Tíminn - 18.05.1980, Síða 8

8
Sunnudagur 18. mai 1980
Hdsmæ&raskólinn aö Hallorms-
staö er fimmtugur um þessar
mundir. Hann tók til starfa áriö
1930. Hálfri öld slöar er stórfróö-
legt aö rifja upp, hvernig skólinn
varö til. Er þá nauösynlegt aö
ganga á vettvang og freista þess
aö skynja andrúmsloftiö um leiö
og rakin er sjálf atburöarásin.
Viö stofnun hdsmæöraskólans
aö Hallormsstaö kemur til sam-
spil margra afla i héraöi og á
Alþingi. Kvenfélög, búnaöarsam-
tök og kaupfélagiö á svæöinu taka
höndum saman. Ahugasamir ein-
staklingar leggja skólamálinu
allt þaö liö, sem þeir mega. Fljót-
lega koma sýslu- og bæjarfélög
einnig til sögu.
Á alþingi flytur Jónas Jónsson
tillögu til þingsályktunar um
undirbúning aö stofnun skólans
1926 og Ingvar Pálmason frum-
varp til laga um stofnun hús-
mæöraskóla á Hallormsstaö áriö
eftir. — Þeir fá andbyr.
En nú veröa straumhvörf i Is-
lenskum stjórnmálum. Tryggvi
Þórhallsson myndar rikisstjórn
eftir kosningar 1927. Nýir
straumar ryöja sér til rúms I
menntunarmálum, og skólamál
sveitanna eru I brennidepli. Hús-
mæöraskólar og héraösskólar
risa viös vegar um land.
Húsmæöraskólinn aö Hall-K
ormsstaö átti marga stuönings-
menn heima og heiman, og stofn-
un hans féll mætavel aö þeirri
þróun, sem átti sér staö I þann
mund, sem skólinn varö til. En
þrátt fyrir hagstæö skilyröi al-
mennt talaö, er óvist, aö skóli
heföi risiö á Hallormsstaö þá, ef
ekki heföi veriö til staöar sú öfl-
uga forysta, sem raun bar vitni.
Áriö 1919 var stofnaöur Alþýöu-
skólinn á Eiöum. Þar réöust til
kennslustarfa hjónin Sigrún Páls-
dóttir og Benedikt Blöndal.Þau
voru fjölmenntuö bæöi og óvenju-
gáfuö. Þaö féll i þeirra hlut og
Sigfúnar sérstaklega aö hafa for-
ystu um stofnun húsmæöraskól-
ans. Þau vöktu og lööuöu til sam-
starfs þá krafta, sem gert gátu
hugsjón aö veruleika.
Jónas Jónsson fór meö kennslu-
mál i ráöuneyti Tryggva Þór-
hallssonar. Hann viöhaföi ekki
vettlingatök, skólamál sveitanna
voru honum hugfólgin og hann
var talsmaöur Hallormsstaöa*
skóla frá byrjun. Hann var þvi
réttur maöur á réttum staö, þeg-
ar ýtt var úr vör á Hallormsstaö.
Leiöa má likur aö þvi aö þessi
öfluga forysta heima og heiman
hafi ráöiö úrslitum um þaö, aö
skóli var stofnaöur á Hallorms-
staö 1930.
Austfirðingar
einhuga
Fyrir 50 árum áttu Austfiröing-
ar ekki nýtanlegan jaröhita. En
þeir áttu fegursta gróöurreit
landsins og sameinuöust um þaö
rómantiska sjónarmiö, aö einmitt
þar skyldi mennta veröandi hús-
mæöur.
Mikil samstaöa um þetta staöar
val er eftirtektarvérö og segir
sina sögu, þvi aö vafalaust mátti
finna ódýrari byggingarstaö.
Þaö varö afdrifarlkt, hversu vel
tókst aö virkja og tengja öflug og
viötæk almannasamtök skóla-
málinu til framdráttar.
Samband austfirskra kvenna
náöi yfir Múlaþing meö félags-
Austurlandi geröust fljótlega aö-
ilar aö húsmæöraskólanum,
ásamt rikinu, sem I fyrstu mun
hafa veitt fjárstuöning eöa styrki
án formlegrar eignaraöildar.
Vert er aö geta þess, aö strax
um aldamót kviknaöi á Austur-
iandi áhugi fyrir kvennafræöslu.
Greinar voru skrifaðar og fjár-
söfnun hafin. Var kvennaskóla-
sjóður frá þeim tima notaöur sem
eins konar viöspyrna, þegar fariö
var af staö á ný.
