Tíminn - 07.06.1981, Síða 9

Sunnudagur 7. júni 1981
9
menn og málefni
ðrlagaríkustu vanda-
mál vestrænu þjóðanna
Spurningar
Callaghans
■ James Callaghan, fyrrver-
andi forsætisráðherra Breta,
hefur sjaldan látið heyra til sin
siðan hann lét af formennsku
flokksins á siðastl. vetri. Hann
hefur að mestu leitt deilurnar i
flokknum hjá sér. Þegar hann
kveður sér hljoðs, lætur hann
sig helzt varða alþjóðamál.
Callaghan hefur nyiega birt
grein, þar sem hann fjallar um
þau mál, sem hann telur nú
mestu vandamál vestrænna
þjóða. Hann varpar þeim fyrst
fram iformispurninga, sem eru
efnislega á þessa leið:
Hvernig geta vestrænar
þjóðirháttað svo skiptum sinum
viö Sovétrikin á kjarnorkuöld,
að það leiði ekki til styrjaldar?
Hvernig geta vestrænar þjóö-
ir oröiö við kritfum þróunarrikj-
anna um grundvallarbreytingar
alþjóölegra efnahagsmála, sem
hefðu það m.a. i för með sér, að
vestræn áhrif hlytu að minnka?
Að dómi Callaghans veltur
framtiö vestrænna þjóða og
raunar allra á þvi, hvernig til
tekst meö lausn þeirra vanda-
mála, sem þessar spurningar
snúast um. Svörin við þeim eru
strið eða friöur, uppbygging eöa
eyðilegging.
Lifa saman eða
deyja saman
Callaghan vikur fyrst i grein
sinni aö sambúöinni viö Sovét-
rikin. Skoðanir manna i vest-
rænum löndum skiptist þar i tvö
horn.
Sumir telja Sovétrikin i mik-
illi sókn kommúnismi sé að
breiðast Ut. Þetta verði ekki
stöövaö, nema vestræn riki fái
algera yfirburöi hernaöarlega
og Sovétrikin finni til minni-
máttar sins. Þá veröi hægt að
semja við þau.
Aðrir telji, aö kommúnisminn
hafi siður en svo verið að vinna
á, heldur sé reynslan af honum
slik, aö hann sé á undanhaldi.
Sovétrikin séu ekki heldur aö
styrkja stöðu sina, heldur komi
aukinn veikleiki þeirra meira og
meira i ljós. Skæruliðar I
Afganistan reynist þeim ærið
verkefni og viðvörun um að fara
varlega i slik ævintýri. Þau
treysti sér ekki til að taka Pól-
land sömu tökum og
Tékkdslóvakiu og Ungverjaland
áður fyrr. Efnahagsástandið
heima fyrir sé I ólestri og mörg
þjdöarbrot geti efnt til uppreisn-
ar t.d. ef til styrjaldar kæmi.
SU fótfesta sem rætt er um, að
■ Sovétrikin hafi náð utan landa-
mæra sinna, t.d. i Angola og
Eþ'ópiu, geti tapast hvenær sem
er, líkt og I Egyptalandi. Þess
sjáist t.d. þegar merki i
Eþfópi'u.
Valdhafar Sovétrikjanna hafi
þviekki siður áhyggjur af fram-
tiðinni en stjórnendur vest-
rænna rikja. Það geti hins vegar
ýtt undir vi'gbúnaðarkapphlaup
og striðsævintýri af hálfu
þeirra, ef þau óttist að mark-
visst sé stefnt að þvi að þau
veröi hernaðarlega minnimátt-
ar.
Þau myndu þá heröa vig-
búnaöarkapphlaupið. Þetta
kapphlaup risaveldanna gæti
leitt aö lokum til sömu tortim-
ingar i vestri og austri.
Það er skoðun þeirra, sem
þannig li'ta á málin, að reyna
beri samningaleið til þrautar.
Með þvi sé stefnt að þvi, að
þjóðimar I vestri og austri geti
lifað saman, en deyi ekki
saman eins og endalok kjarn-
orkustyrjaldar að likindum
yrðu.
Tillaga
Kennans
Annar þekktur maður,
George F. Kennan, hefur nýlega
hvatt sér hljóðs um framan-
greint efni. Kennan er viður-
kenndur sem einn mesti fræði-
maður, sem Bandarikin hafa átt
á þessari öld á sviöi alþjóða-
mála. 1 viðurkenningarskyni
fyrir það, voru honum nýlega
veitt friðarverðlaun þau, sem
kennd eru við Albert Einstein.
