Tíminn - 18.11.1980, Blaðsíða 7

7
Þriöjudagur 18. nóvember 1980
„Þar voru Gunnar
og Geir...”
Andres Hansen
Hreinn Loftsson:
Valdatafi i Valhöli. örn og
örlygur 1980. 253 bls.
Óhætt mun aö fullyröa, aö
stjórnarmyndun dr. Gunnars
Thoroddsen hafi komiö sem
köld vatnsgusa yfir marga sam-
flokksmenn hans og fáir at
buröir á stjórnmálasviöinu hata
vakiö meiri athygli á siöustu
árum. Eftir aö stjórnarmynd-
unin varö aö veruleika hefur
mönnum oröiö tiörætt um
heimilisvandamál sjálfstæöis-
manna og sýnist þar sitt hverj-
um, eins og eölilegt er. Margir
uröu eftirvæntingarfullir þegar
þaö spuröist á næstliönu sumri,
aö væntanleg væri bók eftir tvo
unga sjálfstæðismenn, þar sem
rakin væri saga innanflokks-
átaka sjálfstæöismanna frá
fyrstu tiö, og margtboriö á torg,
er áöur heföi aöeins veriö á vit-
oröi örfárra manna.
Og nú er bókin komin og
verður ekki ofsögum sagt, aö
hún hafi þegar vakiö mikiö um-
tal, enda mun þaö fátitt að for-
sætisráöherra og formaður
stjórnmálaflokks séu kallaöir til
viðtals i útvarpi vegna Utkomu
bókar.
Um bókina Valdatafl i Valhöll
má hafa mörg orö, skrifa langt
mál um kosti hennar og galla.
Hér veröur þó aöeins stiklað á
stærstu atriöum, enda ekki ólik-
legt aö margir eigi eftir aö
skeiöa fram á ritvöllinn áöur
yfir lýkur.
Vikjum fyrst aö þvi, sem telja
má bókinni til gildis. Þar ber þá
i fyrsta lagi aö nefna, að bókin
er mjög þokkalega skrifuö og
frásögnin á köflum spennandi. 1
annan stað — og þaö er megin-
kostur bókarinnar að minu
mati—, er frásögnin öll hispurs-
laus og opinská. Höfundarnir
opna lesandanum sýn aö tjalda-
baki i stjórnmálum, gefa
honum kost á að skyggnast
undir yfirborðið i stærsta og
löngum valdamesta stjórn-
málaflokki þjóöarinnar. Þaö,
sem þar er sýnt, er misfagurt,
svo ekki sé fastar aö oröi kveöiö,
og býöur mér í grun að margur
sjálfstæöismaöurinn eigi eftir
aö standa höggdofa og sár aö
bókarlokum.
Það, sem bókin leiðir ööru
fremur i ljós er, aö hér i Reykja-
vik a.m.k. er Sjálfstæðisflokk-
urinn ekki aðeins stjórnmála-
flokkur i þrengsta og algeng-
asta skilningi þess orös. Hann er
miklu fremur hagsmunasam-
tök, stofnana, fyrirtækja og fjöl-
miöla. Innan þessa kerfis reynir
svo hver aö ota sinum tota,
hygla „sinum mönnum”,
tryggja sér aöstööu og áhrif.
Þetta kemur glöggt fram viöa i
bókinni og þó hvergi sem i kafl-
anum um stuðningsblöð Sjálf-
stæðisflokksins og sögu þeirra
(bls. 123-140). Þar er þvi m.a.
lýst hvernig menn hafa bitist
um hlutabréf i stórfyrirtækjum
á borð við Morgunblaöiö, og
hvernigmönnum og fjármunum
er „möndlað” fram og aftur
eftir þvi sem valdakerfiö þarfn-
ast. Viö þessu er auðvitaö ekk-
ert aö segja, mennirnir eru að
færa til innan eigin flokks og
allir munu jú vilja ráöa breyt-
ingum heima hjá sér.
Alvarlegri miklu eru þær upp-
lýsingar, sem fram koma I
kaflanum Landsbankamáliö,
bls. 96-100. Þar greinir frá þvi er
Gunnar Thoroddsen hugöist
snúa aftur frá Kaupmannahöfn
eftir forsetakosningarnar 1%8.
