Tíminn - 07.06.1981, Qupperneq 24

24
Sunnudagur 7. júnl 1981
„Eg heyrði
drunurnar frá
fallbyssum
Þjóðverja
við Moskvu9f
Hann stjórnaði skipshljómsveitinni á Mauretaníu,
kom til Islands 1940, var sendur til ráðstefnunnar
í Casa Blanca, þá til Moskvu og loks í átökin á
Kyrrahafi, - nú er hann tónlistarkennari í Ástralíu
- Tímamyndir: ELLA
■ Eyjólfur Jónsson og Joseph Walsh fyrir framan Fálkagötu 36, æsku-
heimili Eyjólfs.
■ Striösárin færast fjær i tíman-
um, þtítt enn muni margir íslend-
ingar eftir strlösárunum (
Reykjavik, braggaþyrplngum
þeirra, gaddavlrsflækjum, sand-
pokahleöslum og dátum, bresk-
um og ameriskum. Enn getur
margur landi sagt frá ýmsu
minnisveröu frá þessum árum, en
hitt er sjaidgæfara aö rekast á
einn þeirra „nafnlausu” lítlend-
inga, sem fylltu raöir hernáms-
liösins og heyra hvernig þessi
tlmi komi honum fyrir sjónir og
þaö þvi' fremur sem umræddur
maöur á aö baki mjög svo sér-
stæöa sögu og þá ekki slst eftir aö
hann fór frá Islandi til starfa á
öörum vettvangi i styrjöldinni.
Þetta er Englendingurinn Joseph
Walsh, sem nd hefur gerst
Astraliumaöur, en hann er nU
staddur á lslandi I nokkurs konar
pilagrlmsför á gamlar slóöir.
Hann dvelur þessa dagana hjá
fornvini sinum, Eyjólfi Jónssyni
sundkappa og lögregluþjóni og
Katrinu konu hans, en þeir
Eyjólfur kynntust á gamla
Grimsstaöaholtinu áriö 1940
Hljómsveitar-
maður á
Mauretaniú
,,Ég er fæddur i Leeds áriö
1907,” segir Walsh, þar sem viö
sitjum meö honum á heimili
Eyjólfs viö Rauöageröi 22. ,,Ég
fór I menntaskóla hjá JesUItum
sem unglingur, en siöar, þar sem
ég haföi ákaflega mikinn áhuga á
tónlist, hélt ég til Amerlku og
geröist saxófónleikari, en þaö var
ekki algengt þá aö Englendingar
lékju á saxófón. Mér sóttist tón-
listamámiö ágætlega og ég fékk
stööu sem hljómsveitarstjóri um
borð I farþegaskipinu
Mauretania, sem sföar varö mjög
frægt, er þvi var sökkt. Ég lék
þar um borð á árunum 1929 til
1935 og sigldi meö þeim um öll
heimsins höf. Þessi ferill var þó
ekki samfelldur, þvl ég vann um
skemmri tlma sem hljóöfæraleik-
ari i ýmsum löndum, svo sem
Þyskalandi, Egyptalandi, Vestur
Indfum, - Jamaica.
í Englandi hóf ég þá rekstur
sem hljóöfærasali og haföi opnaö
þar átta verslanir, þegar striöiö
byrjaöi. Ég verslaöi með öll
möguleg hljóöfæri, nótur og ann-
aö sem tónlist varöaöi, þó ekki
pi'anó.
Lifiö á farþegaskipunum I þá
daga var dásamlegt. Viö hljóm-
sveitamennirnir liföum eins og
kóngar, áttum frl þegar skipiö
var ihöfn og nutum ella sama at-
lætis og farþegar á skipinu.