I ræðu, sem Kennan flutti i
sambandi við afhendingu verð-
launanna, ræddi hann um
kjarnorkuvi'gbúnaðinn. Hann
sýndi fram ¥\ að risaveldin,
Bandarlkin og Sovétrikin, heföu
hvort um sig nóg af eldflaugum
og kjarnorkusprengjum til aö
eyðileggja hitt, jafnvel þótt það
hefði áður orðið fyrir árás.
Kennan sagði, að I vopnabúr-
um risaveldanna væru nú
kjarnorkusprengjur, sem hefðu
samanlagt meira en milljón
sinnum meiri tortimingarmátt
en sprengjan, sem féll á
Hiroshima 1945.
Kennan kvaðst harma að Salt-
2 samningurinn hef ði ekki verið
samþykktur.
Kennan sagði þó telja megin-
þörf á þvi að ganga miklu
lengra. Hann kvaðst gera þaö aö
tillögu sinni, að Bandarikin
leggðu til að risaveldin minnk-
uðu nú þegar kjarnorkuvopna-
birgöir sinar um 50%.
Eins og nú er ástatt er ekki
liklegt að þessi tillaga Kennans
falli i frjóan jarðveg hjá for-
ustumönnum risaveldanna.
Salt-2-samningurinn er Ur sög-
unni og engin sjáanleg viðleitni
til aö hefja f alvöru viðræður um
takmörkun langdrægra eld-
flauga. Hins vegar er gefið i
skyn, aö viðræður um meðal-
drægar eldflaugar, staösettar I
Evrópu, geti hafizt fyrir næstu
áramót.
Ef tölvurnar
bregðast
Hættan af kjarnorkuvopna-
kapphlaupinu getur verið miklu
nálægari en menn yfirleitt gera
sér ljóst. Þessi hætta er ekki
sizt sU, aö kjarnorkustyrjöld
geti hafizt vegna misskilnings
og mistaka.
Samkvæmt frásögn enska
blaðsins The Daily Telegraph
28. mai siðastliðinn, hefur rann-
sókn á vegum bandariska
þingsins leitt I ljós, að við-
vörunarkerfi, sem á aö veita
upplýsingar um yfirvofandi
kjarnorkurárás, hafi hvað eftir
annað brugðizt, þegar mest hafi
reynt á það og er tölvum m.a.
kennt um það. Þetta hafi fyrst
komið I ljós fyrir fjórum árum
og ekki hafi enn tekizt aö bæta
fullkomlega Ur þvi.
Af hálfu talsmanna hersins,
er þvi haldiö fram að slikar
bilanir komiekki að sök, þvi að
gripið sé til vlötækrar könnunar
áður en fyrirskipun sé gefin um
að endurgjalda liklega eld-
flaugaárás af hálfu Sovét-
manna.
Þrátt fyrir þetta, hefur þeim
ugg ekki veriö Utrýmt, aö tölva
eða tölvur geti orsakað kjarn-
orkustyrjöld.
Hættan er ekki eingöngu sU að
bandariskar tölvur bili. RUssar
hafa einnig viðvörunarkerfi,
sem vafalitið byggist á tölvum
eða einhverri slikri tækni að
meira eöa minna leyti. Þeir eru
taldir skemmra á veg komnir en
Bandarikjamenn á þessu sviði.
En þeir birta ekki skýrslur um
þótt tölvurnar bili eða fullnægi
ekki hlutverki sinu.
Útbreiðsla kjarn
orkuvopna
Hættan af kapphlaupi risa-
veldanna i framleiðslu kjarn-
orkuvopna er ekki eingöngu sú,
að þau kunni að gripa til þeirra
af misskilningi eða ásetningi.
Þetta kapphlaup ýtir að sjálf-
sögðu undir það, aö fleiri þjóðir
reyni að afla sér kjarnorku-
vopna eða hefji framleiðslu á
þeim.
Indverjar hafa þegar búið til
kjarnorkusprengjur, en ekki
hafizt handa um framleiðslu á
þeim I neinum mæli. NU eru
horfur á, að Pakistanir hefjist
handa um framleiðslu á þeim,
esi þeir eru óðum sagðir nálgast
það að geta framleitt þær.
Bandarikin hafa hingað til
spornað gegn þvi að Pakistanir
framleiddu kjarnorkusprengjur
og sett það sem skilyrði fyrir
efnahagsaðstoð við þá. NU vill
Bandarikjastjórn afnema þetta
skilyrði, þvi að það myndi
styrkja stöðu Pakistana gagn-
vart Sovétrikjunum, ef þeir
réðu yfir kjarnorkusprengjum.
Indverjar óttast hins vegar,
aö Pakistanir muni beina
sprengjum sinum gegn þeim.
