Fréttablaðið - 07.08.2007, Blaðsíða 12

greinar@frettabladid.is
Nató-leiðangurinn í Afganistan, undir forystu Bandaríkjanna og
á þeirra forsendum, er þegar orðinn
að u.þ.b. eins fullkominni martröð
og hugsast getur. Frá fyrstu tíð
höfðu margir efasemdir um að
Bandaríkin og Vesturlönd myndu
ríða feitari hesti frá leiðangri sínum
þangað en Rússar gerðu á sinni tíð.
Burtséð frá afar hæpnu réttmæti
þess að hefja loftárásirnar á
Afganistan á sínum tíma í kjölfar
atburðanna 11. september 2001
spurðu margir hvort yfirhöfuð væri
raunsætt að ætla að aðferðafræði
haukanna í Bandaríkjunum myndi
skila árangri og hverjar fórnirnar
yrðu. En það var hafist handa og
sprengjum var látið rigna úr
háloftunum yfir þetta vanþróaða
land, Afganistan, vikum saman.
Mótspyrna brotin á bak aftur í
helstu borgum og samvinnuþýðri
ríkisstjórn komið á laggirnar. Það
reyndist auðveldara að heyja stríðið
en eiga við eftirleikinn.
Samkvæmt hinum nýju formúlum
Bandaríkjamanna höfðu þeir
forgöngu um stríðið, sáu að mestu
um sprengingarnar og ræstu síðan
Nató út til að að hreinsa upp eftir
sig. Nú brjótast Nató-ríkin um á hæl
og hnakka, fórna lífi hermanna
sinna í meira og minna tilgangs-
lausri baráttu, ungt fólk fellur nær
daglega sem óvelkomnir gestir í
framandi landi. 420 Bandaríkja-
menn, 68 Bretar, 66 Kanadamenn,
25 Þjóðverjar, 21 Spánverji o.s.frv.
eru fallnir frá því stjórn talibana
var komið frá 2001. Og það sem
verra er: Mannfall óbreyttra
borgara sökum aðgerða Nató-
herjanna er stórfellt. Deilt er um
hversu mörg þúsund eða jafnvel
tugir þúsunda óbreyttra borgara
hafi fallið frá því átökin hófust en
hafið er yfir vafa að í ýmsum
aðgerðanna hafa allt eins margir
eða fleiri óbreyttir borgarar fallið
en raunverulegir liðsmenn talibana
eða annarra andófsafla gegn hinni
erlendu hersetu. Undangengið eitt
og hálft ár er talið að 6.500 manns
a.m.k. hafi fallið og ekki er fjarri
lagi að álykta að fullur helmingur
hafi verið óbreyttir borgarar.
Þetta stríð eru Vesturlönd að heyja
meira og minna í óþökk og í
andstöðu við íbúa viðkomandi
svæða og ráðandi öfl þar. Yfirleitt
hefur sýnt sig að slík barátta er
vonlaus. Sjálfum erkifjendunum,
talibönum, vex fiskur um hrygg og
ópíumframleiðsla í skjóli uppreisn-
ar- og stríðsherra og héraðshöfð-
ingja hefur náð fyrri hæðum og
rúmlega það.
Þó svo eigi að heita að ríkisstjórn
Karzai ráði Kabúl, nærliggjandi
svæðum og að einhverju leyti
ferðinni í stærstu borgum er þó
enginn afgangur af því. Þegar út í
héröðin kemur og einkum
landamærasvæðin milli Afganistans
og Pakistans er hið gagnstæða uppi
á teningnum. Flótti virðist vera við
það að bresta á í Nató-liðinu og
þverrandi stuðningur heima fyrir
við áframhaldandi þátttöku í aðgerð-
unum verður æ meira áberandi í
umræðum um málið, t.d. í nágranna-
löndunum Noregi og Danmörku.
Ófarirnar í Afganistan eru stærsta
og alvarlegasta dæmið um afleiðing-
ar hinnar nýju stefnu þegar Nató var
breytt úr svæðisbundnu varnar-
bandalagi í alheimshernaðarbanda-
lag og aðila sem skyldi láta til sín
taka í fjarlægum heimsálfum, skv.
forskrift Bandaríkjamanna, hinnar
árásargjörnu aðferðafræði,
hugmyndanna um fyrirbyggjandi
styrjaldir og allt það. Er þetta nýja
Nató virkilega sá félagsskapur sem
við eigum heima í í ljósi atburðanna í
Írak, Afganistan og víðar? Væri ekki
hyggilegast fyrir okkur að staldra
við og byrja á því, þó ekki væri
annað, að kalla alla Íslendinga heim
frá Afganistan, a.m.k. alla þá sem
eru þar á forsendum eða í tengslum
við Nató? Af nógu er að taka á
vettvangi borgaralegrar, friðsam-
legrar þróunarsamvinnu og
hjálparstarfs, bæði þar og annars
staðar, þó svo við látum öðrum eftir
að standa í slíku á hernaðarforsend-
um. Minna má á, í þessu sambandi,
þær breytingar sem Alþingi
sameinaðist um að gera á frumvarpi
til laga um íslensku friðargæsluna.
