Fréttablaðið - 17.02.2007, Qupperneq 18

greinar@frettabladid.is
Íaðdraganda kosninganna í vor, vekur tvennt mesta athygli.
Annars vegar bylgja umhverfis-
og náttúruverndar. Hins vegar
undiralda reiði og beiskju eldri
borgara. Ég ætla að gera það
síðarnefnda að umræðuefni. Hér
er á ferðinni fólk sem hingað til
hefur að jafnaði látið lítið fyrir
sér fara, fylgt straumnum,
löghlýðið og borgaralegt, og
sjálfsagt kosið hina og þessa
flokka. Nú er þessu fólki nóg
boðið. Nú vill það helst gera
uppreisn.
Er að undra? Öldruð hjón, sem
hafa verið í sambúð í áratugi en
þurfa nú á þjónustu og hjúkrun að
halda eru flutt á dvalarheimili, þar
sem þau eru aðskilin í sitt hvoru
herberginu. Annað aldrað fólk
verður að upplifa þann ósóma að
búa með á öðru og ókunnugu fólki,
á tvíbýli eða fjórbýli. Það er ekki
langt síðan ég sjálfur upplifði þá
raun að sjá föður minn, kominn
hátt á níræðisaldur, fluttan á
tveggja eða þriggja manna stofu.
Þurfti hann að deila prívatmálum
sínum innan um aðra og bera elli
sína og blygðunarsemi á borð fyrir
ókunnuga. Hann dó á almennings-
stofu rýrður reisn sinni og virð-
ingu. Þetta margrómaða velferð-
arkerfi okkar bauð ekki upp á
annað. Þar er ekki við starfsfólk
og dvalarheimili að sakast heldur
ömurlegt opinbert kerfi.
Við sem erum komin á þennan
aldur, ellilífeyrisþegar samtím-
ans, getum búist við sams konar
trakteringum, þegar röðin kemur
að okkur að njóta þjónustu og
hjúkrunar.
Og á meðan búa þau okkar,
sem eiga ekki í önnur hús að
venda og bíða þessara örlaga,
þessa ævikvölds og vilja ennþá
bjarga sér til mannsæmandi
lífsviðurværis, við þau skilyrði að
þeim eru eiginlega allar bjargir
bannaðar til sjálfsbjargar.
Almannatryggingakerfið,
ágætt svo langt sem það nær,
hefur innbyggða fátæktargildru,
sem felst í því að þér er refsað í
hvert skipti sem þú aflar þér
einhverra tekna. Ellilífeyririnn er
skorinn niður í hvert skipti sem
þú sýnir einhverjar tekjur, sem
aflað er til að framfleyta þér og
þínum. Almannatryggingakerfið
refsar fólki fyrir sjálfsbjargar-
viðleitnina. Og þú mátt ekki einu
sinni vera í hjónabandi með konu
eða karli, sem enn er á vinnu-
markaði. Þá er þér refsað fyrir
það líka.
Þá er ótalið það hneyksli sem
ríkisstjórnin hefur komist upp
með, að halda lífeyrisgreiðslum
niðri, með því að miða ekki
lengur við launavísitölu þegar
ellibætur eru ákveðnar, halda
skattleysismörkum langt neðan
við velsæmismörk og skattleggja
lífeyrisgreiðslur sem eru undir
lágmarksneysluþörf aldraðra.
Þetta er allt á sömu bókina
lært. Smánarlegt tillitsleysi
gagnvart eldri borgurum. Er
nema von að þessi kynslóð geri
uppreisn og leitist við að rétta
sinn hlut?
Þetta ástand er hluti af þeirri
óheillaþróun hér á landi á
undanförnum árum að ójöfnuður-
inn hefur aukist. Það er hlaðið
undir eignamenn og auðmenn og
skattkerfið lagað að þörfum
þeirra, meðan eldra fólk, sem
mest allt verður að lifa af
lífeyrisgreiðslum og litlum
tekjum er fórnarlömb ósann-
gjarnrar og óskammfeilinnar
skattastefnu að því leyti að
skattleysismörkum er haldið
niðri, sem bitnar mest á því fólki
sem minnstar hefur tekjurnar.
