Fréttablaðið - 02.09.2007, Síða 10

greinar@frettabladid.is
Fyrir helgi voru birtar tölur um að árleg útgjöld til mennta-
mála hafa aukist um 15 milljarða
króna á síðustu níu árum, með
tilliti til verðlagsbreytinga. Það
jafngildir tæplega 70% aukningu.
Í krónum talið hafa útgjöldin
aukist mest á háskólastigi eða um
9,2 milljarða króna, sem jafngildir
95% aukningu. Þau fara úr 9,6
milljörðum kr. árið 1998 í 18,8
milljarða í ár.
Síðasta áratuginn hefur fjöldi
háskólanema hér á landi meira en
tvöfaldast. Einnig hefur náms-
framboð á háskólastigi margfald-
ast, ekki síst framhaldsnám.
Sumarið 2006 voru ný rammalög
um háskóla samþykkt frá Alþingi.
Í þeim lögum var brugðist við
þessari þróun og áhersla lögð á
gæði íslensks háskólastarfs.
Gæðamál verða mikilvægasta
verkefni háskólakerfisins á næstu
árum. Forsenda framfara hér á
landi á næstu áratugum er að
menntun og rannsóknir séu í
hæsta gæðaflokki og standist
fyllilega allan samanburð.
Ný háskólalög leggja grunn að
gæðakerfi sem meðal annars felur
í sér viðurkenningu menntamála-
ráðherra á háskólum, viðmið um
æðri menntun og prófgráður og
eftirlit með gæðum kennslu og
rannsókna.
Ég hef í þessu ferli öllu lagt
áherslu á að gera þyrfti ítarlegri
kröfur til íslenskra háskóla frá því
sem áður var. Því var ákveðið að
allir háskólar, burtséð frá
rekstrarformi eða stærð, þyrftu
að sækja um viðurkenningu til
stjórnvalda á þeim fræðasviðum
sem þeir hygðust starfa á. Slík við-
urkenning felur í sér að mennta-
málaráðuneyti vottar að viðkom-
andi háskóli uppfylli þær kröfur
sem ráðuneytið gerir til hans á
grundvelli laga um háskóla.
Í samvinnu háskóla og mennta-
málaráðuneytis hafa einnig verið
þróuð viðmið um æðri menntun og
prófgráður. Þar eru skilgreind þau
atriði sem nemendur skulu hafa
tileinkað sér þegar prófgráða er
veitt. Þau byggja á viðmiðum sem
gefin voru út í tengslum við
Bologna-ferlið og gerir íslenskum
háskólum kleift að laga sig enn
frekar að sameiginlegu evrópsku
háskólasvæði.
Til að háskólar öðlist viðurkenn-
ingu þurfa þeir að hafa lagað nám
sitt að viðmiðunum og birta yfirlit
yfir afrakstur þess náms sem
prófgráður þeirra veita. Viður-
kenning háskóla tengir saman
viðmið um æðri menntun og
prófgráður og eftirlit með gæðum
kennslu á skilvirkan máta.
Eftirlit með gæðum kennslu og
rannsókna verður tvíþætt. Ytra
eftirlit með kennslu og rannsókn-
um skal beinast að því að ganga
úr skugga um hvort forsendur
viðurkenningar séu enn til staðar.
Hins vegar verður það leiðbein-
andi fyrir skólana um hvernig
megi bæta kennslu og rannsóknir.
Menntamálaráðuneyti hefur
unnið að skipulagi viðurkenning-
arferlisins. Rík áhersla er lögð á
að tryggja trúverðugleika
ferlisins og á að uppfylla alþjóð-
lega gæðastaðla. Viðurkenningar
háskóla miðast við fræðasvið og
undirflokka þeirra út frá Fras-
cati-staðli OECD. Fræðasviðin
eru náttúruvísindi, hugvísindi,
verk- og tæknivísindi, heilsuvís-
indi, bú- og auðlindavísindi og
félagsvísindi. Þá verða listir
flokkaðar sem sérstakt fræða-
svið.
