Tíminn - 05.07.1980, Blaðsíða 7

Laugardagur 5. júll 1980.
7
Stefnumótun í iðnaðar-
málum næsta áratuginn
Framtíðarhorfur
Sérstakur hluti ráöstefnunnar
varðaði framtiðarhorfur næstu
tvo áratugi og að sjálfsögöu var
mikiö rætt um vandamál og tæki-
færi framtiðarinnar á öllum þátt-
um ráðstefnunnar. Hér verður
reynt að telja upp þaö markverð-
asta:
1. A grundvelli ýtarlegra athug-
ana á vegum OECD (Inter-
futuresathugunin) og annarra
stofnana, UNIDO, o.fl., kom sú
skoöun almennt fram, að ekki
væri að vænta neinna sérstakra
vandamála fyrir efnahagsvöxt
af völdum raunverulegs orku-
og hráefnisskorts eða um-
hverfisáhrifa, svo sem boðaöur
var af höfundum „Limits to
Growth” eða „Club of Rome”.
Hins vegar getur oröiö tima-
bundinn og svæðisbundinn
skortur af völdum stjórn-
málalegra og skipulagslegra
aðstæðna, og liklegt er að
aðlögun aö breytilegum kostn-
aöarhlutföllum og alþjóðlegum
félagslegum og efnahagslegum
viðhorfum geti reynst mjög
óþægileg. Hin stjórnmálalegu
áhrif og áhættur eru miklu
meiri en hinar náttúrulegu tak-
markanir.
2. Llklegt er aö næstu ár einkenn-
ist af alþjóðlegri togstreitu
milli Austurs og Vesturs og
milli Suðurs og Noröurs og
jafnvel innan rikja þriðja
heimsins I átökum um orku og
hráefni og viðskiptalega að-
stööu.
3. Ef tekst að foröa stórslysum I
alþjóöasamskiptum er spáð
áframhaldandi hægum vexti I
iönvæddum löndum, 3 1/3% á
ári að meðaltali og um 4,5% að
meöaltali I heiminum I heild.
Þá er spáð að orkunotkun I
OECD-löndunum dragist hlut
fallslega saman og verði 11/2%
á ári, en hún óx áður I sama
hlutfalli og aukning fram-
leiöslu.
4. Þáttur nýiönvæddra og þróun-
arrlkja I heimsviðskiptum mun
fara vaxandi og verða einn
aöaláhrifavaldur framleiðslu
og viöskipta á næstu árum.
Ahrifin felast I stórfelldri til-
færslu framleiðslunnar milli
svæða og aukinni tæknivæðingu
og margbreytni framleiðslunn-
ar I iðnvæddum rlkjum.
5. Arangur og samkeppnishæfni
þróaðra landa mun byggjast á
þvl hve vel þeim tekst til að að-
lagast breyttum aöstæðum og
þróa nýja tækni (þ.m. færa út
mörk tækniþekkingar). I þessu
sambandi komi m.a. fram
eftirfarandi sjónarmið um leiö-
ir og viðbrögö:
— stjórnvöld þurfa að greiða
götu aðlögunar og rækta
þann sérstaka hugsunarhátt,
sem aölögunin krefst ef ekki
eiga að rlsa óþægileg félags-
leg vandamál
— skapa þarf aðstæður og að-
búnað fyrir atvinnurekstur,
sem laðar fram frumkvæði
og áhættuvilja og gefur kost
á launum að verðleikum
— menntakerfið þarf I vaxandi
mæli að miöast við að auka
sveigjanleika (fullorðins-
fræðsla, starfsþjálfun,
fræösla á nýjum tæknisvið-
um (örtölva, upplýsinga-
tækni))
— Ihlutun rlkis I atvinnulif þarf
að beinast að þvi að aöstoöa
við breytingar, en ekki verja
hnignandi greinar og fyrir-
tæki. Ekki er spurt hvortum
opinbera ihlutun veröur aö
ræða heldur á hvern hátt og
Ihvaða mælihún verður
— lög og reglur um atvinnu-
rekstur og eftirlit með fram-
leiðslu þurfa að miðast við að
hindra ekki framfarir eða
draga úr frumkvæði og vilja.