Svar þeirra yröi að hefjast
handa um framleiðslu á kjarn-
orkusprengjum i stórum stil.
Israelsmenn hafa bæöi kunn-
áttu og getu til að framleiða
kjarnorkusprengjur. Sum
Arabarikin eru einnig talin vel á
veg komin, m.a. Libýa. Það
muni ekki draga úr striðshætt-
unni I þessum hluta heimsins,
þegar þessi riki geta orðið beitt
kjarnorkusprengjum, án þess
að veröa háð samþykki risa-
veldanna.
Meðan risaveldin keppast við
að framleiöa kjarnorkuvopn,
geta þau ekki vænzt þess, að
aörir haldi að sér höndum. Hér
gildir ekki minna er. fullkomið
bann, sem nær til allra.
Hungurdauði
yfirvofandi
Sambúð vesturs og austurs er
vafalitið það vandamál, sem nú
er ábyrgum vestrænum stjórn-
málamönnum, eins og
Callaghan efst i huga. SambUÖ
norðurs og suðurs eða rikra
þjóða og fátækra er þó ekki
siður örlagarikt vandamál, eins
og kemur fram i áðurnefndri
grein Callaghans.
Callaghan getur þess i grein
sinni, að fundur 77-rikja hóps-
ins, sem haldinn verður I Mexi-
kó i október, geti oröið
þýðingarmikill fyrir hinar svo-
nefndu riku þjóðir, en þar eru
vestrænar þjóðir I fremstu röö.
Um 110 riki eru nU i 77-ríkja
hópnum, sem dregur nafn sitt af
þvi að f upphafi voru þátttöku-
riki ekki nema 11.
Aöalmálefni fundarins i
Mexikó verður að ræða um mat-
vælaskortinn i heiminum og
hvernig brugðizt skuli við hon-
um. Tillögum um úrbætur munu
að verulegu leyti beint til hinna
riku þjóða.
Tölur alþjóðasamtaka sýna
aö um 800 milljónir manna búa
nú við meiri eða minni fæðu-
skort i' Afriku, Asiu og Suður-
Ameriku. Verst er ástandið i Af-
riku. Þar ríkir raunveruleg
hungursneyö i löndum og lands-
hlutum, þar sem 150 milljónir
manna bUa. Vegna langvarandi
þurrka hefur kornframleiðslan
dregizt geigvænlega saman á
þessum landsvæöum.
Ekkert nema metuppskera I
heiminum á þessu ári, getur
bætt Ur þessu ástandi fullnægj-
andi. En þetta nægir þó ekki
eitt, þvi að bæöi skortir fjár-
magn og skipulag til kaupa og
dreifingar, þótt korniö væri
fyrir hendi.
Skylda ríku
þjóðanna
Hér þurfa riku þjóöirnar að
koma til hjálpar fljótt og
myndarlega.
Þegar hefur veriö hafizt
handa um nokkra hjálparstarf-
sem i og frekari ráðstafanir eru I
undirbUningi, en þó virðist
hungurdauði þUsunda og jafnvel
milljóna manna framundan, ef
ekki verður meira að hafzt en
þegar hefur verið ráögert.
Sök riku þjóöanna veröur
þung ef ekki verður brugðizt
' myndarlega við af þeirra hálfu
til aö afstýra þeim hörmungum,
sem nU vofa yfir af völdum mat-
vælaskorts.
Aðeins brot af vigbUnaöarUt-
gjöldum þeirra myndi nægja til
þess að koma i veg fyrir þetta.
Þó er þetta aðeins litill hluti
þess vandamáls sem hér biöur
úrlausnar til aö jafna lifskjör og
efnamun I heiminum.
Meöan sú mismunun helzt,
sem nU rikir I heiminum, er
mikil hætta á, að andúð I garð
vestrænna þjóða aukist i
þróunarlöndunum, þvi að þær
eru taldar bera meiri ábyrgð á
rikjandi efnahagsskipulagi i
heiminum en austant jalds-
þjóöimar.
Vestrænu þjóðirnar eiga yfir
höfði sér, að áróður byltingar-
afla i þriðja heiminum gegn
þeim magnist og verði þar vatn
á myllu kommúnismans, nema
þærhjálpi eindregið til að stuðla
aö bættum hag og meiri áhrifum
þróunarþjóðanna á efnahags-
mál heimsins.
Vestrænum þjóðum stafar
ekki siöur hætta af þessari
keppni við Sovétrikin en vig-
búnaðarkapphlaupinu, eins og
nýlega var bent á i enska blaö-
inu The Economist, sem er þó
siður en svo hliöhollt valdhöfun-
um i Kreml.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar