Tíminn - 08.03.1981, Blaðsíða 7

Sunnudagur 8. mars, 1981.
7
Jón Sigurðsson:
Skáldskapurinn er undirstaða
þjóðlegrar framtíðar
Afhending bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs er ætið
mikilsverður menningarvið-
burður, og eðlilega vekur hún
sérstaka athygli hér á landi
þegar islenskt skáld á i hlut.
Það hefur margt verið sagt og
skrifað um þessi verðlaun, og
mönnum hefur fundist ýmislegt
um þau. Rétt er að það er mis-
skilningur að með verðlaunun-
um sé dregið strik yfir þann
þjóðlega mismun, sem er á bók-
menntum einstakra þjóða
Norðurlandanna, enda ofmælt
að slikur ásetningur hafi legið
að baki þegar þessi verðlaun
voru upphaflega ákveðin.
A sama hátt verður að viður-
kenna hitt, að Norðurlandaþjóð-
imar hafa átt samleið i menn-
ingarlegum efnum um margra
álda skeið. Þannig munu Finnar
telja til miklu meiri menningar-
tengsla við Svia um.aldir heldur
en við þá frændur sina sem
austar búa og mæltir eru á
skyldar tungur finnskunni.
Þannig er það einnig ljóst að
enda þótt Islendingar reki til
skyidleika við Ira og Skota, þá
þróaðist islensk menning, og
bókmenntirnar ekki sist, i nán-
um tenglsum við framvinduna i
Norðvestur-Evrópu, eins og hún
kom fram i dönskum menntum.
Nefna mætti nær óendanlega
dæmi um þessa samfylgd, allt
frá stjórnarstofnunum og skóla-
starfi yfir i þá menningarlegu
undirstöðu sem felst i siðbót
Lúthers, en sem kunnugt er gaf
hún beinlinis tóninn i bókmennt-
um, ekki sist ljóðlistinni, og
hugarheimi menntamanna yfir-
leitt um aldir.
Sérstaklega
brýnt nú
Ef til vill er ekki réttmætt að
fjalla um bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs einvörðungu
frá sli'kum sjónarhóli menn-
ingarsögunnar. Það nægir alveg
til að skýra og árétta tilvist
þessara verðlauna að benda á
að stjórnmálamennirnir sem
ráða málum i ráðinu hafa fjár-
magn undir höndum til að
styðja, viðurkenna og útbreiða
skáldskap og listir á Norður-
löndum.
Þetta hlutverk er alveg sér-
staklega brýnt á okkar dögum
þegar menningarsvæði fyrri
tiða eru smám saman að hverfa
i eina óskilgreinanlega heild
sem að öllu leyti er undir áhrif-
um alþjóðlegra fjölmiðla. Allt
það sem við höfum kallað
„norræna menningu”, — hvað
þá „islenska menningu” — er i
hættu af þessari nútimafram-
vindu.
Nauðsynlegt
andóf
Og það er alls ekki blinduð
ihaldssemi að reyna að andæfa
þegar alþjóðleg fjölmiðlun og
framleiðsla til „menningar-
neyslu” gerist svo umsvifamikil
sem orðið er. Með þvi andófi er
ekki reynt að loka landamærum
eða takmarka frelsi fólksins til
að velja og hafna i þessum efn-
um, en það er staðreynd að ekki
veitir af að þeim sem höllum
fæti standa sé veittur sérstakur
stuðningur.
Þegar á allt er litið eru öll
Norðurlöndin sem heild ekki
fjölmennari en svo aö þau — öll
saman — eru sambærileg við
meðalfjölmennt þjóðriki annars
staðar. Til þess að ná að standa
að þvi leyti jafnfætis t.d. Bret-
um, Frökkum, Itölum eða Þjóð-
verjum verða allar norrænu
þjóðirnar að standa saman sem
ein heild.
Islensk
menningarhelgi
Annað mál er það að innan
þessarar norrænu heildar er i
mörg horn að lita, og segja má
að þar sé náttúrlega hver sjálf-
um sér næstur. Þar er það verk-
efni Islendinga sjálfra að halda
sinum hlut og standa vörð um
það sem okkur er helgast i
islenskri menningarhelgi.
Hér á árunum þegar kana-
sjónvarpið reið húsum á Islandi
var nokkuð rætt um fyrirbrigðið
„islensk menningarhelgi”. Þá
var þvi haldið fram að islensk
menningarhelgi sé ekki minna
um verð en islensk fiskveiði-
landhelgi. Þessi rök eru enn i
fuliu gildi, og að þeim þarf
stöðugt að huga, og enda þótt
sögulegar og menningarlegar
ástæður valdi þvi að minna ber i
milli okkar og annarra Norður-
landamanna en okkar og
Bandarikjamanna og með rök-
um verði talað um „sam-
má ekki fyrir nokkurn mun láta
islenska menningarhelgi liggja i
þagnargildi.
