Fréttablaðið - 11.08.2007, Qupperneq 16

greinar@frettabladid.is
Fyrir nokkru ruddust bankarnir inn á fast-eignamarkaðinn með miklum látum og
buðu allt að því 100% íbúðalán og endurfjár-
mögnun á eldri lánum. Samhliða sífellt hækk-
andi húsnæðisverði í Reykjavík má ætla að
ýmsir hafi spennt bogann ansi hátt.
Í fréttum RÚV nýlega kom fram að sífellt
fleiri leita nú til ráðgjafastofu um fjármál
heimilanna vegna erfiðleika við að greiða af húsnæð-
islánum. Samkvæmt viðtali við starfsmann stofunn-
ar hafa margir jafnvel aldrei getað greitt af
húsnæðislánum og eiga einnig í miklum erfiðleikum
með að greiða af yfirdráttarlánum. Og hvað með þá
sem ná að halda í horfinu, en verða svo fyrir því að
missa vinnuna eða veikjast? Hvað gera bankarnir
þá?
Íbúðalánasjóður býður fólki sem lendir í greiðslu-
erfiðleikum vegna veikinda eða atvinnumissis upp á
samninga, skuldbreytingu vanskila, frestun á
greiðslum og lengingu lána. Ekkert svona er til
staðar formlega hjá bönkunum, allavega ekki þeim
íslensku. Í Frakklandi bjóða nánast allir bankar
viðskiptavinum sínum upp á aðstoð ef þeir lenda í
greiðsluerfiðleikum. Ef viðkomandi verður fyrir
áfalli á borð við að missa vinnuna eða maki
deyr þá eru bankar skyldugir skv. lögum að
aðstoða.
Ef staðan er mjög slæm og hætta er á
gjaldþroti þá er hægt að leita aðstoðar hjá
Commission départementale de surendett-
ement hjá Seðlabanka Frakklands og þeir
semja við kröfuhafa fyrir þína hönd. Ef
ekki nást samningar, sjá þeir um málshöfð-
un til að frysta greiðslur eða stoppa
kröfuhafa frá því að eignast íbúðarhúsnæði
skuldarans. Á móti geta þeir gert þá kröfu
að húsnæðið sé selt til að greiða skuldir, en aðeins ef
tryggt er að skuldarinn geti fundið annað hentugra
íbúðarhúsnæði. En hér er ekkert svona til staðar.
Það er ekkert til staðar til að vernda skuldara fyrir
bönkum. Löggjafinn virðist hafa haft fyrst og fremst
áhyggjur af hinum stórhættulegu skuldurum og
hefur m.a. tryggt að bankar fá hverja einustu krónu
til baka á núvirði með verðtryggingunni auk hæstu
mögulegu bankavaxta. Stefnan hefur því verið belti
og axlabönd fyrir bankana, á meðan almenningur er
skilinn eftir með buxurnar á hælunum. Svo segjumst
við ekki skilja neitt í því hvernig bankarnir fara að
því að hagnast um milljarð á viku eða meira.
Varaþingmaður Framsóknarflokksins
í Suðurkjördæmi.
Bera bankarnir enga ábyrgð?
Það hittist svo illa á að í dag koma borgarfulltrúar saman í Árbæ og fagna hálfrar aldar afmæli safnsins. Aðeins fáum dögum eftir að borgarráð afgreiddi niðurrifsheimild fyrir
neðstu húsin við Laugaveg. Framundan er harður slagur við
Torfusamtökin og áhugamenn um vernd eldri húsa við Laugaveg.
Á sama tíma huga menn að endurbyggingu eldri húsa í Grindavík,
í Borgarnesi, og opna hús á ný uppgerð eins og á Ísafirði þar sem
Edinborgarhúsið verður um langa framtíð bæjarprýði.
Sveitarstjórnir, eins og sú í Reykjavík, reynast hafa afar veika
stefnu í húsafriðun. Borgarstjórn Reykjavíkur er tvöföld, jafnvel
margföld í roðinu þegar kemur að friðun og vernd húsa. Hún
tók einarða afstöðu um vernd Alliance-hússins við Ánanaust,
bjargaðist raunar fyrir horn í því máli. Afstaða borgarstjórans til
uppbyggingar húsanna á horni Austurstrætis var líka klár en svo
runnu tvær grímur á menn.
Og víðar geta forkólfar í sveitarstjórnum ekki gert upp hug sinn.