Forgöngumenn skólamálsins
beittu félögunum sem höfuö-
baráttutæki, en margir einstakl-
ingar lögöu málinu liö, og varö
litiö eöa ekki vart andófs áheima-
velli svo vitaö sé-
Urgur á
Alþingi
Frá alþingi er nokkuö aöra
sögu aö segja. 1 fyrstu flytur
Jónas Jónsson frá Hriflu
þingsályktunartillögu I efri deild
um aö fela rikisstjórninni aö
undirbúa stofnun húsmæöraskóla
að Hallormsstað. Magnús Guö-
mundsson atvinnumálaráöherra
Húsmæöraskólinn á Hallormsstaö — I laufguöum skóginum.
Vilhjálmur Hjálmarsson:
Húsmæðraskólinn á Hallormsstað
Skóli stofnaður
fyrir fimmtíu árum
Greinarhöfundur og fimm forstööukonur: Guörún Asgeirsdóttir Jenný Siguröardótt ir, V.H., Guöbjörg
Kolka, Ingveldur Pálsdóttir og Ásdls Sveinsdóttir.
deild I flestum hreppum, Bún-
aöarsamband Austurlands allt
suöur undir Súlu á Skeiöarár-
sandi og Kaupfélag Héraösbúa
var þá þegar öflug stofnun, þótt
félagssvæöi þess hafi siöar stækk-
aö til muna.
Raunar var þessi þrikantur
tengdur blóöböndum innbyröis og
dável samstilltur um fleira en
stofnun húsmæöraskólans.
Stuöningur þessara félaga viö
skólamáliö var ekkert hálfkák.
Forvlgismenn þeirra skipuöu þar
fremstu vlglinu meö þvl aö taka
sæti I byggingarnefnd og fyrsta
skólaráöi. Af geröabókum má
ráöa, aö þetta liö hafi unniö af
mikilli eindrægni og alúö aö
framgangi málsins.
Múlasýslur og kaupstaöimir á
Heimiiisfólkiö voriö 1935. Hrafn og Skúla vantar á myndina.
andæföi, og tillagan sofnaöi i
nefnd.
A næsta þingi voriö 1927 flytur
Ingvar Pálmason, 2. þingmaöur
Sunn-Mýlinga, frumvarp um
stofnun skóla á Hallormsstaö, en
hann haföi eindregiö stutt tillögu
Jónasar áriö áöur.
Um þetta frumvarp uröu mikl-
ar og haröar umfæöur, þegar þaö
kom úr nefnd. Nefndin klofnaöi.
Meiri hlutinn, Ingibjörg H.
Bjarnason og Jóhannes Jóhann-
esson, lagði til aö visa málinu frá
I trausti þess, aö rikisstjórnin
tæki húsmæörafræöslumáliö til
rækilegrar yfirvegunar. En minni
hlutinn, Jónas Jónsson, leggur til
aö frumvarpiö veröi samþykkt
óbreytt.
Þaö er býsna fróölegt aö lesa
umræöumar — eftir hálfa öld.
Meginrök flutningsmanns,
Ingvars, og framsögumanns
minni hlutans, Jónasar, eru þrl-
þætt: Þörf húsmæörafræðslu á
Austuriandi, ágæti Hallormsstað-
ar og mikilhæfi Sigrúnar Blöndal,
sem þeir tala hiklaust um sem
sjálfkjörna forstööukonu nýs
skóla.
Ingvar ræöir einnig um kostn-
aöarhliöina og metur hana létt-
væga, „þegar um þaö er aö ræöa
aö þroska hina uppvaxandi kyn-
slóö”.
Ingibjörg H. Bjarnason telur
ekki timabært aö stofna fleiri
húsmæöraskóla fyrr en sett hefur
veriö heildarlöggjöf um sllka
skóla. Hún álltur, aö Eiöar séu
heppilegri skólastaöur. Ingibjörg
fer viöurkenningaroröum um Sig-
rúnu Blöndal, en bendir á, aö hún
sé ekki sérfræöingur i hússtjórn-
arfræöum. Hún gagnrýnir, aö
ekki sé lögö nægileg áhersla á al-
menna fræöslu kvenna.
Jónas geröist skáldlegur á pört-
um og sagöi m.a.:
„Hallormsstaöur er einn sá
staöur, er mönnum þykir mest til
koma vegna náttúrufeguröar og
Austfiröingum þykir vænt um.
Þar er loft mjög hreint og
heilnæmt, skógurinn fyllir fjalls-
hliöina, en Lagarfljót er fyrir
neðan og hinum megin viö þaö
blasirviöhinn fagri Fljótsdalur.”
Og siöar segir hann: „Þaö heföi
ekki litla þýöingu fyrir heimilin á
Austurlandi, ef um 40 ungar
stúlkur væru á Hallormsstaö á
vorin, þegar allur gróöur er aö
vakna af vetrarsvefninum og þær
færu út I grænan skóginn og nytu
feguröarinnar um leiö og þær
teyguöuaö sér skógarilminn. Þau
áhrif, sem þetta mundi hafa á
þessar ungu stúlkur, má óhætt