Í fyrstu lotu voru tekin fyrir
fræðasviðin náttúruvísindi,
hugvísindi og verk- og tæknivís-
indi ásamt listum. Skipaðar voru
sjö nefndir erlendra sérfræðinga
og leitast eftir að fá til verksins
færustu einstaklinga sem völ er
á. Gerðar voru kröfur um að
viðkomandi sérfræðingar hefðu
reynslu af viðurkenningum og
gæðastarfi á háskólastigi ásamt
viðtækri reynslu af stjórnun
háskólastofnana ásamt prófesors-
hæfi innan fræðasviðs. Vel gekk
að fá reynda háskólamenn til að
taka að sér þetta verk en þeir
komu frá Bandaríkjunum,
Bretlandi, Þýskalandi, Írlandi,
Finnlandi, Svíþjóð og Danmörku.
Afraksturinn liggur nú fyrir og
öðlast háskólar fyrstu viðurkenn-
ingarnar á fyrrnefndum fræða-
sviðum við athöfn í Listasafni
Íslands á morgun. Með viður-
kenningunni hljóta háskólarnir
aukið frelsi til að þróa og styrkja
starfsemi sína á þeim fræðasvið-
um og undirflokkum þeirra sem
viðurkenningin nær til, meðal
annars frelsi til að móta nýjar
námsleiðir á bakkalár- og
meistarastigi.
Þá verða jafnframt gerðar
opinberar niðurstöður sérfræð-
inganefndanna og viðbrögð
háskólanna við þeim. Í þeim
kemur fram athyglisverð innsýn í
starf íslensku háskólanna. Þær
staðfesta hversu sterkt þeir
háskólar sem teknir voru til
umfjöllunar standa sem kennslu-
og rannsóknastofnanir. Viður-
kenning er hins vegar einungis
fyrsta skrefið í því gæðastarfi
sem framundan er.
Höfundur er menntamálaráð-
herra.
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
Kaflaskil í gæðamálum
Vextir á Íslandi eru háir, allt of háir. Það að eiga þak yfir höfuðið er mannrétt-
indamál, ein af grunnþörfum okkar allra.
Stjórnvöldum ber því að stuðla að því að
fjármagnskostnaður til þessara grunnþarfa
sé sem lægstur.
Sú fjármálastofnun sem veitir bestu kjör
til húsnæðiskaupa er Íbúðalánasjóður. Allir
landsmenn, hvar sem þeir búa, njóta jafnræðis
þegar kemur að lánum Íbúðalánasjóðs. Sjóðurinn er
rekinn án arðsemissjónarmiða, á einungis að standa
undir sínum rekstri og því nýtur almenningur þess
sem eigendur fjármálastofnana hefðu annars gert til
þeirra viðskipta. Kannanir sýna að yfir 90%
landsmanna vilja áfram sjá sterkan Íbúðalánasjóð.
Sjóðurinn hefur kappkostað að þjónusta viðskipta-
vini sína af metnaði og ólíku er saman að jafna þegar
horft er til Íbúðalánasjóðs og gömlu Húsnæðismála-
stofnunarinnar.
Íbúðalánasjóður hefur verið þróaður undir forystu
Framsóknarflokksins allt frá 1999. Sjóðurinn hefur
tekið breytingum á tímabilinu í takt við þróun á
húsnæðis- og skuldabréfamarkaði. Váleg
tíðindi heyrast nú, eftir að ný ríkisstjórn tók
við völdum, að húsnæðiskerfinu verði
gjörbylt. Heyrst hefur að Íbúðalánasjóður
eigi einungis að sinna þeim hópum sem eiga
undir högg að sækja, lágtekjufólki og
kaupendum á óvirkum markaðssvæðum á
landsbyggðinni. Bankarnir eiga síðan að
fleyta rjómann.
Samkeppni á húsnæðislánamarkaði í dag
virðist af skornum skammti. Sú einkavæð-
ing sem hefur átt sér stað, og skilað miklum
árangri á mörgum sviðum, hefur ekki skilað sér til
húsnæðiskaupenda hér á landi. Jóhanna Sigurðar-
dóttir, félagsmálaráðherra, virðist hafa látið eftir
frjálshyggjudeild íhaldsins um framtíð Íbúðalána-
sjóðs og breytingar eru í nánd. Ef það verður að
veruleika breytist Íbúðalánasjóður í bákn í ríkis-
rekstrinum. Félagslegt bákn sem mun þurfa
milljarða á ári hverju til að standa undir rekstri
sínum. Gegn því munum við framsóknarmenn
berjast með hetjulegri dáð á næstu misserum, því
það eru hagsmunir fólksins að áfram verði rekinn
öflugur Íbúðalánasjóður. Öllum almenningi til heilla.