Á að rusla burt gamalli byggð í kjörnum þorpa og bæja, láta undan
verktakavaldinu eða standa vörð um þá litlu byggð sem enn setur
svip á þessi samfélög, þessa kunnuglegu mynd sem við seljum
erlendis sem hina saklausu og hreinu ásýnd borgar okkar og bæja?
Sveitarstjórnir hafa ekki styrk til að gera betur í húsaverndun
en raun síðustu ára hefur sannað. Því verður að styrkja lagaramma
friðunar. Lög um húsafriðun eru barn síns tíma. Hús sem enn
standa og voru byggð eftir 1918 hafa elst. Ljóst er að byggingar
frá þriðja, fjórða, jafnvel fimmta og sjötta áratug síðustu aldar
eru einstakar margar.
Á hinn bóginn gerir allur almenningur sér grein fyrir að öllum
húsum, gömlum og nýjum, verður að finna hlutverk, bæði Alli-
ance-húsinu og Perlunni svo nefnt sé nýlegt hús sem gaman væri
að nýttist betur. Fráleitt er að opinberir sjóðir standi fyrir kostn-
aðarsömum rekstri húseigna sem lítið nýtast. Höfði nýttist ugg-
laust betur sem friðað hús innra og ytra í einkaeign en sem sam-
komuhús fyrir stopult veisluhald borgarstjórnar Reykjavíkur. Er
ekki nóg af öðrum sölum til leigu í bænum?
Á sama máta er fráleitt að sú menningarfjandsamlega stefna
gagnvart eldri húseignum verði ofan á. Þær látnar drabbast niður.
Það þarf að herða friðunarkröfu um eldri hús á landinu. Jafnframt
þarf að skapa félagsskap um slíkar eignir eðlilegt skattaumhverfi.
Fyrirtækjum í landinu er jú allt viðhald frádráttarbært en heimil-
unum ekki, jafnvel þó sú ráðstöfun opni glugga fyrir svarta starf-
semi.
Raunin er nefnilega sú að gott viðhald og vernd eldri byggðar er
góður bisness, sterk eldri byggð er sjálfstyrkingarnámskeið fyrir
nútímafólk með veikar rætur, hún er aðdráttarafl fyrir gesti, hún
er djásn samfélagsins, því dýrmætari sem heildarsvipur hennar,
jafnvel sundurgerðin, er sterkari. Þetta fatta þeir á Laugaveginum
þegar búið verður að rífa hann. En þá verður það of seint.
Hálfrar aldar af-
mæli Árbæjarsafns
Allt þar til um 1800 var Austur-Asía ríkasti hluti veraldar.
Heimsvaldaskeið Evrópu og síðar
Norður-Ameríku er tiltölulega
nýtilkomið heimssögulegt
fyrirbæri og verður kannski
seinna skilgreint sem hliðarspor.
Allt frá endalokum nýlendutímans
um 1950 hafa ríki Austur-Asíu
verið í hraðri sókn og gæti það að
lokum leitt til þess að þau endur-
heimti fyrri stöðu.
Sagnaritun um nýlendutímann
einkennast oft af þeirri ósögðu
forsendu að forskot Evrópuþjóða
hafi komið til vegna einhvers innri
styrkleika sem ekki hafi verið
fyrir hendi í öðrum samfélögum.
Ekki er víst að sú ályktun hefði
blasað við um 1800. Á 16.-18. öld
voru ýmis samfélög á stigi
foriðnvæðingar sem einkenndist af
fólksfjölgun og aukinni handverks-
gerð í sveitum. Þessi þróun átti sér
stað víða í Vestur-Evrópu en einnig
í Austur-Asíu, t.d. í Kína og Japan.
Ástæðan fyrir því að iðnbylting-
in varð í Bretlandi en ekki
einhvers staðar annars staðar er
sú að náttúrulegar aðstæður voru
hagstæðar einmitt þar. Til voru
miklar kolabirgðir sem hægt var
að nota til að knýja hinar nýupp-
götvuðu gufuvélar. Þessi nálægð
öflugs markaðar við auðugar
kolanámur var hvergi annars
staðar fyrir hendi í þróuðum
samfélögum.