Svo kom striöiö. Ég gekk I sjó-
herinn, en vissi auðvitaö ekki
fremur en aörir hvert ég yrði
sendur. Ég hlaut þjálfun sem loft-
skeytamaður og kom til Islands
áriö 1940, mjög skömmu eftir aö
fyrstu bresku hermennirnir stigu
hér á land. Reykjavik var þá ekki
stór, ég held aö fbiíarnir hafi ver-
iö um 30 þiisund. Fólkiö var vin-
samlegt, en alls ekki neitt meira
en þaö, — ekki óvingjarnlegt. Ég
vann i'gömlu loftskeytastööinni á
Melunum á bak við háskólann og
verkefni mitt þarna var aö taka
viö allra handa fjarskiptum,
einkum frá skipum og ég heyröi
mörg neyöarköll, — gjarna voru
þau á þá leiö aö skip tilkynnti um
kafbát eða þá aö tundurskeyti frá
kafbát heföi sést. Oftsinnis heyrö-
istekki meira frá þvi skipi. Þarna
I stööinni fylgdist ég meö viöur-
eign Bismarck og Hood frá upp-
hafi til enda, en fjarskiptin fóru
fyrst um stööina hjá okkur á Is-
landi og viö sendum þau svo
áfram til Englands. Ég man vel
eftir siöasta kallinu frá herskip-
inu De\'onshire, þegar hin ógur-
lega atlaga aö Bismarck var á
enda. HUn var svona: ,,Ég hef
sökkt Bismarck með tveimur
tundurskeytum. Allar byssur
voru þagnaöar og flaggiö enn við
hUn.”
Oftsinnis heyrði ég þrem eða
fjórum skipum sökkt á einni
nóttu, og fyrir kom aö þar voru
islensk skip á meðal.”
Talaði íslensku
eftir sex mánuði
„Ég lagði strax mikla áherslu á
aðlæra islensku og aö sex mánuö-
um liönum var mér falið aö þýöa
þaö helsta Ur islensku dagblööun-
um fyrir yfirboöara mina. Ég
notaöi til dæmis Islenska bæna-
bók, meöan ég dvaldi hér á
Islandi, en ég er kaþólskur. Ég
geröist meira aö segja svo djarf-
ur aö fá prentaða eftir mig frá-
sögn á i'slensku I Morgunblaöinu,
sem nefndist: „Sjóliöi lýsirskoö-
un sinni á íslandi.” Þessi
kunnátta geröi mér auöveldara
aö eignast vini á Islandi og þar
ber frystan aö telja Eyjólf Jóns-
son, en heimili hans og foreldrar
varö sem mitt eigiö heimili og
mínir foreldrar. Vegna Islensku-
kunnáttu minnar var mér einnig
fengiö þaö verkefni aö rita niöur
athugasemdir Islendinga, sem
sátu i nefnd þeirri, sem banda-
riskir og enskir foringjar áttu
sæti i' ásamt einum fimm hátt-
settum íslendingum og fjallaði
um notkun siglingaleiöa viö
Island, vegna hernaöarþarfa.
Auövitaö töluöu Islendingarnir
ensku, en samt var þess óskað aö
ég sæti þessa fundi einnig og
skrifaöi niöur þaö sem tslending-
arnir sögöu. Þetta mun svo hafa
verið boriö saman.
Dvölin hér á íslandi varö mér
annars til hinnar mestu ánægju
og þaö á ég Eyjólfi Jónssyni og
hans fólki aö þakka og einnig Ein-
■ A reiöhjóli á Grimsstaðaholti áriö 1940
ari heitnum Jóhannessyni hafn-
sögumanni og hans fjölskyldu,
sem var mér mjög hjálpleg. Viö
Eyjólfur fórum i hjólreiðaferðir
út fyrir Reykjavik og nutum lifs-
ins i ríkum mæli, ekki sist á
fimmtudögum, þegar hermenn-
irnir áttu ella aö halda sig I búö-
um slnum, en ég naut tiltölulega
mikils frelsis I minni stööu hér.
íslendingar sem ég ræddi við
töldu yfirleitt aö ég væri Norð-
maöur. Þeir heyröu á mæli minu
aö ég var ekki íslendingur, en
töldu fráleitt aö þetta væri Breti.
Tundurdufla-
lagningar
„Til þess aö tdjast fullgildur I
breska flotanum, uröu menn aö
vera minnst sex mánuöi á sjó og
ég var sendur til Englands aö
nýju áriö 1941, til þess að afplána
þessa skyldu. Ég var látinn um
borö I tundurduflalagningaskipiö
„Adventure” og viö sigldum þeg-
ar upp i' sundið á milli Islands og
Grænlands, þar sem viö vorum
um hriö. Þá lá leiöin austur að
Noregsströndum og þar vorum
við lengi viö duflalagningar.