Gunnar óskaöi eftir þvi aö fá
stööu bankastjóra viö Lands-
bankann, er losnað haföi viö
andlát Péturs Benediktssonar
þá um sumarið. Ekki vildu for-
ystumenn flokksins gera Gunn-
ar aö bankastjóra. Þeim var þó
nokkur vandiá höndum þar sem
þeir virðast sist af öllu hafa
viljað fá hann inn I stjórnmála-
baráttuna á ný og auövitað varð
aö útvega manninum vinnu.
Eftir nokkrar vangaveltur
komust menn þó aö niöurstööu
og segir svo um hana i bókinni
(bls. 99): „Var Gunnari sagt, að
unnt yröi aö koma þvi til leiöar,
aö hann fengi prófessorsstööu
viö Háskólann, og einnig gæti
losnað staöa hæstaréttardóm-
ara eöa að dómurum þar yröi
fjölgaö.” Ekkisætti Gunnar sig
viö þetta tilboö, og skömmu
siöar segir svo i bókinni (bls. 99-
100): ,,Þá eru gagntilboð þau, er
Gunnar fékk, vafalaust eins-
dæmi einnig: aö boöist sé til aö
búa tilstöður viö Háskólann eöa
Hæstarétt beinlinis fyrir hann.”
Viö skulum vona aö hér hafi
veriö um einsdæmi aö ræöa og
minnist sá, sem þessar linur
ritar, þess ekki aö hafa séö getiö
þvilikra vinnubragöa, a.m.k.
ekki á prenti. Til þess aö kaupa
sér frið i valdataflinu innan
flokksins og þagga niður I Gunn-
ari Thoroddsen láta forráöa-
menn flokksins sig hafa það aö
bjóða honum stööur, sem báöar
væru kostaðar af almannafé og
sem þeir áttu ekkert meö aö
ráöskast meö. 1 stjórnarskránni
er skýrt tekiö fram aö forseti
Islands skuli skipa hæsta-
réttardómara og i prófessors-
stööur skipar ýmist forseti eöa
menntamálaráöherra, en ávallt
aöfenginni umsögn viökomandi
háskóladeildar. Fröðlegt væri
aö fá upplýsingar um, hvort
þessi mál hafi verið rædd viö
þáverandi forseta, mennta-
málaráöherra eða háskólarekt-
or. Enginn efast um hæfni
Af bókum
Gunnars til þess aö gegna þess-
um embættum. Hér er spurt að
vinnubrögöum en ekki lærdómi.
Ýmisleg fleiri dæmi mætti
nefna um þaö þar sem baksvið
stjórnmálanna er lýst upp. Þar
mun þaö einkum vekja athygli
lesenda aö kynnast öllum þeim
fundum,sem haldnir hafa verið
um ýmisleg mál og sýna, aö
margir hafa miki,- áhrif þótt
ekki sé þeirra daglega getið i
fjölmiölum. Hljóta lesendur oft
aöspyrja, hvort þingmenn og
ráöherrar fari meö hin raun-
verulegu völd i þjóðfélaginu.
Nú veröa vafalaust margir til
þess aö segja sem svo, aö
valdakerfi Sjálfstæöisflokksins
sé ekkert einsdæmi, hiö sama
gildi um alla flokka. Þetta má
vel vera rétt, en þvi veröur þó
vart á móti mælt, aö hvergi mun
um jafn stórt og víðtækt valda-
kerfi aö ræöa og stafar þaö
væntanlega fyrst og fremst af
stærö flokksins og langvarandi
völdum i höfuöborginni.
En vikjum nú aö þvi sem telja
má til galla i bókinni. Veröi ein-
hver einn maöur kallaöur sögu-
hetja þessarar bökar þá er þaö
dr. Gunnar Thoroddsen. Um
hann og hans stjórnmálasögu
snýst öll bókin og má þaö teljast
eölilegt þegar haft er huga hver
uröu tildrögin aö samningu
hennar. Hitt er svo afturá móti i
hæsta móta óeðlilegt, hvernig
fjallaö er um Gunnar, og ein-
kennist öll frásögiin af dæma-
lausri hlutdrægni, þar sem á
stundum er svo nærri Gunnari
gengið aö jaörar viö fjölmæli.
Bókin hefst þar sem lýst er
sambandi Gunnars við Jón
Þorláksson, fyrsta formann
Sjálfstæöisflokksins. Þá er
greint frá þvi er ungir Heimdell
ingar settu fram stefnuskrá,
sem mörgum gömlum ihalds-
manninum þótti jaöra viö
sósialisma. Gunnar var i hópi
þessara ungu manna, en svo
bregöur viö, aö ekki hafa höf-
undar fyrr lokið viö aö lýsa
stefnuskránni, en þvi er lýst yfir
aö Gunnar hafi nú eiginlega
aldrei þótt hafa neina almenni-
lega pólitiska sannfæringu.