Höfundur er þingmaður Framsóknarflokksins.
Íbúðalánasjóður fólksins
F
á orð koma oftar fyrir í umræðu um opinber málefni nú
um stundir en eftirlit. Að því leyti er það tískuorð og að
sama skapi áhrifaríkt pólitískt lausnarorð. En hvað sem
öðru líður er eftirlit fylgifiskur nýrra tíma.
Kjarni málsins er sá að stöðugt flóknara og sérhæfð-
ara samfélag, margslungnari stjórnsýsla og fjölbreyttari þjónusta,
hvort heldur hún er opinber eða á einkamarkaði, kallar á að litið sé
eftir hlutum í ríkari mæli en áður. Árangur í stjórnsýslu er mældur
með eftirliti af ýmsu tagi. Öryggi borgaranna er einnig reynt að
tryggja með eftirliti.
Hitt er sérstakt skoðunarefni hvaða eftirlitsniðurstöður fanga
helst athygli manna og kveikja umræður. Upp á síðkastið hafa eft-
irlitsniðurstöður um breytingar á ferju fyrir Grímseyinga verið
eins konar umræða umræðunnar í þjóðfélaginu. Full ástæða er til
að taka á þeim brotalömum í ákvarðanaferli sem það eftirlit leiddi
í ljós.
Að baki búa hagsmunir íbúa í Grímsey. Flestir eru á einu máli um
að þeim þurfi að sinna með sóma. Svo eru aðrar eftirlitsniðurstöður
sem ná varla eyrum fólks og þar af leiðandi ekki athygli stjórnmála-
manna þó að mun víðtækari hagsmunir séu í húfi.
Á undanförnum árum hafa erlendar samanburðarkannanir sýnt
margar jákvæðar hliðar á íslensku skólastarfi. En þær hafa einnig
varpað ljósi á að árangur skólastarfs er ekki endilega í samræmi
við þá fjármuni sem til þeirra mála er varið. Slíkar niðurstöður hafa
ekki valdið neinum pólitískum jarðhræringum í líkingu við Gríms-
eyjarferjufárið.
Þær hafa heldur ekki kallað fram sterka pólitíska umræðu um
leiðir til þess að bæta uppskeru skólastarfsins. Þó að skólamál séu
mikilvægasta viðfangsefni stjórnmálanna á nýrri öld er engu líkara
en endurbætur á skólastarfi séu einhvers konar skuggaviðfangs-
efni þegar ferjubætur eru annars vegar.
Á dögunum kynntu borgaryfirvöld í Reykjavík nýjar aðferðir
sem menntasvið borgarinnar hyggst beita til þess að ná meiri vexti
úr frjóum jarðvegi skólastarfs á hennar vegum. Ætlunin sýnist vera
sú að meta gæði skólastarfsins og greina með markvissum hætti
hvernig menntastefnunni er framfylgt.
Ef vel tekst til getur eftirfylgni af þessu tagi styrkt innviði skóla-
starfsins og umfram allt skilað betri og hæfari nemendum til fram-
haldsnáms. Hvernig sem á þetta verkefni er litið ber það vott um
pólitísk viðbrögð til þess að gera gott betra. Markmiðið er augljós-
lega að hver króna frá skattborgurunum skili sér í betri menntun.
Á næturlífsómenningunni í miðborg Reykjavíkur eru fleiri en ein
hlið og hún á sér ýmsar orsakir. Ein þeirra snýst um uppeldi, aga og
menntun. Bætt skólastarf verður að vísu ekki þáttur í skyndilausn
þess konar vanda sem þar er um rætt. En skilningur þeirra sem
ábyrgð bera á mikilvægi þess að gera markvissari kröfur um árang-
ur í skólastarfi er liður í ræktun framtíðarsamfélags með siðaðra og
mennningarlegra yfirbragði en á stundum má nú sjá í miðborginni.
Verkferlar í skólum eiga að skila því sem vænta má í gæðum og
árangri. Satt best að segja er meira virði að skattpeningarnir skili
því sem með réttu má ætlast til í skólum en ferjum. Stjórnmála-
menn mega því gjarnan gefa þessu viðfangsefni meiri gaum og
tíma. Frumkvæði borgaryfirvalda er þar gagnlegt framlag og vert
eftirtektar.
Skólar og ferjur