Þar var tekinn af allur vafi um að sú
starfsemi skuli skilgreind sem
borgaraleg og vera á slíkum
forsendum.
Höfundur er formaður Vinstri
grænna og situr í utanríkismála-
nefnd.
Tilvalið í ferðalagið
Án viðbætts salts!Án viðbætts sykurs!
Kjarngóð næring í þægilegum umbúðum barnamatur.is
L
ítið hefur farið fyrir umfjöllun og umræðum um skoð-
anakönnun sem nýlega var birt um stuðning og andstöðu
við aflamarkskerfið í fiskveiðum. Niðurstaðan er mjög
afgerandi: Yfirgnæfandi meirihluti er óánægður með
kerfið en aðeins fimmtán af hundraði lýsa ánægju.
Það sem meira er: Skoðanakannanir um þetta efni hafa frá
upphafi vega verið á þennan veg. Rökrétt er í því ljósi að spyrja
hvers vegna þetta almenna viðhorf hefur aldrei endurspeglast í
ákvörðunum Alþingis. Furðu gegnir að menn hafa ekki svo heitið
geti leitað svara við þessari spurningu í þann aldarfjórðung sem
þetta markaðskerfi við fiskveiðistjórnun hefur verið að mótast.
Á þessum tíma hafa allir flokkar átt aðild að ríkisstjórn.
Sennilega hefur aldrei verið óþvingaður meirihluti fyrir málinu
á Alþingi. Meirihluti stjórnarmeirihluta á hverjum tíma hefur
borið þessa ábyrgð. Með öðrum orðum: Stærsti minnihlutinn
meðal þjóðarinnar og á Alþingi hefur ráðið för.
Þetta þýðingarmikla mál hefur verið helsta hitaefni stjórn-
málaumræðunnar og helsta kosningamál í öllum kosningum þar
til í vor sem leið. Hvernig má vera að stærsti minnihluti þjóðar
og löggjafarsamkomu geti haft svo afgerandi áhrif á mál sem
þannig er vaxið? Virkar lýðræðið ekki?
Svarið við þeirri spurningu er í sjálfu sér afar einfalt. Á öllum
þessum tíma hefur engum tekist að safna liði að baki öðrum
kosti er hefði jafnmikið eða meira fylgi en aflamarkskerfið hvað
þá meirihluta. Þessi kalda staðreynd segir um leið alla sögu um
styrk röksemdafærslunnar fyrir óánægjunni.
Gott dæmi um þennan pólitíska veruleika eru yfirlýsingar
tveggja úr hópi áhrifamestu stjórnmálamanna landsins, forseta
Alþingis og formanns borgarráðs. Báðir fengu þjóðarlof snemma
sumars fyrir afdráttarlausa gagnrýni á aflamarkskerfið. Hún
var almennt talin bera vott um víðsýni og pólitískan styrk.
Hvorugur þessara virtu stjórnmálamanna hefur á hinn veg-
inn látið sér til hugar koma að lyfta litla fingri til að knýja á um
breytingar þar sem þeir sitja og hafa áhrif og völd. Ástæðan er
einföld. Báðir vita að um leið og þeir útfæra tillögur um annan
kost lenda þeir í litlum minnihluta og kalla yfir sig óánægju
þorra þjóðarinnar. Stjórnmál eru list.
Þegar Alþýðuflokkurinn var smáflokkur hafði hann forystu
um gagnrýni á fiskveiðistjórnunarkerfið. Eigi að síður minnkaði
kjörfylgið og hann er ekki lengur til. Eftir að Samfylkingin varð
stór flokkur lýsti hún yfir stuðningi við stöðugleika í sjávar-
útvegsmálum og á nú aðild að ríkisstjórn á þeirri forsendu.
Þegar Framsóknarflokkurinn var stór flokkur hafði hann for-
ystu um það markaðskerfi við fiskveiðistjórnun sem er við lýði.
Nú er hann orðinn að litlum flokki. Í samræmi við þá breyttu
stöðu byrjaði hann fyrir síðustu kosningar að skírskota til
óánægjunnar með aflamarkskerfið. Samt sem áður heldur fylgið
áfram að minnka jafnvel eftir að í stjórnarandstöðu er komið.
Sama skoðanakönnun og sýnir yfirgnæfandi óánægju með
aflamarkskerfið geymir þá þverstæðukenndu niðurstöðu að
aðeins fjórðungur vill afnema það og enginn einn annar kostur
hefur meira fylgi.