Þarna er undarlegt ósamræmi
og þarna er kominn sá rauöi
þráður, sem gengur i gegnum
bókina alla: 1 Sjálfstæðisflokk-
num eigast viö tvær andstæöar
fylkingar: Gunnar Thoroddsen
og fylgismenn hans, sem eru
fyrst og fremst framagosar og
uppreisnarmenn, og hins vegar
forystan, sem hefur ráð undir
rifi hverju en á þó fullt i fangi
meö aö verjast þessum upp-
hlaupsmönnum.
Þessi framsetning er vægast
sagt furðuleg og i henni ótal
margar þversagnir eins og
nærri má geta. Viö skulum
byrja á þvi aö lfta á þá staö-
revnd aö I fulla fjóra áratugi
hefur Gunnar Thoroddsen notiö
mikils fylgis innan Sjálfstæðis
flokksins sem utan, meöal kjós-
enda flokksins og trúnaöar-
manna, þingmanna sem ann-
arra. Þýöir þá sú söguskoöun
sem fram kemur i bókinni, að
allt þetta fólk hafi verið svo
blint aö þaö hafi látið glepja sig
endalaust? Er þaö ekki hæpiö?
Er ekki trúlegra, aö þarna hafi
veriö um aö ræöa málefna-
ágreining, eins og alltaf hlýtur
aö vera i stórum flokkum og
Geir Hallgrimsson viðurkenndi
aö væri fyrir hendi i útvarpsvið-
tali fyrir skömmu.
Hitt er svo aftur annaö mál,
aö Gunnar Thoroddsen hefur
vafalaust oft rekist illa i flokk-
num og oft á tiöum veriö i and -
stööu viö meirihluta flokksfor-
ystunnar. Þaö myndi aftur á
móti margur kalla sjálfstæöa
hugsun og kannski Gunnar hafi
bara misskiliö svona herfilega
allar yfirlýsingarnar um lýö-
ræöi og einkaframtak.
1 þessu viöfangi kemur einnig
fram áberandi þversögn þar
sem ekki viröist einu gilda, hver
er talinn litt sannfæröur. Af
bókinni veröur ekki annaö ráöiö
en aö Ólafur Thors hafi ekki
vilaö fyrir sér aö vikja frá yfir-
lýstum stefnumiöum þegar
hann taldi nauösynlegt, og er
það ekki taliö honum til hnjóös.
Hvers vegna er það þá ljótt af
Gunnari, svo notað sé barna-
mál.
Viöa I bókinni er höggviö
nærri einkamálum Gunnars
Thoroddsen á harla óviöur-
kvæmilegan hátt. Þau atriöi
skulu ekki gerö aö umtalsefni
hér enda segja þau meir um
höfundana en Gunnar.
Eitt er þaö, sem miklu máli
skiptir þegarrætt er um svo viö-
kvæm mál sem gert er i þessari
bók, en þaö eru heimildir og
meðferö þeirra. Höfundar geta
bess I inngangi, aö þeir hafi rætt
viö um 70 heimildarmenn, en
margir þeirra hafi óskað nafn-
leyndar og hafi höfundar
ákveöiö aö viröa það. Þessi
afstaöa er skiljanleg, en jafn-
framt veröur þetta mesti veik-’
leiki bókarinnar. An þess aö
undirritaöur viljiá nokkurnhátt
rengja höfunda, hlýtur spurn-
ingin, er þetta satt? oft aö vakna
viö lesturinn. Ýmsar staöhæf-
ingar, sem fram eru settár er
ómögulegt aö sannrevna og
dregur þaö stórum úr gildi bók
arinnar. Meöferö munnlegra
heimilda er eitt af mestu vanda-
málum i rannsókn og ritum all-
rar samtimasögu, en almennt
gildir sú regla, a.m.k. á meðal
fræöimanna, að taka þær
ekki gildar nema þær séu staö-
festar af sögumönnum.