— tækniþróun og nýsköpun
verður i vaxandi mæli óað-
skiljanlegur þáttur i mótun
efnahagsstefnu
— llklegt er aö endurskoða
þurfi aðgerðir I peningamál-
um i viðureign við veröbólgu
til að koma I veg fyrir að
sllkar aðgeröir hindri aðlög-
un og nýsköpun
3. hluti
— smá og meöalstór fyrirtæki
hafa sýnt sig standast
breyttar samkeppnisaðstæð-
ur en stórfyrirtæki og eiga
auðveldara meö að aðlaga
sig, hafa meiri hæfni til ný-
sköpunar og hafa hagstæðari
áhrif á þróun byggðar. Lik-
legt er að þáttur stórfyrir-
tækja, þ.m fjölþjóðafyrir-
tækja i iðnaði fari minnk-
andi. Þó geta kaup og sala á
smáfyrirtækjum fariö vax-
andi og haft gagnstæð áhrif.
— „nische” stefna (sérgreining
á grundvelli þekkingar,
gæða, þjónustu, o.s.frv.)
verður vaxandi þáttur
þeirrar sérhæfingar sem
fylgir aðlögun á komandi ár-
um, þar sem hvert fyrirtæki
reynir að skapa sér sérstöðu
i samkeppni
— nú þegar veröur vart til-
hneigingar til að tæknivædd
smáfyrirtæki flytjist frá
stórborgunum og framleiðsl-
an úreitist i stað þess að
þjappast saman eins og áöur
gerðist. Er þetta talið svar
viö hækkandi feröakostnaði
til og frá vinnustaö og vanda-
málum stórborga. Sömuleið-
is hefur rafeinda- og fjar-
miðlunarvæöing i fyrirtækjum
haft slik áhrif. Stórverk-
smiðjur bjóða nú I vaxandi
mæli út framleiðslu á hlutum
(komponentum) til smá-
fyrirtækja, jafnvel fjöl-
skyldufyrirtækja.i þeim til-
gangi að leysa ýmsan félags-
legan vanda sem fylgir stór-
um vinnustööum.
6. Einkenni þróunar I einstökum
greinum iönaðar mun mótast
mjög af strukturbreytingu,
sem felst i þvi að hinar hefð-
bundnu greinar iðnaðarland-
anna munu I vaxandi mæli
flytjast til landa sem skemmra
eru komin og þar sem laun eru
lægri. Hluti fyrirtækja i hverri
grein mun þó standast sam-
keppnina meö breytingum á
tækni og sérstööu i skjóii gæða,
þjónustu og þekkingar á sér-
stökum þörfum þeirra mark-
aða sem þau þjóna.
örtölvur og rafeindabúnaður
munu gegna ört vaxandi hlut-
verki i tæknivæðingu og sér-
hæfingu, bæði sem þættir I
vörutegundum og i endurbótum
á iðnaðarferlum.
7. örtölvu- og rafeindabyltingin
veröur að likindum ekki eins
hröö og þjóðfélagslega rask-
andi eins og ýmsir hafa spáð.
Ýmis konar tregða af félags-
legum og efnahagslegum
ástæðum veldur þessu. Sömu-
leiðis er þvi spáð að örtölvu- og
rafeindatækni muni ekki valda
stórfelldu atvinnuleysi, heldur
einmitt greiöa götu aölögunar
og sérhæfingar. Taliö er að
þessi nýja tækni geti dregiö úr
fjárfestingarkostnaöi og orku-
þörf og bætt nýtingu fram-
leiðsluþátta umtalsvert. Jafn-
framt mun þáttur upplýsinga
og „þekkingarþjónustu” fara
vaxandi og er þetta nú talin
nánast sérstakur atvinnuvegur
sem vex örar en flestar aðrar
greinar.
8. Til lengri tlma litiö mun ör-
tölvu- og rafeindatæknin hafa
veruleg áhrif á lifnaðarhætti og
samgöngur. Meðal annars er
llklegt að dragi verulega úr
feröa- og flutningsþörf, sem
leiöa mun til verulegs orku-
sparnaöar. Samtimis þessu
gætu hin fornu félagstengsl
fjölskyldu og smásamfélaga
eflst aftur.
Félagsleg atriði iðnþró-
unar
Svo sem fram kemur af ofan-
sögðu var megintema ráðstefn-
unnar aðlögun að hinni nýju skip-
an efnahagsmála og þörfin fyrir
„jákvæðar” aðgerðir til að
treysta grundvöll áframhaldandi
efnahagsframfara. Það var þvi
ekki mikiö um raddir sem bentu á
hliöaráhrif iönþróunar og raunar
gengiö út frá þvl aö aögerðir til
umhverfisverndar væru þegar
mótaðar. Áhyggjur af umhverfis-
málum og þurrð auölinda komu
litið sem ekkert fram. Þvert á
móti var talið að ekki væri um
raunverulegar takmarkanir að
ræöa I fyrirsjáanlegri framtið.
