Tíminn - 18.12.1979, Blaðsíða 12

12
Þri&judagur 18. desember 1979^
Þriðjudagur 18. desember 1979.
Nýlega birtist i Ber-
linske Tidende grein
um nýja danska bók,
sem vakið hefur mikla
athygli sökum nýstár-
legra kenninga um Atla
Húnakonung. Ritdóm-
urinn birtist hér á eftir.
,,í nýrri danskri bók,
„Guldhomenes tale”,
(Mál gullhornanna),
er að finna nýja skýr-
ingu á fyrstu öldunum i
sögu Danmerkur. Þar
er þvi haldið fram, að
óaldarflokkar Húna
hafi hernumið Dan-
mörku fyrir rúmlega
1500 ámm, ef Danmörk
er það sama og „eyj-
arnar i hafinu”.
Hvar eru „eyjarnar i haf-
inu”? Þessa staðsetningu notar
aust-rómverski embættismað-
urinn og rithöfundurinn
Priskop, þegar hann lýsir land-
vinningum HUna undir stjórn
Atla um 448.
I augum sagnfræðingsins Dan
Hemming leikur enginn vafi á
þvi við hvað er átt. Þessar eyjar
i hafinu eru dönsku eyjarnar I
Norðursjó eða Eystrasalti.
Kenninguna setur hann fram i
nýútkominni bók sinni, „Guld-
hornenes tale”.
tbók sinni reynir Dan Hemm-
ing að skýra sögu Danmerkur á
hinum „dimmu” timum, allt frá
timum fyrstu ibúanna til daga
Sveins konungs Astríðarsonar.
Höfundarnafnið er dulnefni, og
eftir fyrsta lestur leggur lesand-
inn bókina frá sér með hæönis-
legri athugasemd: „bull og vit-
leysa”. En efni bókarinnar
heldur áfram að sveima i höfði
hans. Þaö er einkum tvö atriði I
bókinni, sem nauðsynlegt er að
gefa gaum. Það er sú merkilega
fullyrðing annars vegar, að
Danmörk hafi verið sigruð og
hernumin af Húnum, og i kjöl-
farið á þvi hafi mynd Atla
Húnakonungs haft áhrif á
hugmyndir margra kynslóða
Dana, og hins vegar skýring
höfundar á þvi, hvert Danir
sækja uppruna sinn.
Húnarnir
Húnarnir höfðu sérstakan, ó-
siðmenntaðan greftrunarsiö,
þar sem mikilvægasta dýriö
þeirra, hesturinn, leikur stórt
hlutverk. Hestar eru færðir aö
fórn, svo að hinn dauði geti
komiö riðandi til sælulandsins.
Að sögn Dan Hemmings hafa
fornleifafræðingarfundið merki
um slikar hestafórnir vlöa I
Danmörku.
Annaö merki um veru Hún-
anna I Danmörku finnur Dan
Hemming istaöanöfnum, en allt
að 35 þeirra byrja á HUN eða
HUND. ( =hundur). A samsetn-
ingum má sjá, aö I fæstum til-
fellum getur verið um dýrið að
ræða. T.d. er staöarnafnið
Hundborgmerkingarlaust, ööru
máli gegnir um ,,borg” (kast-
ali) Húnanna. Það er löngu vit-
að, að oröiö ,,dige” (stíflugarð-
ur) þýddi á sínum tlma það
sama og „skanse” (virki). 1
ljósi þessa dregur Dan Hemm-
ing þá ályktun, að Hund-
inge-þorp, rétt hjá Kaupmanna-
höfn, merki i rauninni virki
Húnanna. Dan Hemming nefnir
llka, að I Hleiðruannál (frá bk-
um 12. aldar) sé talað um, er
hinn grimmi konungur Aðils
lagði undir sig Danmörku, Til
að lítillækka Dani, setti hann
hund til að stjórna landinu.
Annállinn er skrifaöur svo
seint, að fariö er að rugla saman
„hund” og ,,hun”, Dan Hemm-
ing heldur því fram, að sögulega
séösegi annállinn okkur, að Atli
(sama og Aðils) hafi lagt Dan-
mörku undir sig og sett landa
sinn I hásæti landsins.
Sanngirninnar vegna ber að
nefna, að Dan Hemminger ekki
einn um þessar hugmyndir.
Svipaðar kenningar hefur dr.
Phil Niels Lukman, prófessor I
norrænni og germanskri þjóð-
sagnafræöi við Kaupmanna-
hafnarháskóla sett fram, svo og
Peter Grove, lektor frá Hille-
röd, sem nú er látinn.
Atli
Dan Hemming er mjög upp-
tekinn af Atla-myndinni. „AUt
bendir til, að Atli sé hvorki
meira né minna en öðinn sjálf-
ur”. Þetta er óneitanlega óvænt
staðhæfing. Frekari skýringar
eru svohljóðandi: Óðinn er
dökkur og hættulegur, allsendis
ólikur norrænum mönnum.