Þetta var afskaplega kuldalegt og
oft erfitt starf og ég man eftir
óhugnanlegu slysi, þegar viö vor-
um aö leggja. Menn stóðu viö
borðstokkinn og veltu duflunum
út fyrir og einn félagi okkar fest-
ist viö dufliö og fór út meö þvi.
Það flaut um stund, en byrjaöi
svo aö sökkva. Hann fékk ekki
losaö sig og ekki var um aö ræða
aö snúa við, heldur varð að sigla
áfram þar tilöll keöjan með dufl-
unum var komin út.
Af Casa Blanca
ráðstefnunni
til Rússlands
,,AÖ lokinni þessari sjómennsku
minni var ég sendur á skóla
breska sjóhersins i Dartmouth.
Aö lokinni skólun þar var ég send-
ur til Casa Blanca ráðstefnunnar,
þar sem verið var aö ræöa innrás
I Evrópu og ákveöiö var aö ráöast
inn i ítallu, en fresta innrásinni I
Normandi. Ég haföi lært talsvert
I rússnesku á árum mlnum I
Amerlku, ekki sist vegna kynna
af manni sem ég hitti þar og haföi
veriö I flota Rússakeisara á sln-
um tíma, en gerst landflótta eftir
byltinguna. Hann var yfirtúlkur
Bandarikjamanna siðar viö
Niirnbergsréttarhöldin. Ég var
auðvitað ekki afbragös snjall
rússneskumaöur, en þessi
kunnátta varð til þess að ég var
sendur til RUsslands, þegar aö
loknum þeim dögum sem Casa
Blanca ráðstefnan stóö...
Ég átti aö fara til Sochi, sem er
viö Svartahaf, en þeirri ráðagerö
varö aö breyta, þar sem Þjóö-
verjar tóku Sevastopol þessa dag-
ana og ég gat ekki náö til þessa
ákvöröunarstaðar. Þvl lá nU leiö-
in til Moskvu. Þar var ég geröur
aö foringja i bresku fjarskipta-
deildinni, sem ekki sist haföi þaö
starf meö höndum aö gefa RUss-
um upplýsingar um þær birgöir,
sem væntanlegar voru með
skipalestum frá Bandarlkjunum.
Ég var i Moskvu haustiö 1941,
þegar Þjóöverjar komust mjög
nærri Moskvu og heyrði glögg-
lega drunurnar frá fallbyssunum.
RUssar voru geysilega kröfuharö-
ir og samskiptin við æöri menn
þeirra jafnerfiö og allur almenn-
ingur var mikiö indælisfólk. For-
ingjar RUssa létu til dæmis rifa
hvert plagg af sendingunum sem
komu meö skipunum, sem sýndi
að þetta væri aöfengiö og aldrei
létu þeir minnsta þakklæti I ljósi.
„Viö erum aö bjarga ykkur, —fá-
iö okkur þetta undir eins.” Þann-
ig var tónninn i þeim. Fyrir kom
aö skipunum ætlaöiekki aö takast
aö fá vatnsballest til heimferðar-
innar i' rUssnesku höfnunum. Þeir
fylgdust afskaplega vel meö okk-
ur Utlendingunum. Stundum hélt
ég að viö værum lausir við út-
sendara þeirra og leynilögreglu
menn , en löngu siöar vissi ég aö
það var misskilningur. Þeir vissu
alltaf hvar við vorum og hvaö viö
höfðumst að, hverja stund sólar-
hringsins. Ég bý nú I Astrallu og
ég varö var viö þaö I mörg ár eftir
striöiö aö þeir vissu mætavel um
mina hagi þar, vini og lifnaöar-
hætti, — menn gætu haldið aö
þetta væri imyndunarveiki en þaö
er langt frá þvi.
Kyrrahafs-
stríðið
1 RUsslandi var ég frá þvi siöla
árs 1941 til 1944, en þá var ég
sendur til eyjarinnar Manus, þar
sem Bretar höföu flotastöö, en
hUn er skammt norðan Nýju
Glneu og haföi unnist Ur höndum
Japana fyrir ekki alls löngu, þeg-
ar ég var þangaö sendur. Mér er
minnisstætt aö okkur var skil-
I