn Alþýöuflokks og
Alþýöubandalags voru beinl&iis
þvingaöir af stórum hluta
verkalýöshreyfingarinnar til
‘þátttöku i núverandi stjórnar-
samstarfi
Lúðvík vill fá
kosningar
Aöur gíeindur ótti margra
leiötoga Alþýöubandalags og
Alþýöuflokks hefur fylgt þeim
áfram eftir aö núverandi rikis-
stjórn var mynduö. Af þeim
ástæöum reyndist ekki aöeins
óhjákvæmilegt aö gripa til
bráöabirgöaúrræöa 1. septem-
ber, heldur einnig 1. desember.
Einkum hafa þaö veriö ýmsir
innan Alþýðubandalagsins séu
ófús til meiriháttar ábyrgöar,
nema kosningar hafi fariö fram
áöur. Annars telji þau fylgi þess
I hættu.
Þetta gildir þó ekki um alla
forustumenn Alþýöubandalags-
ins. Ýmsir þeirra eru einlægir
fylgismenn núverandi stjórnar
og sjá ekki annan kost skárri,
eins og stjórnmálaástandinu er
háttaö í dag. Þessir menn munu
gjaman óska eftír samkomu-
lagi, sem gæti tryggt núverandi
stjórn starfsfriö i nokkurn ttaa
tíl aö vinna aö nýrri efnahags-
stefnu I samráöi viö alþýðusam-
tökin.
Hvað kæmi í
staðinn?
Tveir flokkar
berjast i
Rikisstjórn Ólafs Jóhannessonar kemur af fyrsta rikisráösfundi sinúm á Bessastööum. Tímamynd
Vegna þess hvernig ástatt er
bæöi i Alþýöubandalaginu og
Alþýöuflokknum, er framtiö
rikisstjórnarinnar i óvissu. Ef
þau öfl, sem vilja fá kosningar i
ár, mega sin betur I Alþýöu-
bandalaginu, geta lifdagar
rikisstjórnarinnar fariö aö
sty ttast. Sama gildir, ef þau öfl,
sem eru andvig rikisstjórninni,
veröa aö lokum ofan á innan
Alþýöuflokksins.
Þaö er hins vegar enn ekki
sýnt, aö þessi öfl innan Alþýöu-
bandalagsins og Alþýöuflokks-
ins veröi ofan á. Stjórnin nýtur
yfirleitt fylgis hjá almenningi,
sem sér ekki möguleika á
. ~ _ _ _ annarri stjórn, sem frekar gæti
Albvouflokknum vandann. Forustumenn
launþegasamtakanna hafa
Innan Alþýöuflokksins hefur veruleg áhrif innan beggja um-
veriö mikill óróleiki siöan ræddra flokka og munu beita
núverandi rikisstjórn var áhrifum sinum til stuönings
rikisstjórninni. Launþegar geta
ekki vænzt annarrar stjórnar,
sem meira tillit myndi taka tíi
máiefna þeirra.Ennenumörgum
þeirra I minni verkföUin, at-
vinnuleysiö og kjaraskeröingin,
sem einkenndu siöustu stjórnar-
ár samstjórnar Sjálfstæöis-
flokksins og Alþýöuflokksins.
Þeir vilja koma I veg fyrir, aö sú
saga endurtaki sig.
Þannig er stjórnmálastaðan
verulega óráðin um áramótin.
Eitter vist: Þeir, sem reynaaö
stuöla aö falli núverandi rikis-
stjórnar, gera sér margir ekki
grein fyrir þvi, hvaö sé liklegast
til aö koma i staöinn. Almenn-
ingur ætti aö hugsa sig um oftar
en einu sinni ábur en hann
kallar yfir sig þá óvissu og
áhættu, sem þvi myndi fylgja.
Hann getur gert sér grein fyrir
þvi, sem hannhefur, en veit litiö ’
um, hvaö hann myndi fá i staö-
inn, ef til stjórnarslita kæmi.
Róbert.
en efnahagsmál og önnur
þjóömál lent á hakanum.”
Þáttur verka-
lýðsleiðtoga
Niöurstaöan af viðræðum
sigurvegaranna varö sú, aö
enginn árangur náöist. Forseti
tslands fól þá Benedikt Gröndal
stjórnarmyndun, og reyndi
hann fyrst að mynda samstjórn
Alþýðuflokks, Alþýöubandalags
og Sjálfstæðisflokks, en Alþýöu-
bandalagið hafnaði strax þátt-
töku I slikri stjórn. Siöar reyndi
hann að mynda vinstri stjórn,
en það mistókst honum einnig.
Geir Hallgrtasson geröi næst
vonlausar tilraunir til stjórnar-
myndunar. Lúövik Jósqisson
gerði þar næst tilraunir til
stjórnarmyndunar, en þær fóru
einnig út um þúfur. Ólafur
Jóhannessontók þá viö, og tókst
honum aö koma núverandi
stjórn á laggirnar.
I öllum þessum viöræöum bar
afstaða Alþýöubandalags og
Alþýöuflokks merki um þann
ótta þeirra, sem getiö er um hér
aö framan. Hugur foringjanna
var fyrst ogfremst bundinn viö
næstu kosningar og óttann viö
aö missa þá ótraust fylgi, sem
þeir fengu i kosningunum sl.
sumar. Þaö var einkum verk
forustumenn Alþýöubandalags-
ins, sem ekki hafa viljaö gripa
til nema bráðabirgöaúrræða.
Þeir hafa haldiö þannig á spil-
um sinum, aö um annab hefur
ekki verið aö ræða til þessa.