Niöurstaöan min er sú aö
lestri loknum aö hér sé á marg-
an hátt aö ræöa bók er á margan
hátt megi kallast athyglisverð
en I annan i staö nauöaómerki-
leg. Helstu kostir eru, eins og
áöur sagöi, hipursleysi i
frásögn og upplýsingar er ekki
hafa áöur komiö fram en hátt-
virtum kjósendum ber þó vit-
neskja um. Megingallinn er sá,
aö frásögnin einkennist af hlut-
drægni, einhliöa lýsingum,
lélegri úrvinnslu heimilda og oft
á tiöum hreinu slúöri, sem er
meö óþarft aö ræða um i bók.
Eitt dæmi, mjög greinilegt,
skal nefnt um hlutdrægni höf-
unda. A bls. 109 er birt Austra-
grein úr Þjóöviljanum, þar sem
Austri (Magnús Kjartansson)
fer um Gunnar Thoroddsen sinu
alkunna og nistandi háöi. Þaö
er nú einu sinni svo, aö á
þessum árum varö Austra
gamla tiöræddara um marga
forystumenn Sjálfstæöisflokks-
ins, aöra en Gunnar, og fengu
þeir margir verri útreið en
Gunnar i þessari grein, og er þá
mikiö sagt. Hvers vegna i
ósköpunum birta ekki höfundar
a.m.k. sýnishorn einhverra
þessara greina. Þeir segjast þó
hafa reynt aö gæta hlutleysis.
Eins og getið var I upphafi er
bók þessi mjög þokkalega
skrifuð. Viöa gætir þó
blaöamannastils á málfari,
stöku málvillur má finna, sem
og hugsanavillur. I inngangi
láta höfundar þá skoöun I ljósi,
aö ef tilvill veröi brátt skrifaöar
samskonar bækur um aðra
stjórnmálaflokka. Vel má vera
að svo verði og vissulega væru
slik rit þörf, en þau veröa þá aö
vera betur unnin og byggö á
rannsóknum.
Jón Þ. Þór
Eru skuldir bænda
þeim tekjulind?
Óteljandi eru orö og blaöa-
greinar, um þaö hver bölvaldur
veröbólgan sé öllu atvinnulifi
þessa lands og einnig annarra
þjóöa, sem hafa þó meiri við-
leitni til aö halda henni i skefj-
um en viö gerum.
Þaö skýtur þvi æöi skökku viö
þessa kenningu, þegar allir
þingflokkar Alþingis komust að
þeirri niöurstööu á s.l. vetri, aö
fyrir bændur, sem staöið hafa i
ströngu á siðustu árum við upp-
byggingu býla sinna og eru
skuldum vaföir af þeim sökum
sé óöaverðbólgan þeim hinn
besti gróöavegur. Skuldir skuli
þvi reiknast þeim stórfelld
tekjulind, sem rikissjóöur og
sveitarfélög gætu ausið úr i
sinar þarfir.
Er ekki annaö fyrirsjáanlegt
enaöþetta „óskabarn” Islensku
þjóöarinnar, veröbólgan, og sá
gróði sem Alþingismenn hafa
álitið hana hafa skapaö stórum
hópi bænda, stefni beint aö þvi
aö margir þeirra veröi aö gefa
upp atvinnu sina og leita sér
iifsframfæris á öörum vett-
vangi. Þegar svo er komiö hafa
þeir tæplega til annars aö
hverfa en vinnubúðahugmyndar
Jónasar Kristjánssonar. Bank-
arnir standa þá uppi meö þær
eignir, sem þessir aöilar hafa
fjárfest i, en veröa aö yfirgefa.
Þá hefur dæmið kannski
gengiö upp eins og til var
ætlast? — Bankarnir, meö rikiö
aö bakhjalli, orönir eigendur
jaröa og fasteigna i sveitum
landsins, istórum stil. — Hvort
þessar eignir veröa rikinu þá
þær mjókurkýr, sem vænst var,
er önnur saga. — Þær veröa
ekki eftir þaö i „veröbólgu-
braski” smábænda, sem höfðu
vænst þess aö geta framfleytt
sér og fjölskyldun sinum á
afrakstri og gróöri jaröar meö
erfiöi sinu.
Slik eignaupptaka sem nú
stendur fyrir dyrum,
samkvæmt siöustu skattalög-
um, veröurekki gerö nema i eitt
skipti. Félitlir bændur hafa ekki
bolmagn til þess aö greiöa þá
skatta. Þáœaunu þeir, sem eiga
þann óskadraum heitastan, aö
sjá býli og heilar sveitir i eyöi
hlæjá hátt og I hljóði, og ekki
geta dulið gleði sina. — Er þaö
ekki lika fyrir mestu??