Ályktunin sem af þessu má draga er sú að umræður um þetta
mikilvæga viðfangsefni í íslenskum stjórnmálum mættu í ríkari
mæli en verið hefur byggja á köldum staðreyndum og í minna
mæli á heitum tilfinningum.
Minnihlutaráð
Nató-fenið í Afganistan
Undanfarin 200 ár eða svo hefur maðurinn með athöfnum sínum raskað kolefnishring-
rás jarðar. Þessi röskun, sem felur í sér upp-
söfnun koldíoxíðs í andrúmsloftinu, veldur örri
hlýnun jarðar og umtalverðum breytingum á
lífsskilyrðum. Afleiðingar geta í versta falli
orðið skelfilegar fyrir afkomendur okkar.
Það eru fyrst og fremst tvær ástæður fyrir þessari
alvarlegu þróun. Annars vegar, og það er meginástæðan,
brennsla á kolefniseldsneyti eins og olíu, kolum og
jarðgasi. Hins vegar mikil gróður- og jarðvegseyðing.
Nýleg úttekt bendir til að um 20% af árlegri losun kolefnis
af mannavöldum sé vegna gróður- og jarðvegseyðingar.
Allur gróður bindur kolefni. Það gerir jarðvegur einnig.
Þess vegna var þannig gengið frá málum í hinu margum-
talaða Kyoto-samkomulagi, sem setur samfélagi þjóðanna
reglur um losun gróðurhúsalofttegunda, að aðgerðir til að
auka bindingu kolefnis í jarðvegi og gróðri megi tilgreina
í losunarbókhaldi einstakra ríkja. Möguleikar til að auka
bindingu í gróðri og jarðvegi hafa náttúrulegar takmark-
anir. Því getur binding alls ekki komið í stað þess að
takmarka eða draga úr losun koltvíoxíðs eða annarra
gróðurhúsalofttegunda. En það gagnast í þeirri nauðsyn-
legu viðleitni að draga úr röskun kolefnishringrásar jarð-
ar að innleiða hvetjandi aðgerðir til að binda kolefni í
gróðri og jarðvegi. Í alþjóðasamþykktum um þetta mál er
tilgreint að aðgerðir til að binda kolefni skuli vera sam-
ræmanlegar við önnur markmið í umhverfismálum svo
sem að varðveita líffræðilega fjölbreytni.
Kolviður (www.kolvidur.is) er sjóður sem Landvernd
og Skógræktarfélag Íslands hafa stofnað í þeim tilgangi
að gefa almenningi og fyrirtækjum tækifæri til að taka
virkan þátt í að fjármagna framtak til að bæta jafnvægið
í kolefnisbúskap jarðar. Starfsemi sjóðsins
lýtur ströngum reglum um náttúruvernd og
bókhald, bæði fjárhagslegt sem og bókhald um
raunverulegan árangur. Tiltekið landsvæði
hefur verið valið sem fyrsta ræktunarsvæðið
og öflug fyrirtæki lagt málinu lið til að koma
verkefninu af stað. Sjóðurinn nýtur velvildar
stjórnvalda og sá árangur sem næst í bindingu
verður eflaust tilgreindur í losunarbókhaldi
Íslands þegar fram líða stundir.
Stjórnir Landverndar og Skógræktarfélagsins vita að
binding kolefnis í gróðri og jarðvegi kemur ekki í stað
annarra mikilvægra aðgerða eins og að bæta orkunýtni,
draga úr sóun og innleiða nýja tækni og mengunarfría
orku.
Landvernd hefur unnið víðtæka úttekt á losun
gróðurhúsalofttegunda á Íslandi. Í henni var binding
kolefnis í jarðvegi og gróðri tilgreind sem ein af mörgum
aðgerðum sem grípa má til til að koma í veg fyrir
hættulega röskun á loftslagi jarðar. Samtökin hafa því
ákveðið að taka virkan þátt í þessu starfi með því að
byggja upp sjóðinn Kolvið til að fjármagna ræktunarstarf
og bindingu kolefnis. Takist vel til getur verkefnið skilað
margþættum árangri; aukið bindingu kolefnis, bætt
landkosti og stuðlað að umræðu og vitundarvakningu um
vanda og lausnir vegna vaxandi gróðurhúsaáhrifa. Kol-
viður gefur ekki út „aflátsbréf“ til einstaklinga og fyrir-
tækja frá þeirri ábyrgð að gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að draga úr þeim mikla vanda sem jarðarbúar
standa frammi fyrir vegna losunar gróðurhúsalofttegunda.
Viðfangsefnið kallar á fjölþættar aðgerðir sem stjórn-
völd, fyrirtæki og einstaklingar geta og ber að grípa til
að draga úr þeim vanda sem blasir við komandi
kynslóðum. Um þær má lesa á heimasíðu Landverndar.
Höfundur er auðlindahagfræðingur og situr í
fagráði Kolviðar og Landverndar.
Binding til bóta