Evrópumenn nutu einnig góðs af
því að þeir réðu yfir nýlendum í
Ameríku. Forsaga málsins er
óhugnanleg því að undanfarnar
aldir höfðu einkennst af útrýmingu
frumbyggja Ameríku, þjófnaði á
landi þeirra og þríhyrningsversl-
uninni illræmdu, þar sem gríðar-
legur fjöldi fólks var fluttur
nauðugur frá Afríku til Ameríku.
Afleiðingin var sú að á 19. öld gátu
iðnríki flutt inn ódýr hráefni og
landbúnaðarvörur frá Ameríku.
Þar var nægt framboð af landi og
ódýru eða beinlínis þrælkuðu
vinnuafli.
Iðnríki nútímans hafa upp til hópa
vélvæðst í skjóli tollverndar. Á
fyrri hluta 19. aldar voru innflutn-
ingstollar í Bretlandi 40% eða
hærri en í nokkru öðru Evrópu-
landi. Innflutningstollar í Bret-
landi fóru verulega hækkandi upp
úr 1790 samhliða örri iðnvæðingu.
Þá voru t.d. háir tollar á járnvörur
frá Indlandi sem voru á þessum
tíma betri en breskar járnvörur.
Þar að auki fengu útflutningsfyrir-
tæki skattfríðindi og tollaafslátt á
hráefni til iðnframleiðslu. Breskur
iðnaður var þannig byggður upp
undir handleiðslu ríkisins.
Bandaríkin eru enn þá skýrara
dæmi um iðnvæðingu undir
strangri tollvernd. Tollar voru
megintekjulind Bandaríkjastjórn-
ar til 1911 en hlutverk þeirra var
einnig að vernda innlenda
framleiðslu. Þannig var innlendur
vefnaðariðnaður verndaður frá
1816. Árið 1817 var erlendum
skipafyrirtækjum bannað að
stunda strandsiglingar í Banda-
ríkjunum. Auður „járnbrauta-
barónanna“ svokölluðu var að
verulegu leyti kominn til vegna
opinbers stuðnings, t.d. voru stór
landflæmi í ríkiseigu gefin
járnbrautafyrirtækjum. Aukin
iðnvæðing kallaði svo á enn
harðari verndarstefnu. Á árunum
1890-1913 voru verndartollar í
Bandaríkjunum á bilinu 38-57%.
Háir verndartollar í iðnríkjum
heyra nú sögunni til – næstum því.
Þeir voru ekki afnumdir af
hugsjónaástæðum. Ástæðan fyrir
afnámi þeirra var fyrst og fremst
sú að þeir höfðu gegnt hlutverki
sínu og gert innlendum framleið-
endum kleift að byggja sig upp og
verða samkeppnishæfir. Iðnríki
heims hafa meira eða minna byggt
upp auð sinn og forystu í sam-
keppni með þessum hætti. Þess
vegna snúast alþjóðasamningar
um fríverslun einkum um iðnað
því að þar hafa öflug og auðug ríki
náð forskoti og vilja þar af leiðandi
frjálsa samkeppni á því sviði.
Hægar gengur t.d. að afnema tolla
á landbúnaðarvörum enda ekkert
sérstakt hagsmunamál þeirra ríkja
sem stjórna alþjóðastofnunum að
vinna að niðurfellingu þeirra.
En við erum aftur á leiðinni í
sama far og 1800 og ekki er víst að
leikreglur fríverslunar haldi
áfram að vera Vesturlöndum í hag.
Undanfarin ár hefur Evrópusam-
bandið sett kvóta til að koma í veg
fyrir að innflutningur á ódýrum
vörum frá Kína aukist jafn hratt
og hann hefur gert undanfarin ár. Í
Bandaríkjunum aukast kröfur um
að „bandarísk störf“ séu vernduð
og æ fleiri stjórnmálamenn taka
þær upp. Og þar sem Bandaríkin
og Evrópusambandið stjórna
alþjóðlegum viðskiptastofnunum
er trúlegt að tónninn fari fljótlega
að breytast þar.
Vinsæl réttlæting fyrir brott-
hvarfi frá fríverslun er tilvísun í
„öryggishagsmuni“, sem þarf svo
ekki að skilgreina sérstaklega.
Þannig var kippt í pólitíska spotta í
fyrra þegar auðkýfingar frá
Sameinuðu arabísku furstadæmun-
um buðu í rekstur hafna í Banda-
ríkjunum.
Fríverslun hefur aldrei verið
forgangsatriði stórvelda þegar
aðrir hagsmunir eru í húfi.
Asía snýr aftur