Vandamál þróunar á næstu árum
væru fyrst og fremst af stjórn-
málalegum toga spunnin.
Um eignaraðild og félagsleg
átök var lltiö rætt, aö þvi undan-
teknu að breskur hagfræöingur og
þingmaður I verkamannaflokkn-
um, Steve Holland, taldi að draga
mætti verulega úr veröbólgu með
eignaraðild og Ihlutun hins opin-
bera i stórfyrirtækjum
(meso-economies) og stóraukn-
um opinberum framkvæmdum og
innkaupum til aö auka fram-
leiöslu og lækka einingarverð
fyrirtækja.
Um hlutverk og áhrif heildar-
samtaka launþega var nokkuö
rætt I einum starfshöpi á ráð-
stefnunni. Kom þar fram, að völd
og áhrif heildarsamtaka heföu náð
hámarki sinu. Sérstaklega var
taliö að dregiö hefði úr hinni
„höröu verkalýðsstefnu”, og
launþegasamtök væru nu fúsari
en áður að aðlagast breyttum að-
stæðum á vinnumarkaöi. Sömu-
leiðis var talið að sú aölögun
tengdist gjarnan aðstæðum á ein-
stökum vinnustöðum og hlutverk
samtaka starfsliðs á hverjum
stað færu því vaxandi.
Yfirleitt virtist ekki koma sér-
stakur ágreiningur frá fulltrúum
launþegasamtaka gagnvart
meginviðhorfum ráðstefnunnar. I
aðalatriðum voru þau staðfesting
á grundvallaratriðum klasslskrar
hagfræði um almennan aðbúnað
atvinnulifs, þýðingu markaðsafla
og dreifðrar ákvarðanatöku um
framleiðsluna. Þó var staöfestur
sá mikilvægi fyrirvari að hlut-
verk hins opinbera væru nú ótvi-
rætt að greiða fyrir aðlögun og
hvetja nýsköpun I ljósi þeirra
breytinga á framleiðslukerfum
heimsins, sem nú stæðu yfir.
Menn virtust sammála um að
bein rekstraraðstoð við hnignandi
greinar væri örþrifaráö. Hin „já-
kvæða aðlögunarstefna” boðuð af
OECD virtist hins vegar fá góðan
hljómgrunn á ráðstefnunni.
Frásögn af alþjóð-
legri ráðstefnu á veg-
um OECD landanna
Áfengisvarnaráð
Stj ór nmálamenn
göngu umbaráttu
Forystumenn stjórnmálaflokka
á Norðurlöndum taka nú einhuga
undir áskoranir til fólks þess efnis
aö sérhver dragi úr áfengisneyslu
— hvar I flokki neytenda sem er.
Byggt er á þeirri niöurstöðu
vlsindamanna, sem m.a.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
(WHO), viöurkennir, aö nauðsyn-
legt sé að minnka heildarneyslu
ef hugsað sé til að draga úr þvi
tjóni er af áfengisneyslu hlýst.
Norðmenn, Sviar og Finnar
hafa ákveðið aö fylgja fram
áfengismálastefnu er byggist á að
beita ákveðnum hömlum jafn-
framt þvi sem fólki verður ræki-
lega kynnt hvers vegna til þess-
ara ráða sé gripið.
I Noregi hafa þingmenn gengið
fram fyrir skjöldu og tekið saman
höndum um að vinna gegn
áfengisneyslu. Forystumenn
þingflokka hafa undirritað ávarp
það er hér fylgir og þrir þing-
menn höfðu samiö.
Einnig er stefnt að þvi að
hrinda af staö viðamikilli herferð
með haustinu sem hafi aö mark-
miði aö kynna hættur þær er
áfengisneyslu fylgja og kosti þess
að draga úr neyslu eða hafna
áfengi alfariö.
Þegar hafa verið haldnir fundir
meö forsvarsmönnum rlkisstofn-
ana, er annast fræðslu og upplýs-
ingamiðlun, — menntamálaráðu-
neyti vegna skólanna, félags-
málaráðuneyti með heilsugæslu-
stöðváí I huga og fjármögnun —,
rikisfjölmiðla til dagskrárgeröa
og Upplýsingaþjónustu rlkisins.
öllum fjölmennum félagasam-
tökum I landinu verður boðið aö
lýsa stuðningi við baráttuna gegn
áfengi meö undirskriftum
formanna, svo og stjórnmála-
flokkum þeim sem ekki eiga full-
trúa á þingi.