Áður fyrr voru skattleysismörk
miðuð við launavísitölu. Ef þeirri
reglu hefði verið beitt áfram,
væru skattleysismörkin 136
þúsund krónur í stað þess að vera
90 þús krónur á mánuði við næstu
álagningu. Lífeyrir og tekjutrygg-
ing, fyrir þá einhleypinga sem
hafa ekki í annað hús að venda en
Tryggingastofnun ríkisins, nemur
um 125 þúsund krónum meðan
Hagstofan reiknar það út að
framfærsla lífeyrisþega kosti
rúmar tvö hundruð þúsund
krónur á mánuði. Ranglætið er
síðan toppað með því að leggja
mismunandi skatta á eldri
borgara, eftir því hvort þeir fá
lífeyrisgreiðslur eða hafa tekjur
af fjármagnseign.
Þarf ég að halda áfram að tala
um þennan ójöfnuð? Þarf frekar
vitnanna við, hvernig eldra fólk
er grátt leikið?
Um þetta ástand erum við
kannski ekki meðvituð, meðan við
erum ung og hraust á vinnumark-
aðnum. En þegar aldurinn færist
yfir og sextíu og sjö ára fólk
stendur frammi fyrir þessum
veruleika, þarf engan að undra
þótt eldri borgurum sé heitt í
hamsi og reiðin brjótist út. En
reiði gagnvart hverjum nema
þeim sem bera ábyrgð á þessum
kjörum? Stjórnvöldum þessa
lands. Þeirra er sökin. Ríkis-
stjórnin og þeir flokkar sem að
henni standa eiga að gjalda fyrir
það skammarlega tillitsleysi sem
hún hefur sýnt eldri borgurum.
Meðferðin og skilningsleysið á
högum aldraðra er smánarblettur
ríkrar þjóðar. Þeirri smán verður
að aflétta. Ekki einvörðungu fyrir
eldri kynslóð dagsins í dag,
heldur fyrir alla þá sem eiga eftir
að upplifa sitt eigið ævikvöld.
Uppreisn aldraðra
Undanfarnar vikur hef ég bent hér á tví-skinnung og stefnuleysi Sjálfstæðis-
flokksins í stóriðjumálum. Ég hef bent á að
flokkurinn gæti án tafar gert tvennt til að
tryggja markaðsverð á orku og styðja við
umhverfisvernd: Skilyrt heimildir orku-
fyrirtækja til eignarnáms við virkjanir í
þágu almennings og skyldað orkufyrirtæki
til að afla fjár á markaðskjörum til raforku-
uppbyggingar vegna stóriðju.
Illugi Gunnarsson skrifaði grein hér í blaðið á
sunnudag. Þar skýrði hann að þegar hann fitjar upp
á að afnumdar verði heimildir orkufyrirtækjanna
til eignarnáms vegna virkjana í þágu stóriðju er
hann að túlka sínar eigin prívatskoðanir. Hann stað-
festi að Sjálfstæðisflokkurinn sjálfur hefur enga
stefnu um raunhæfar aðgerðir til að koma í veg
fyrir ríkisaðstoð af þessum toga til stóriðjuupp-
byggingar. Einnig virðist Illugi ekki vilja tjá sig um
þann vanda sem felst í ótakmörkuðum aðgangi opin-
berra orkufyrirtækja að erlendu lánsfé með ríkis-
ábyrgð. Sú aðstaða felur í sér gríðarlega ríkisaðstoð
til orkufyrirtækjanna og gerir þeim kleift
að selja raforkuna á útsöluverði.
Eins og niðurlæging Sjálfstæðisflokks-
ins í umhverfismálum væri ekki næg lýsti
svo Geir H. Haarde því yfir í Silfri Egils að
Guðlaugur Þór Þórðarson og Illugi Gunn-
arsson væru vonarsprotar íhaldsins í
umhverfismálum. Bittinú. Sama dag og
Morgunblaðið krýnir Illuga sem hug-
myndafræðing flokksins í umhverfismál-
um, setur formaðurinn hann í handlang-
arasæti hjá Guðlaugi Þór, stjórnarformanni
Orkuveitunnar. Guðlaugur Þór hefur hins
vegar enga umhverfisstefnu sett fram,
aðra en hina sovéskættuðu stóriðjustefnu Sjálf-
stæðisflokksins.