Hann hefur að visu yfirburði
fram yfir aðra og er hygginn, en
hann er undirförull, ótrúr,
göldróttur, samviskulaus flag-
ari, blóðþyrstur, hann vill striö
strlðsins vegna, hann hlýtur
en orðið að vlkja fyrir þessum
grimmu stríðsmönnum. Danir
skiptust I tvö „ættbálka”, Suð-
ur-Dani og Norður-Dani. Sam-
eiginlegur upprunastaður er,
skv. Dan Hemming, Skýþaland,
norðan Svartahafs. Endur fyrir
löngu sendu Danir útflytjendur
til Palestlnu, þar sem þeir sett-
ust að I norðanverðu landinu, til
Grikklands, en I goðafræðinni
þar er talað um Danaidur, já,
m.a.s. kannski alla leið til
Abessinlu, enþarvar ættbálkur,
sem nefndist Danakil.
Ferð Dana norður á bóginn
var ekki að þeirra vilja. öldum
saman börðust þeir við hina
slavnesku Rútenlumenn, sem
nú á dögum eru Úkralnumenn,
og settust að lokum að I héruð-
unum sunnan við Finnska flóa.
Enn þann dag I dag má finna á
þeim slóðum staðanöfn, sem
„bera óvéfengjanleg dönsk ein-
kenni”. Siðarhljóta þeir að hafa
flutt sig til Danmerkur, og þar
hafa þeir verið, þar til koma
Húnanna tvistraði þeim. Hluti
þeirra, Norður-Danir, fóru til
Sviþjóðar og settust m.a. að i
Dölunum, annar hluti flæmdist I
suðvesturátt.
Gefjun
Eftir að Húnarnir hörfuðu, i
kringum 450, komu Norð-
ur-Danir aftur og hreiðruðu um
sig á Sjálandi og I Vendelsýslu.
Frá þessu er sagt I sögunni um
Gefjun. Leiðtogi Norður-Dana
var þá Hálfdán konungur, af
honum tóku við synir hans,
Minjar, sem kenndar eru viö Hunnested á Skáni. Núna eru steinarnir þvl sem næst eyðilagðir, en
myndin hér með er af teikningu Oie Worms frá fyrri hluta 17. aldar. Augljóst er, að maðurinn á stein-
inum er i asiskum búningi. Nafniö Hunnested bendir llka til tengsla við Húna.
Óðinn afhj úpaður sem
Atli Húnakonungur
fullnægingu við aftökur, hann er
guð hengda mannsins, hrafn og
úlfur feta i fótspor hans. En sé
hann ekki norrænn, þá er hann
asiskur, samkvæmt grófum
skilningi okkar. Við skulum lika
hafa I huga, að Snorri gerir
hann að Asiumanni, nánar til-
tekið Tyrkja”.
Grunur Dan Hemming styrkt-
ist, þegar hann las bók Peter
Groves, „Danmarks Daab”,
(Skirn Danmerkur), þar sem
Grove fullyröir m.a. að Atli
hafði gert kröfu til aö vera til-
beöinn sem guð og að nafnið
Óðinn sé eldra en Atli, en að
Húnakonungurinn hafi tekiö sér
nafn gamla guðsins og breytt
honum i sina mynd.
Dan Hemming veit líka,
hvernig hann á að koma Óöni
(þ.e. Atla) fyrir I hinni æva-
fornu norrænu goöafræði. Hann
fullyrðir, að goösagnirnar um
Æsina, sem Óðinn tilheyrir, hafi
ekki komið til Norðurlanda fyrr
en um miöjaS.öld, þ.e.skömmu
eftir dauða Atla.
Danir
Hernám Húna á Danmörku
stóðekki lengi. Af Asiumönnum
tóku við raunverulegir forfeður
nútima Dana sem kunna aö hafa
veriðá þessum breiddargráöum
þegar áður en Húnarnir komu,
1<hl t M PX 11 n o ;w ;v p yr vi vv

miiYííHíiYúuu rrm'vimf? mm PTT y? * ? f

-'•Hj
‘i Ai.AJU.-jL

v,-
JL
-ffs ? öjK' :
Fyrsti myndhringurinn á svokölluöu stutta gullhorni. Þriðja veran frá vinstri er skv. túlkun Dan
Hemmings óðinn. Hann hafði horn á enni og má þekkja hann á geirnum Gungni og hringnum
Draupni.
10%
STADGRHDSUI
AFSIATIUR
SjÍaVEGM^^L ^277æ
NESCO
JOL
Helgi og Hróar. Ættin hafði að-
setur i Hleiðru.
Suður-Danir komu lika aftur
og mynduðu riki, þar sem
Miklatundur var höfuðaðsetur.
Þar var Hlégestur konungur um
450. Það var hann, sem lét gera
gullhornin og þau fundust ein-
mitt i nágrenni Miklatundurs.
Að þessum niðurstöðum
kemst Dan Hemming með þvl
að lesa út úr þjóðsögum, nú-
tlmastaðanöfnum og dreifðum
skráðum heimildum, svoog ein-
staka fornleifafundum. Þetta er
I rauninni algerlega ný Dan-
merkursaga, sem hann ber á
borð fyrir lesendur sina. Það er
ekki víst, að hún sé hárrétt I ein-
stökum smáatriðum, en hún er
svo sannarlega áhugaverð og
þess virði að lesa hana.