Þaö virðist ekki spá góöu,
þegar farið er aö ræöa um aö
móta stefnu til lengra tima, aö
Lúövik Jósepssonskuli þá boöa i
Visi 30. f.m., aö hann vilji gjarn-
an fá þingkosningar á þessu ári
og sé sú afstaða hans bæöi
byggð á ósk og raunsæi. Af
þessu virðist mega ráða, aö
Lúðvik Jósepsson myndi gráta
þaö þurrum tárum, þótt núver-
andi stjórnarflokkum tækist
ekki aö ná samkomulagi um
efnahagsstefnu til lengri ttaa,
eins og unniö verður aö næstu
vikurnar.
Ef til vill er þaö tilviljun, aö
þeir Lúövik Jósepsson og Geir
Hallgrlmsson virðast sammála
um, aö efna beri til kosninga á
þessu ári. Þaö gæti lika verið
merki þess, aö þeir hugsi sér
samstarf eftir kosningar. Senni-
lega mun ekki standa á Lúöyik.
Hins vegar munu ýmsir aörir
forustumenn Alþýöubandalágs-
ins vera andvigir þvi, og kjðsa
heldur að vera i andstöbu viið
væntanlega rikisstjórn Sjálf-
stæöisflokksins og Alþýöu-
flokksins.
Þingrofsóskir Lúöviks benda
óneitanlega til þess, aö sterk öfl
menn og málefni
mynduö. Þvl valda tvær
ástæöur.
önnur ástæöan er sú, aö stór
hluti þingflokks og flokksstjórn-
ar Alþýöuflokksins er i hjarta
sinu andvigur þeirri stjórnar-
samvinnu, sem nú er. Gleggsta
sönnun þess er sú, aö þessir aö-
ilar samþykktu, þegar Benedikt
Gröndal var falin stjórnar-
myndun, aö hann skyldi reyna
að mynda stjórn meö Sjálf-
stæðisflokknum og Alþýöu-
bandalaginu. Helzt heföu þessir
menn kosiö samstarf meö Sjálf-
stæöisflokknum einum, en
treystu sér ekki til þess á þessu
stigi.
Hin ástæöan er sú, aö ýmsir
forustumenn Alþýöuflokksins
óttast samkeppnina viö Alþýöu-
bandalagiö og telja áhrifa þess
gæta meira 1 stjórnarsamstarf-
inu, m.a. vegna tengsla þess viö
verkalýðssamtökin. Þetta er aö
mestu misskilningur, en eigi aö
siöur veldur hann þeirri
pólitlsku flogaveiki, sem hefur
einkennt Alþýöuflokkinn undan-
farnar vikur, ásamt andúö
ýmissa foringja Alþýöuflokks-
ins á núv. rikisstjórn.
Innan Alþýöuflokksins eru svo
forustumenn, sem vilja halda
núverandi stjórnarsamvinnu
áfram og óttast samvinnu viö
Sjálfstæöisflokkinn, ef til henn-
ar kæmi milli þessara flokka
tveggja. 1 þessum hópi mun
vera aö finna bæði formann og
varaformann flokksins. Fái þeir
að ráöa, getur Alþýöuflokkurinn
lagt fram jákvætt framlag til
núverandi stjórnarsamstarfs.
Ógerlegt er aö spá þvi á þessu
stígi, hvor flokkurinn innan
Alþýöuflokksins muni mega sin
betur, þegar tíl úrslita dregur.
En vissulega veldur þessi órói
núverandi stjórn verulegum
erfiöleikum.
Mikilvægustu
verkefnin
Fyrir frumkvæöi forsætisráð-
herra mun nefnd, sem þrir ráö-
herrar skipa, hefja viöræður um
efnahagsstefnu til lengri ttaa,
eins og gert er ráö fyrir I
st jó rnarsá tt má lanu m.
Mikilvægustu atriöi slikrar
langtimastefnu hljóta aö veröa
þessi:
Verðbólgunni veröi þokaö
niöur i áföngum, og beitt öllum
tiltækum ráðum, sem þar geta
komiötil greina. Reynt veröi aö
samræma sem bezt stefnuna I
peningamálum og launamálum
og fjármálum hins opinbera.
Næg atvinna veröi tryggö og
stefnt aö kjarabótum meö auk-
inni framleiöslu og auknum
þjóöartekjum. Sérstaklega
veröi gætt hagsmuna hinna
iaunalægstu.
Komið verði traustu skipulagi
á fjárfestingarmálin og tryggö-
ur forgangsréttur þeirra fram-
kvæmda, sem eru mest aö-
kallandi. Innan þessa ramma
veröi leitazt viö aö framtak
félagasamtaka og einstaklinga
getí notið sin sem bezt til efling-
ar framleiöslunni.
Þeir flokkar, sem nú standa
aö rikisstjórninni, éiga sam-
kvæmt stefnuyfirlýsingum sin-
um að geta sameinast um
framangreind markmið og unn-
iöaö framkvæmdþeirra. Aðeins
annarleg sjónarmiö innan
þeirra veröa þar tíl hindrunar.
Þessir flokkar hafa nú mikil-
vægt tækifæri til aö veröa þjóö-
inni aö miklu gagni og stuðla aö
farsælli framtiö hennar. Þjóö-
inni ber aö fylgjast vel meö þvi
næstu vikurnar, hvernig
stjórnarflokkarnir halda hér á
málum og láta þá hljóta sinn
dóm i samræmi viö þaö. Þ-Þ-