Í síðustu viku spurði ég hvort Sjálfstæðisflokk-
urinn þyrfti að hafa a.m.k. tvær stefnur í orkumál-
um – eina fyrir Illuga og aðra fyrir höfuðkommiss-
ar Orkuveitunnar, Guðlaug Þór. Mér datt nú samt
ekki í hug að Geir H. Haarde myndi fara að ómaka
sig í sjónvarpssal til þess eins að svara þeirri spurn-
ingu játandi með jafn skýrum og ótvíræðum hætti
og honum tókst í Silfrinu á sunnudag.
Höfundur er lögfræðingur.
Illugi settur út í horn
245,-
Þú átt allt gott skilið!
Rjómabolla og kaffi
alla helgina
Þ
ótt umræðan hafi verið áköf undanfarnar vikur eru
það ekki ný tíðindi að almenningi finnist dómskerfið
fara of vægum höndum um þá sem verða uppvísir að
kynferðisbrotum gagnvart börnum. Sú umræða teygir
sig mun lengra aftur og tengist þeirri jákvæðu þróun
að launhelginni hefur verið svipt af þessum málum. Lengi vel
var viðbragð samfélagsins einfaldlega að slá þagnarhjúpi um
brot gegn börnum vegna þess að þau voru of sársaukafull viður-
eignar. Fyrir það viðhorf guldu fórnarlömbin umfram alla aðra.
Frammi fyrir Alþingi liggur nú frumvarp dómsmálaráðherra
um lagabreytingu sem felur í sér þyngingu refsinga í þessum
brotaflokki. Ef það fæst samþykkt eru komin skýr boð frá lög-
gjafanum til dómstólanna um að kynferðisbrot gagnvart börnum
sé alvarlegri glæpur en núverandi refsirammi gerir ráð fyrir.
Ekki leikur neinn vafi á því að frumvarpið er mikilvægur
áfangi í baráttu fyrir bættum rétti fórnarlamba kynferðisbrota.
Hins vegar er það mikil skammsýni að ætla að einhver lausn sé
fólgin í þyngri dómum.
Ef sjúkur kynferðisbrotamaður fær ekki meðferð á meðan
afplánun stendur er hann jafn hættulegur umhverfi sínu þegar
hann sleppur laus þótt hann sitji tveimur árum lengur fyrir
aftan lás og slá.
Það er öllum í hag, afbrotamönnunum og samfélaginu í heild,
að fangelsisdómur sé ekki aðeins refsivist heldur ekki síður
betrunarvist. Nokkuð virðist skorta upp á þann þátt í fangelsis-
málum landsins.
Reynsla Breta af hertum refsingum fyrir glæpi er ekki upp-
örvandi. Bresk fangelsi eru yfirfull og á undanförnum áratugum
hefur hlutfall fyrrverandi fanga sem brjóta af sér aftur farið úr
fimmtíu prósentum í sjötíu prósent. Ástæðan er fyrst og fremst
að meðferðar- og endurhæfingaúrræði fangelsanna hafa ekki
ráðið við fjölgun fanga, sem fyrir vikið fara þaðan í vaxandi
mæli jafn forhertir og þeir komu þangað inn, eða verri.
Það er sjálfsögð krafa að frumvarpi dómsmálaráðherra verði
fylgt eftir með löngu tímabærri stefnumörkun og aðgerðum í
meðferð kynferðisglæpamanna á meðan á afplánun stendur.
Annar þáttur sem stjórnvöld hafa vanrækt er eftirlit með
þekktum kynferðisbrotamönnum. Eins og staðan er nú hafa til
dæmis skólar, íþróttafélög og aðrir aðilar sem vinna með börn-
um litla möguleika á að komast að því hvort umsækjendur um
störf hafi mátt sæta kærum fyrir óeðlilega hegðun. Í öðrum
löndum eru starfræktir gagnagrunnar um þá sem hafa brotið af
sér gagnvart börnum og þar með reynt að minnka möguleikann
á að þeir komist í aðstöðu til að endurtaka brot sín. Þar er reynd-
ar komið að viðkvæmum mörkum persónuverndar og almanna-
öryggis og meðalvegurinn getur verið vandrataður.
Hins vegar er ekkert við það að athuga að sérstök skrá sé
haldin yfir kynferðisafbrotamenn sem sérfræðingar hafa metið
að svari ekki meðferð og séu því líklegir til að brjóta af sér aftur,
og þeir hafðir undir gaumgæfilegu eftirliti.
Refsigleði leysir
ekki vandann