Styrkur og
viðurkenning
Þegar bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs eru veitt gefst
islenskum mönnum tækifæri til
að hafa áhrif á þá veitingu. Og
þegar þessi verðlaun falla
islensku skáldi i hlut, er beinlin-
is verið að styrkja og viður-
kenna islenska menningu, um
leið og sameiginlegt andóf
Norðurlandamanna. sameigin-
leg barátta þeirra fyrir eigin
menningarlegum arfi gegn
útþynningu auðugrar alþjóða-
fjölmiðlunar og „menningar-
framleiðslu”, á sér stað.
1 stórmerkri ræðu sinni við
afhendingu verðlaunanna nú
vék Snorri Hjartarson skáld að
gildi verðlaunanna fyrir
islenskan skáldskap, og sagði:
,,Ég tel mér trú um að þessi
nokkur hvatning til dáða og að
islenskri ljóðlist verði meiri
gaumur gefinn en verið hefur
fram að þessu, en það á hún
vissulega skilið.
Ferill ljóðsins er órofinn
gegnum aldir islenskrar sögu,
frá fyrsta skáldinu og mesta,
Agli Skallagrimssyni, til þessa
dags, þótt bragur og viðfangs-
efni hafi að sjálfsögðu breyst
með breyttum timum.”
Ræða Snorra Hjartarsonar við
afhendingu verðlaunanna er á
marga lund afskaplega merki-
legur skerfur til umræðnanna
um hlutverk skáldskaparins i
sögu þjóðanna og gildi hans i lifi
mannanna, svo samþjöppuð og
fáorð sem hún var og að þvi
leyti einnig i stil við ljóð skálds-
ins.
Um þessi efni sagði Snorri
m.a.:
„En þó nú sé öldin önnur og
kvæði geti fáu breytt, hafa skáld
ærin hlutverk að leysa af hendi:
vekja samkennd og samúð,
opna augu fólks fyrir þvi sem
Skáldskapur,
tunga og
þjóðmenning
Það er athyglisvert að Snorri
Hjartarson vikur að þessu efni
með þessum hætti og við þetta
tækifæri og tekur þannig á viss-
an hátt upp þráðinn þar sem
Ólafur Jóhann Sigurðsson felldi
talið i sinni ræðu við afhendingu
bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs fyrir nokkrum árum.
Reyndar mætti beinlinis
hnykkja á orðum þeirra beggja
og fullyrða að skáldskapurinn
og ljóðið er ekki aðeins liður i
menningar-og þjóðernisbaráttu
hinna smærri þjóða i andófinu,
heldur er skáldskapurinn, eink-
um ljóðið, beinlinis kjarni þeirr-
ar menningararfleiföar sem
barist er lyrir. Og framtið
tungumálsins, þjóötungunnar,
verður ekki séð eða metin án
skáldskaparins og einu sinni
Nýkjörinn forseti Noröurlandaráðs, Knud Engaard, afhendir Snorra Hjartarsyni bókmenntaverölaunin viö hátíölega athöfn I
Kaupmannahöfn. Tímamynd Kjartan Jónasson.
norræna menningu” og
„norræna menningarheild”, þá
verðlaunaveiting geti orðið
yngri skáldbræðrum minum
fagurt er og gott, og þá vissu-
lega einnig hinu sem illt er og
rangsnúið, túlka tilfinningar
sínar og viðhorf á þann hátt sem
ljóðið eitt fær gert.”
Og í tengslum við vanda lið-
andi stundar bætti Snorri
Hjartarson þessu við:
„Og það getur veriö styrkur i
baráttunni fyrir rótgróinni
menningu hinna smærri þjóöa
sem nú á f vök að verjast gegn
innrás alþjóðlegra fjölrtiiðla.”
enn, einkanlega ljóðsins.
Tungan þroskast, og þar með
hugsanirnar, i skáldskapnum.
Nái tungan ekki að þróast og
dafna, þá mun eins fara um
þjóðmenninguna og þjóölifið aö
það þokast allt saman i sölu-
mannsins klær.
Af þessum ástæðum, og eru
þá ekki allar taldar, er virðing
og hlutur skáldskaparins undir-
staða menningarhelgarinnar og
þjóðlegrar framtiðar.
menn og málef ni