Astæða er til að vekja athygli á
þvl að eftir samþykkt þings WHO
er æ vlöar lögð áhersla á að það sé
áfengisneysla sem sllk sem beina
verði spjótum að en áður var
gjarna eingöngu rætt um að koma
þyrfti I veg fyrir misnotkun
áfengis. Tekið er miö af þeirri
einföldu staðreynd aö „bruk avler
' misbruk”, þ.e. áfengisneyslu
fylgir ávallt misnotkun, þvi minni
sem áfengisneysla er þeim mun
færri verða háðir áfengi og þeim
mun minna tjón hlýst af áfengis-
notkuninni I samfélaginu.
Hérlendis hefur skynsamleg
áfengismálastefna átt erfitt upp-
dráttar. Aö vlsu hefur skilningur
á högum ofdrykkjufólks aukist en
aðrir þættir áfengisvandans, sem
eru, að þvi er rannsóknir benda
til, miklum mun gildari en bág-
indi aikóhólista, setiö algerlega á
hakanum og mætt skilningsleysi
og jafnvel andstööu ráöamanna.
Ýmsar ákvaröanir stjórnvalda á
siðustu árum eru I beinni and-
stöðu við tilmæli WHO, — svo sem
lenging sölutlma vlnveitingahúsa
og fjölgun þeirra.
Skráð áfengisneysla á mann
hérlendis miðaö við 100% áfengi
var 1.79 1 aö meöaltali árin 1957-
59 en 3.091 1977-79. Óskráð neysla
hefurog aukist aö mun. 1979 jókst
áfengisneysla um tæp 10% miöað
við árið áður.
„ Barátta gegn áfengi.
Afengisneysla hefur meir en
tvöfaldast I Noregi á slöustu 20
árum. Það hefur leitt til að æ
fleiri hafa orðiö fyrir tjóni af
völdum áfengis, til félagslegs
misréttis, afbrota, ölvunar viö
akstur og slysa.
Aukinni neyslu fylgir aukið
tjón. Astandið verður ekki bætt
nema til komi breyting á venjum
okkar og háttum.
hafa for-
Alvarleg ógnun við gró-
andi þjóðlif.
Aukin áfengisneysla eykur álag
á þá er annast heilbrigðis- og fé-
lagslega þjónustu, á fanga-
geymslur og meöferöarstofnanir.
Við þaö bætist hin mikla félags-
lega, efnalega og mannlega neyö
sem er hlutskipti einstakra of-
drykkjumanna og fjölskyldna
þeirra og verður að litlu leyti I töl-
um talin.
Vaxandi áfengisneysla leiðir til
sllks tjóns að viö veröum nú þeg-
ar að snúast af alefli gégn henni.
Víðtækar rannsóknir I mörgum
löndum sýna náið samband milli
heildarneyslu áfengis I samfélag-
inu og tjóns er af henni hlýst. Ef
stefnt er að þvl aö draga úr
áfengistjóni veröur þvl að minnka
heildameyslu áfengis.
Við verðum að gera öll-
um þetta ljóst — við
verðum að taka ábyrgð-
ina á okkar herðar.
Það er nauösyn samstöðu á
breiöum grunni um baráttu gegn
áfengi.Allir verða aöleggja sitt af
mörkum. Þeir er telja sig neyta
áfengis I hófi veröa aö axlasinn
hluta ábyrgðarinnar til aö raun-
verulega dragi úr heildarneyslu.
Það getur ekki orðið með ööru
móti en því að hver og einn endur-
skoöi áfengisneysluvenjur slnar
gagngert.
ölvun má ekki leysa nokkurn
mannundan ábyrgö á eigin verk-
um. Sérstök ábyrgö hvilir á full-
orönu fólki. Fordæmi þess er
mikilvægt fordæmi ómótaðri
æsku og hefur þau áhrif er úr
skera um viðhorf ungmenna til
áfengis. Samvistir fólks og fé-
lagsleg samskipti krefjast ekki
áfengis.
Upplýsingamiðlun og áskoranir
um viðhorfsbreytingu eru ekki
nægileg til að draga úr heildar-
neyslu. Alþjóöaheilbrigðisstofn-
unin hefur eindregiö beint þvi til
aðildarþjóða að þær beiti öllum
tiltækum ráöum til að ná þvl
marki.
Brýn nauðsyn er aðgeröa af
hálfu samfélagsins og sérhvers
þjóöfélagsþegns . j0 genkow
Johan J Jakobsen
Berge Furre
Gro Harlem Grundtland
Kare Kristiansen
Hans Hammond Rossbach.