1 formála skrifar Dan Hemm-
ing, hver svo sem hann nú er,
„A vorum dögum, er það nokk-
urs konar kredda, að sagnfræði
sé barahagvisindi. Ég álít þessa
kenningu alranga, enda er hún
til komin vegna pólitiskra efna-
hagsflækja vorra tima. Sú
grundvallarskoöun, sem kemur
fram I þessari bók er, að sálar-
llfiö beri uppi og standi að baki
allri atburðarás”. Samkvæmt
skoðun Dan Hemmings ber að
llta á vlkingaherferðirnar I ljósi
Asatrúarinnar og þess atriðis I
henni, að bani á vigvelli sé
æskilegasti dauðdaginn. 1 þess-
um hugleiðingum, sem öðrum I
bókinni.erlesandinn ekki alveg
sannfærður um, að Dan Hemm-
ing hafi fundið hinn endanlega
sannleik, en sagnfræðiritun i
hans andafæðir af sér aölaðandi
bækur, sem gaman er aö lesa”.
13
i»w
67 ára og eldri:
Skrifuðu í samkeppni sem svar-
ar 20 meðalstórum bókum
FI — Haustiö 1976 hleyptu Sagn-
fræðistofnun Háskóla islands,
Stofnun Arna Magnússonar og
Þjóðminjasafn islands af stokk-
unum samkeppni um minninga-
skrif fólks eldra en 67 ára. Heii-
brigðis- og tryggingamáiaráðu-
neytið veitti þá mikilsverða að-
stoð, að dreifingarkerfi Trygg-
ingarstofnunar rlkisins var notað
til aö unnt væri að koma boðs-
bréfinu og verkefnalistanum til
allra ellilifeyrisþega I landinu.
Skilafrestur var I fyrstu ákveð-
inn til 1. nóvember 1977, en siðan
framlengdur til 1. mars 1978.
Alls bárust frásagnir 148
manna, 75 karla og 73 kvenna
stuttar og langar, eða allt frá 2-3
bls. upp I 4-500 síöur. Oftast var
lengdin þó á bilinu 30-40 siður,
enda mun heildarmagnið vera
nálægt fimmþúsund vélrituðum
meðalslðum eða sem svarar
u.þ.b. tuttugu mebalstórum bók-
um.
Þótt ekki sé unnt að rlgbinda
sérhvern mann við eina ákveðna
sýslu, var greinilega talsverður
munur á þvl> hversu mikiö barst
frá einstökum upprunaheruðum.
Langmest var frá þrem samfelld-
um svæöum á landinu, þ.e. Vest-
fjarðakjálkanum með Breiða-
firði eða 37%, Suður-Þingeyjar-
sýslu 10% og Arnessýslu 10%.
Aberandi minnst kom hinsvegar
úr Húnavatnssýslum, Eyjafirði,
Noður-Þingeyjarsýslu, Suður-
Mýlasýslu og Austur-Skaftafells-
sýslu.
Fulltrúar stofnananna þriggja,
sem að þessari framkvæmd
stóðu, voru Ólafur Hansson frá
Sagnfræðistofnun Háskólans,
Einar G. Pétursson frá Arna-
stofnun og Arni Björnsson frá
Þjóðminjasafninu.
Við mat á frásögnunum voru
þeir sammála um, að eitthvað
væri bitastætt I öllum þeirra og að
mjög mörgum mikill fengur. Afar
erfitt var að gera upp á milli
u.þ.b. þrjátlu þeirra bestu þegar
veita skyldi sérstaka viöurkenn-
ingu. Það varð þó að lokum niöur-
staðan, að þrjár mundu teljast
sameina best það tvennt að vera
mjög fróðlegar um hætti iiðinnar
tiðar og jafnframt ágæta vel
skrifaðar.
Þetta voru frásagnir þeirra
Emiliu Biering frá Barðaströnd,
Guðmundar Guðmundssonar úr
Ófeigsfiröi og Péturs Guðmunds-
sonar frá Rifi og Hellissandi, en
hann andaðist reyhdar daginn
eftir að hann sendi frá sér minn-
ingarnar.
Höfundar annarra frásagna,
sem sérstök ástæða þykir til aö
nefna eru: Sigurður Thoroddsen,
Reykjavík, Valbjörg Krist-
mundsdóttir, Grundarfirði og
Saurbæ, Hallgrimur Jónsson,
Laxárdal, Geir Sigurösson,
Hvammssveit og Arnkell Ingi-
Framhald á bls. 23
Skíðafatnaður á
fulíorðna / fjjölbreyttu
úrvali.
Barnaskíðafatnaður,
varðfró 19.900 ti!
A
Sportval
ILAUGAVEG1116, VIÐ HLEMMTORG
SÍMAR 14390 ft 26690
t.
.. " ....... ...
Þm w * -V-
rjar gooar
tegundir af kremkexi.
Hver annarri betri.
KEXVERKSMIÐIAN HOLT
REYKJAVÍK SÍMI 85550